Ինքնություն և ավանդույթներ. ՀՀ-ում ապրող ազգային փոքրամասնությունները խնդիրների են բախվում

17/09/2017 schedule19:55

Երբ 2013-ին լրագրողներն Ազգային ժողովի իշխող Հանրապետական կուսակցության պատգամավոր Մանվել Բադեյանին հարցրել էին, թե արդյոք օրենքի խախտում չէ՞, որ հայկական հեռուստաալիքով «Ի՞նչ, որտե՞ղ, ե՞րբ» հաղորդումը հեռարձակվում է ռուսերենով, հայտնի պատգամավորը պատասխանել էր, - «Եթե ժուռնալիստ եք, ուրեմն իրավունք ունեք ախմախ հարց տա՞ք։ Իրոք ըտենց անմակարդա՞կ եք, փողոցում կանգնող եզդին ըտենց հարց տար, չէի զարմանա»:

Պատասխանն, իհարկե, վիրավորել էր Հայաստանի ամենամեծ ազգային փոքրամասնությանը՝ եզդիներին, և նրանք ԱԺ էթիկայի հանձնաժողով դիմում էին ներկայացրել, սակայն գործը փակվեց և Բադեյանը ոչ միայն չպատժվեց, այլ նույնիսկ ներողություն էլ չխնդրեց։

ԱԺ փոխխոսնակ, ազգությամբ հույն Էդուարդ Շարմազանովն ավելի ուշ՝ հանդիպելով եզդիական համայնքի ներկայացուցիիներին, նշել էր, որ Հայաստանում ապրող բոլոր ազգերի և ազգությունների հայրենիքն է, և նրանց իրավունքների ոտնահարման ամեն փորձ ինքնին դատապարտելի է: Սակայն երեք տարի անց օրենսդիրից վիրավորվելու հերթական առիթն ունեցան եզդիները։

ԱԺ արտաքին հարաբերությունների մշտական հանձնաժողովում Իրաքի եզդիների նկատմամբ «Իսլամական պետություն» ահաբեկչական խմբավորման կողմից իրականացրած ցեղասպանությունը դատապարտող նախագիծը ոչ միայն չընդունվեց, այլև նախագծի քննարկման ժամանակ պատգամավոր Գուրգեն Արսենյանն ասել էր. «Ի՞նչ անենք, որ մոտ 3 հազար եզդի է սպանվել»:

Թեև այս հերթական հարվածին, եզդիական համայնքի մի շարք ներկայացուցիչներ պնդում են, որ Հայաստանն այն եզակի երկիրն է, որտեղ եզդիները չեն ենթարկվում խտրականության ու պահպանվում է նրանց մշակույթը: Մինչդեռ ինքնության և ավանդույթների պահպանման խնդիրների մասին բարձրաձայնում են, մատնանշում ՀՀ օրենքների և իրենց մշակութային ավանդույթների հակասությունները, և դիտարկվում են ոչ իրավունքահեն ու համընդգրկուն լույսի ներքո:

Ինքնության պահպանու՞մ, թե՞ կրթության իրավունքի խախտում

ՀՀ 2011 թվականին անցկացված մարդահամարի տվյալների համաձայն՝ Հայաստանում կան շուրջ 11 ազգային փոքրամասնություն կազմող էթնիկ խմբեր՝ 57 000 բնակչությամբ։ Եզդիական համայնքը Հայաստանի ամենաբազմամարդ ազգային փոքրամասնությունն է 35.272 (ոչ պաշտոնական տվյալներով՝ 45-50 հազար) բնակչությամբ։

Ու եթե ազգային մշակույթի, ավանդույթների ու իրավունքների բախումները բավական կնճռոտ խնդիր են ամբողջ աշխարհում, Հայաստանում սրան գումարվում է նաև կանանց խտրականացված դիրքը, և փոքրամասնությունների կին ներկայացուցիչներին առավել խոցելի դարձնում։

Այս հիմնահարցին հատուկ անդրադարձ է կատարել նաև ՄԱԿ-ի «Կանանց նկատմամբ խտրականության վերացման» և ՄԱԿ-ի «Ռասսայական խտրականության վերացման» կոմիտեները» 2016 թ. և 2017 թ. ՀՀ-ին ուղղված իրենց եզրափակիչ դիտարկումներում։

«Խթանելով գենդերային հավասարությունը հայաստանում» ծրագրի շրջանակներում իրականացված «Տարբեր մշակույթներ, հավասա՞ր իրավունքներ. գենդերային  հիմնախնդիրները» քննարկման ժամանակ «Քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտ» ՀԿ-ի ներկայացուցիչ Եվգենիա Իվանովան, որն ուսումնասիրել է Հայաստանում ապրող փոքրամասնությունների խնդիրները, առանձնացնում է հատկապես կրթության իրավունքի ոտնահարումը կանանց շրջանում։

Ըստ Իվանովայի՝օրինակ Հայաստանում ապրող մոլոկանները բավական փակ համայնք ունեն, ազատ կյանքն ընտրողները դուրս են մղվում համայնքից, իսկ համայնքի ներսում հարկավոր է պահպանել բոլոր ավանդույթները։

«Չեն թույլատրվում ամուսնությունները համայնքից դուրս, կան կրթության հետ կապված խնդիրներ։ Հատկապես աղջիկները՝ բուհերում շարունակելով կրթությունն, արդեն դեմ են գնում համայնքային կյանքին,- ասում է փորձագետը՝ նշելով, որ մոլոկանների, գնչուների ու եզդիների համայնքներում բախվում ենք տարբեր խնդիրների,- «Դժվար է համատեղել մարդու իրավունքներն ու ավանդույթների պահպանումը, մենք պետք է ընտրենք՝ ուզո՞ւմ ենք կրթված կին համայնքից դուրս, թե՞ համայնքի ներկայացուցիչ, որը սովորաբար ճնշված է լինում համայնքի ներսում»։

