Թուրքիայի հետ հարաբերությունների բացակայության ամեն օրը պոտենցիալ վտանգ եմ համարում Հայաստանի համար. Անի Սարուխանյան

Անկարայի համալսարանի հայագիտության ամբիոնի դասախոս, թարգմանիչ Անի Սարուխանյանի կարծիքով՝ 2023 թվականին՝ Թուրքիայում նախատեսված ընտրություններից հետո միայն, անկախ դրանց արդյունքից, կարելի է սպասել ավելի առարկայական քայլերի հայ-թուրքական դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման հարցում։ Վերջինս այդ հարաբերությունների բացակայության ամեն օրը պոտենցիալ վտանգ է համարում Հայաստանի համար։ Ըստ նրա՝ թեև վտանգները չեն վերանում հարաբերությունների հաստատմամբ, սակայն դրանք հավելյալ գործիքակազմ են ընձեռում այն նվազագույնի հասցնելու հարցում։

Անի Սարուխանյանի հետ «Հայկական ժամանակ»-ի զրույցը՝ ստորև.

- Հարգելի՛ Անի, իբրև զրույցի սկիզբ՝ եկեք անդրադառնանք այս տարվա մարտի 12-ին Անթալիայի դիվանագիտական ֆորումի շրջանակներում Հայաստանի և Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարներ Արարատ Միրզոյանի ու Մևլութ Չավուշօղլուի հանդիպմանը, որի ընթացքում առերեսվեցինք անթույլատրելի սխալի՝ հատուկ նշանակված դիվանագիտական ոլորտի թուրքերենի թարգմանչի բացակայության հետ։ Ձեր կարծիքով՝ ինչի՞ հետ էր պայմանավորված տեղի ունեցածը։

- Զրույցի տխուր սկիզբ եք ընտրել․․․ Ես էլ՝ որպես կուլիսային անցուդարձից անտեղյակ շարքային քաղաքացի, երբ դիտեցի հայտնի տեսագրությունը, ամոթի զգացումը խլացրեց մյուս բոլոր զգացողություններն ու մտքերը։ Մենք այնտեղ բախվեցինք ոչ միայն «հատուկ նշանակված դիվանագիտական ոլորտի», այլև առհասարակ թուրքերենի թարգմանչի բացակայությանը, ինչի արդյունքում թարգմանչի դերը հարկադրաբար ստանձնել էր բոլորովին այլ պաշտոնյա։ Բայց եկեք չմոռանանք, որ լավ լեզու իմանալն ու թարգմանիչ լինելը տարբեր բաներ են, և բնավ պարտադիր չէ, որ լեզվին լավ տիրապետող մեկը իրավիճակի թելադրանքով ի վիճակի լինի նույն մակարդակի «թարգմանիչ աշխատել»։ Եվ արդեն էական չէ ոչ մի պատճառաբանություն, թե ինչու Թուրքիա մեկնած արտգործնախարարի հետ չկար թուրքերենի պրոֆեսիոնալ թարգմանիչ։ Փաստն այն է, որ ՀՀ արտգործնախարարը Թուրքիայում պատասխանեց տեղի լրագրողների հարցերին, սակայն այդ պատասխանները մեծ մասամբ չհասան լրագրողներին։

Ստեղծվում է այնպիսի թյուրըմբռնում, կարծես Հայաստանում չկան թուրքերենի թարգմանիչներ։ Կան, այն էլ՝ ինչքան։ Այլ հարց է նրանց պրոֆեսիոնալիզմի մակարդակը, ինչը պայմանավորված է ինչպես կրթությամբ ու ինքնակրթությամբ, այնպես էլ՝ փորձով։ Վերջինս հարաբերությունների բացակայությամբ պայմանավորված՝ աշխատանքի սակավության պատճառով արդեն իսկ մեծ բաց է թուրքերենի թարգմանիչներիս համար, և անթույլատրելի է հատկապես պետական մինի-խայտառակությունների գնով նրանց ձեռքից խլել այն հատուկենտ առիթները, որտեղ նրանք կարող են գեթ մի քայլ առաջ գնալ մասնագիտական գործունեության մեջ և կոփվել ապագայի համար։ Հանուն արդարության հիշեցնենք, որ արդեն հոկտեմբերին Պրահայում կայացած Փաշինյան-Էրդողան հանդիպման ժամանակ, բարեբախտաբար, ականատես եղանք հայերեն-թուրքերեն թարգմանիչների ներկայության երկու կողմից էլ, և այս համատեքստում սա կարելի է համարել դրական առաջընթաց։

Բայցևայնպես արձանագրենք, որ թարգմանչական ամոթալի դրվագներից զերծ չէ նաև հենց Թուրքիան։ Մասնավորապես անցնող տարվա փետրվարին Թուրքիայի գանձապետարանի և ֆինանսների նախարար Նուրեդդին Նեբաթին Լոնդոնում հանդիպում էր ունեցել գործարարների հետ, որտեղ թարգմանչի գործառույթը կատարում էր Թուրքիայում առցանց առևտրի հսկաներից Թրենդյոլ ընկերության ղեկավար Չաղլայան Չեթինը։ Սա, իհարկե, սկանդալի առիթ դարձավ, և երկրում շատ հայտնի քաղաքական գործիչներ և լրագրողներ քննադատեցին նախարարի հանդիպման ժամանակ պրոֆեսիոնալ թարգմանչի բացակայությունը։ Ամփոփելով ասեմ, որ թարգմանչի հարցում տնտեսելը լավ միտք չէ, առավել ևս, երբ գտնվում ես դեռևս ոչ բարեկամ երկրում։

- Վերջերս տեղի ունեցած «Թարգմանչական ֆորում 2022»-ի շրջանակներում բարձրաձայնվեցին թարգմանական ոլորտի օրակարգային խնդիրները։ Երկար տարիներ աշխատելով նաև այս ասպարեզում՝ ի՞նչ խնդիրներ եք տեսնում հատկապես թուրքերենի թարգմանիչների ոլորտում։

- Նախ առիթից օգտվելով՝ շնորհակալություն եմ հայտնում Թարգմանչական ֆորումի բոլոր կազմակերպիչներին և բանախոսներին։ Մեզ օդ ու ջրի պես պետք են այսպիսի միջոցառումները, որտեղ հանդիպում են ոլորտի ռահվիրաներն ու նոր սերունդը, նույն խնդիրներով մտահոգ գործընկերները։ Ցավոք սրտի, չկարողացա մասնակցել ֆորումին, բայց, հուրախություն ինձ, այն ամբողջովին տեսագրվել է և արդեն հասանելի է բոլորիս։ Ինչպես ամեն տեղ, մեր ոլորտն էլ մեծ ու փոքր խնդիրների պակաս չունի. նեղ ոլորտային թարգմանիչների պակասից մինչև բուն թարգմանության հետ կապված համակարգային լուծում պահանջող տեքստային տեխնիկական հարցեր։ Սրանց մի մասի լուծման համար ընդամենը պետք է մասնագետների երկխոսություն, շփում, լուծելու վճռականություն։

Հենց այս ուղղությամբ, որպես փոքր մի քայլ, իմ ընկեր, կուրսընկեր, գործընկեր Լիլիթ Գրիգորյանի հետ որոշեցինք բացել ֆեյսբուքյան մի խումբ՝ Թուրքերենի թարգմանիչների ակումբ անունով (ԹՈՒԹԱԿ), որի կարիքն զգում էինք տարիներ շարունակ։ Խմբին կարող են միանալ բացառապես ոլորտին առնչվող մարդիկ։ Նպատակ ունենք ստեղծելու թուրքերեն թարգմանչական խնդիրների քննարկման և լուծումների հարթակ, խթանել թարգմանիչների միջև համագործակցության մշակույթի զարգացմանը, ինչպես նաև խրախուսել և գուցե ժամանակի ընթացքում նախաձեռնել համատեղ աշխատանքներ, թեմատիկ սեմինարներ, դասընթացներ և այլն։ Առայժմ խումբը թեև առանձնապես ակտիվ չէ, բայց պասիվությունը ժամանակավոր է, և հուսամ՝ կկարողանանք համեստ քայլերով հասնել կոնկրետ արդյունքների։

- Դուք Թուրքիայում առնչվում եք թարգմանական ոլորտի թուրքական մոդելին՝ համալսարաններում հայերենի կամ նույն երկրի համար ռազմավարական նշանակություն ունեցող լեզուների ուսուցման պետական ծրագրերին։ Ո՞ւր են նրանք, և ո՞ւր ենք մենք։

- Թուրքիայում, ինչպես և սպասելի է, առաջին հերթին զարգացած է աշխարհում մեծ տարածում գտած լեզուների ուսուցումը և այդ լեզուներով թարգմանչական կրթական ծրագրերը։ Հայերենի ուսուցման պետական ծրագիրը սահմանափակվում է երկու համալսարաններում հայոց լեզվի ամբիոնների գործունեությամբ։ Չեմ սխալվի, եթե ասեմ, որ հայերենը բնավ չի դիտվում որպես լուրջ ռազմավարական նշանակություն ունեցող լեզու կամ գոնե դրան չի հատկացվում այնքան ուշադրություն, ինչպիսին հարկ է հատկացնել այդպիսի նշանակություն ունեցող լեզվի։ Սա ունի նաև իր բացասական կողմը, քանի որ լավ մասնագետի անհրաժեշտության դեպքում, երբ չեն բավարարում սեփական երկրի ռեսուրսները, ստիպված ես լինում «ներկրել» նրանց «երրորդ երկրներից»։ Այս առումով կարող եմ վստահորեն փաստել, որ, ի տարբերություն Թուրքիայում հայերենի մասնագետների, Հայաստանում թուրքերենի մասնագետների պատրաստման տեսանկյունից, չնայած բոլոր թերացումներին, Հայաստանն առավել բարենպաստ դիրքում է։ Այս դիրքը պարտավոր ենք ամրապնդել և անդադար զարգացնել՝ չբավարարվելով «ավելի լավ»-ով, միշտ ձգտելով «լավագույն»-ին։

- Հայաստանում թուրքագիտության ասպարեզն ի՞նչ բարեփոխումների անհրաժեշտություն ունի։ Պետությունն ի՞նչ անելիքներ ունի։

- Թուրքագիտությունը շատ լայն ասպարեզ է, մինչդեռ ես ինձ իսկապես մասնագիտացած եմ համարում լեզվի ուսուցման և թարգմանության ճյուղերում։ Ուստի ճիշտ կլինի՝ զերծ մնամ թուրքագիտության բարեփոխումների վերաբերյալ հանդուգն դիտարկումներից։

Նշեմ միայն, որ իսկապես ունենք հենց պրոֆեսիոնալ թարգմանիչ պատրաստելուն ուղղված համապատասխան բովանդակությամբ և գործիքներով զինված ծրագրի կարիք։ Այն չկար երբ ես ուսանող էի, և, եթե չեմ սխալվում, չկա նաև հիմա։ Այսինքն՝ մենք սովորում էինք լեզվի քերականությունը՝ մինչև որոշակի մակարդակ, թարգմանություններ էինք անում բացառապես ավանդական եղանակներով, հաճախ ինքնուրույնաբար հայտնագործելով բազմաթիվ կանոններ, լեզվական կաղապարներ և բանաձևեր և թարգմանիչ համարվում՝ այդպես էլ չունենալով թարգմանական ոլորտի տեսական ու գործնական գիտելիքների անհրաժեշտ պաշար։ Այն մասամբ սկսում է ձևավորվել միայն բուն գործի մեջ՝ տևական տվայտանքների ու սխալների գնով։

Մինչդեռ մենք ապրում ենք այնպիսի ժամանակներում, երբ թանկ է ամեն օրն ու ժամը, և մեզ նման երկրի համար շքեղություն է թողնել սերունդներին նույնությամբ անցնելու նախորդների անցած ճանապարհը՝ հայտնաբերելով նույն «հեծանիվները»։ Ժամանակն է՝ առկա փորձը ամենաարդյունավետ մեթոդներով «վերբեռնել» նորերի մեջ, որպեսզի նրանք ժամանակ ունենան առաջ ընկնելու, նորը ստեղծելու, նոր ոլորտների մշակներ դառնալու։ Հատկապես լեզվի ոլորտում սա զգալի չափով հնարավոր է և պետք է։ Պետությունն այս առումով կարող է հստակ առաջադրանք տալ կրթական հաստատություններին՝ միաժամանակ չմոռանալով ապահովել նյութական անհրաժեշտ միջոցներով։

- Անկարայի համալսարանում հայերեն սովորող Ձեր ուսանողները ինչո՞ւ են ընտրել հայոց լեզուն, ի՞նչ մտածումներ ունեն նրանք հայերի, հայ-թուրքական հարաբերությունների մասին։ Կա՞ն նման զրույցներ առհասարակ։

- Հայագիտությունն ընդհանրապես հանրության շրջանում չունի բավարար գրավչություն, բաժինը մեծապես անհայտ է հանրության լայն շրջանակներին․ կարելի է Անկարայի համալսարանի ուսանողների և անգամ աշխատակիցների շրջանում հանդիպել մարդկանց, որոնք զարմանում են՝ լսելով իրենց իսկ համալսարանում Հայոց լեզվի ամբիոնի գոյության մասին։ Բաժնի մասին անտեղյակությունը, ճանաչվածության խնդրի երկրորդայնացումը հանգեցնում է ամենավերջին հայտով ընդունված ուսանողական պրոֆիլի, որոնց դեպքում ավելորդ է խոսել լեզվի նախընտրության և դրա պատճառների մասին։ Լինում են, անշուշտ, երջանիկ բացառություններ՝ գիտակցված ընտրություն կատարածներ։ Ունենալով լուրջ հետաքրքրություններ հայերի ու հայագիտության տարբեր ճյուղերի հանդեպ՝ նրանք բոլորն էլ շահագրգռված են երկու երկրների միջև առողջ հարաբերությունների հաստատման հեռանկարով։ Իսկ նրանց մտածումների մասին գուցե ճիշտ լինի հարցնել հենց իրե՞նց։

- Ամեն օր Ձեր օրը Թուրքիայում սկսվում է ակադեմիական մթնոլորտում, և ակամայից այդ մթնոլորտի մի մասնիկն եք դառնում։ Եթե ավելի իրատես լինենք, հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման մասին ի՞նչ մտածումներ ունեք։

- Իմ մտածումները պայմանավորված չեն այն միջավայրով, որտեղ գտնվում եմ, որովհետև այդ միջավայրը, ինչպես նշեցիք, ակադեմիական-կրթական է, հետևաբար՝ մեծապես զերծ քաղաքական դիսկուրսներից, կամ էլ ուղղակի իմ ներկայությամբ դիսկուրսներ չեն ծավալվում։ 

Ինչպես գիտեք, Թուրքիայում 2023-ի ամենաուշը ամռանը նախատեսված են ընտրություններ, որոնք պիտի որ հույժ սթրեսային անցնեն ինչպես գործող իշխանության, այնպես էլ դրան հավակնող գլխավոր ընդդիմադիր ուժերի համար։ Կարծում եմ՝ ընտրություններից հետո միայն, անկախ դրանց արդյունքից, կարելի է սպասել ավելի առարկայական քայլերի Հայաստանի հետ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման հարցում։ Ինքս Թուրքիայի հետ դիվանագիտական հարաբերությունների բացակայության ամեն օրը պոտենցիալ վտանգ եմ համարում Հայաստանի համար։ Վտանգները չեն վերանում հարաբերությունների հաստատմամբ, բայց վերջինս, իմ կարծիքով, հավելյալ գործիքակազմ է ընձեռում դրանք նվազագույնի հասցնելու հարցում։

Լիլիթ Պողոսյան, Թուրքիա

Տպել
17729 դիտում

Հրդեհի հետևանքով եղևնու և սոճու տնկիներ են ջերմահարվել, այրվել է մոտ 10 հա խոտածածկույթ

Մատուռի մոտակայքում քաղաքացին ընկել, վնասվել է

Այցելել էինք «Բազումք» տիեզերական հետազոտությունների լաբորատորիա. Հակոբ Արշակյանը տեսանյութ է հրապարակել

Երևանի դպրոցներից մեկում մարտական նռնակներ են հայտնաբերվել և վնասազերծվել

Նիկոլ Փաշինյանն ու Աննա Հակոբյանը մեքենայով երթևեկել են. ղեկին վարչապետն է եղել (տեսանյութ)

Պոտենցիալը, որն ունի Հայաստանը բժշկության ոլորտում, պետք է որպես մտավոր կապիտալ արտահանվի բժշկական զբոսաշրջության տեսքով

Հրդեհ է բռնկվել Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղու Ախալքալաքիի հատվածում

Կադիրովը չեղարկել է գերիներ չվերցնելու հրամանը. ինչ նամակներ են գրել ուկրաինացիները նրան

Ժնևում քննարկվել են Զարգացման իրավունքի միջազգային կազմակերպության և ՀՀ-ի հետագա համագործակցության հեռանկարները

Հետաքրքիր չէ՝ ով կլինի ԱՄՆ նախագահը, պետք չէ չափազանցնել նրանց նշանակությունը համաշխարհային գործընթացների վրա. Մեդվեդև

Իրանի գերագույն առաջնորդը սպառնացել է ԱՄՆ-ին և Իսրայելին

Երևանի «Շտապբուժօգնություն» ընկերության ծառայության որակն ու ֆինանսական վիճակն էականորեն բարելավվել է. Տիգրան Ավինյան

ԱԺ հանձնաժողովը մասնակցել է ԵՄ խորհրդարանների եվրոպական հարցերով հանձնաժողովների համաժողովին (տեսանյութ)

«Գիր ու ղուշ գցինք», ես դարձա դիսկ ջոկեյ. հույն գյումրեցին՝ Հայաստանի առաջին կին դիջեյը. Լյուդա Բիլբիլիդի

Բախվել են բեռնատարն ու «ՎԱԶ» մակնիշի ավտոմեքենան. կան տուժածներ

ԱԳՆ-ն ցավակցություն է հայտնել Սերբիայում տեղի ունեցած փլուզման կապակցությամբ

Պետական քաղաքականությունը նպաստում է ոլորտի զարգացմանը և ընկերությունների կայացմանը. բացվել է «Լույսեր» բնակելի համալիրը

«Մանչեսթեր Յունայթեդ»-ի գլխավոր մարզիչը հեռացվել է պաշտոնից. Էրիկ տեն Հագը հրաժեշտի նամակ է հրապարակել

Օդի ջերմաստիճանը կնվազի. լեռնային գոտիներում ձյուն կտեղա

Վաղինակ Քարամյանը որոնվում է որպես անհետ կորած

Սերբիայի Սուպերլիգայի խաղերը հետաձգվել են Նովի Սադում տեղի ունեցած ողբերգության պատճառով

Ղազախստանին առաջարկվել է դառնալ BRICS-ի գործընկեր

Շանհայի համագործակցության կազմակերպության անդամ երկրները դատապարտել են Իրանի ռազմական օբյեկտների վրա հարձակումը

Որքան գումար է 1 օրում հավաքագրվել ուղեվարձը միայն 100 դրամանոցի կամ QR կոդի միջոցով վճարելու տարբերակով

Ալեքսանդր Լազարյանը` ծանրամարտի Եվրոպայի Մ20 տարեկանների չեմպիոն

Դոլարը շարունակում է էժանանալ. ինչ փոփոխություններ է արձանագրել տարադրամի շուկան նոյեմբերի 2-ին

Աքորի գյուղի տներից մեկում հրդեհ է բռնկվել

Ամուսինը պատանդ է վերցրել 23-ամյա կնոջը և սպառնացել կտրել կոկորդը

Տեղի է ունեցել «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության Արմավիրի մարզի ընդլայնված կազմով նախաձեռնող խմբի նիստ

Վաղուց գործելու ժամանակն է՝ հանուն մեր հայրենիքի շենացման և ուժեղացման. Էդգար Զաքարյան

Սկանդալ «Ну-ка, все вместе»-ի տաղավարում. ինչպես է Լազարևն արձագանքել Արփի Աբգարյանին կողմ չքվեարկած ժյուրիի անդամներին

Հեղեղված ավտոկայանատեղիներում կարող են մահացած մարդիկ լինել. Իսպանիայում զոհերի թիվը հնարավոր է հասնի 500-ի

Լիլիթ Մակունցը մասնակցել է ԱՄՆ Պետքարտուղարությունում կազմակերպված Դիվալիին նվիրված ընդունելությանը

Ինչ իրավիճակ է հանրապետության ճանապարհներին և Լարսում

Մեքենաների բախումից հրդեհ է բռնկվել. «Օպել»-ի վարորդը մահացել է, կա տուժած (լուսանկարներ)

Էրդողանը դատի է տվել Ստամբուլի քաղաքապետին և ընդդիմության առաջնորդին

Գևորգ Պապոյանն այցելել է Արմավիրի գինեգործարաններ. «Ոսկենի»-ում նախարարը ստորագրություն է թողել անվանական տակառի վրա

Փոփոխություն է կատարվել «Կինեմատոգրաֆիայի մասին» ՀՀ օրենքում. Արթուր Մարտիրոսյանը հանդիպել է Օբիդ Նազարիոնի հետ

Ծանրորդ Միլենա Խաչատրյանը դարձավ Եվրոպայի մինչև 23 տարեկանների փոխչեմպիոն

Իսրայելը կարող է հասնել Իրանի ցանկացած կետ. Նեթանյահու