Սակայն կրթության իրավունքը կարևորելով՝ փորձագետը շեշտում է, որ մյուս կողմից ավանդույթներին չհետևելն էլ առաջացնում է ձուլման վտանգ։ Իվանովան օրինակ է բերում բոշաներին,  ինչպես հետազոտություններն են ցույց տալիս, բոշաները շատ հաճախ իրենց նույնացնում են հայերի հետ, շատերն արդեն իրենց հայ են համարում։

Նման խնդիր կա նաև ասորական համայնքում։ «Խայադտա» ասորական կազմակերպությունների  ֆեդերացիայի անդամ Իրինա Գասպարյանը, թեև նշում է, որ ասորական համայնքի համար կրթությունն առաջնահերթ է, սակայն ըստ Գասպարյանի, նույնիսկ այս դեպքում է, միևնույնն է, կրթության, բիզնեսի և այլ ոլորտներում խորացողները համայնքից դուրս են մնում, շատերն էլ թեև նշում են ազգությունը, սակայն պարտադիր ավելացնում են, որ որևէ կապ չունեն ասորիների հետ։

«Ասորիները նման են հայերին, ասորիները նույնպես տեսել են ցեղասպանություն, և երբ եկան Հայաստան, այդ մտավախությունն ունեին, որ կրկին այլ երկրում են ու կարող է կրկին ենթարկվեն բռնության, այդ պատճառով շատերն արդեն իրենց հայ են կոչել,- ասում է Գասպարյանը՝ պնդելով, որ այնուամենայնիվ հայերի համար հնարավորություններն առավել մեծ են, քան փոքրամասնությունների. «Մյուս ազգերի ներկայացուցիչների համար այդքան էլ հեշտ չի առաջընթաց ունենալը, այդ պատճառով էլ ասորիները հեռվանում են համայնքից ու հայ անվանում իրենց»։

«Սինջար եզդիների ազգային միավորում» ՀԿ նախագահ Բորիս Մուրազին նույնպես մտավախություն ունի, որ տարիներ անց էլ արդեն եզդիներին կհամարվեն հայության մի մաս։ Ըստ նրա՝ տենդենցն արդեն նկատվում է, մի քանի անգամ խոսվել է, թե Հայաստանի եզդիներն ավելի շատ նման են հայերին, քանի Իրաքի եզդիներին կամ քրդերին։

«Հայոց եկեղեցու պատմության դասավանդումը փոխում է փոքրամասնության դիմագիծը, շատերը հերքում են, մինչդեռ կարող ենք վերցնել հենց բոշաների օրինակն ու տեսնել, թե ինչպես է փոխվել»,- կարծում է Մուրազին՝ հավելելով, որ ուսումնասիրել են 15 եզդիաբնակ գյուղ, որտեղ կանանց մոտ հիսուն տոկոսն անգամ ութամյա կրթություն չի ստանում։

Շատ հաճախ ընդամենը գրանցված են, սակայն չեն հաճախում կրթօջախ և ուսում չեն ստանում, մինչդեռ հանրակրթության մասին օրենքով 12-ամյա կրթությունը պարտադիր է։ Սակայն պետության քայլերը՝ կիրարկելու իր օրենքներն ու պաշտպանելու իր անչափահաս քաղաքացիների իրավունքները, դեռևս անտեսանելի են։

21-րդ դարի Թումանյանի «Մարոները» վաղամուսնությունների խնդիր

Դեռ 2012-ին, երբ Հայաստանի խորհրդարանը քննարկում էր ՀՀ «Ընտանեկան օրենսգրքում» փոփոխություն կատարելու մասին նախագիծը, ըստ որի՝ ամուսնության նվազագույն տարիք պետք է սահմանվեր 18 տարեկանը, «Աշխարհի եզդիների միության» նախագահ Ազիզ Թամոյանը բազմաթիվ ելույթներ էր ունենում ու փորձում էր կանխել մոտալուտ «վտանգը»՝ նշելով, որ եզդի աղջիկներն ամուսնանում են 15-16 տարեկանում:

Թամոյանը հարցազրույցներից մեկում նշել էր, որ 18 տարեկան աղջիկն արդեն «պառավ է իրենց համար»։ Ըստ Թամոյանի՝ 18-19 տարեկան եզդի աղջիկները չեն էլ ամուսնանում, քանի որ «ուզողներ չեն ունենում»:

«Այս դեպքում, երբ եզդիները խախտում են օրենքն ու իրենց երեխաներին չեն ուղարկում դպրոց, վաղաժամ ամուսնացնում են, պետությունը որևէ բան չի ձեռնարկում, ասում են իրենց ավանդույթներն են, մինչդեռ երբ հայոց եկեղեցու պատմություն առարկայի դասավանդմանն է հասնում հերթը, այդ ժամանակ պետությունն ամբողջ ուժով աշխատում է և մոռացվում են ավանդույթները։ Մինչդեռ սա պատմություն չէ, սա քարոզ է, որի նպատակն է առանձին դիմագիծ ունեցողներին նմանեցնել միմյանց», - կարծում է Մուրազին։

Թեև առանձին ուսումնասիրություններ չկան, սակայն վաղամուսնությունների խնդիրը, ըստ հարցումների, առկա է նաև Հայաստանի մի շարք համայնքներում։

Մինչդեռ վաղամունությունները ոչ միայն կրթության իրավունքի խախտման խնդիր են, այլև կարող են մի շարք առողջական խնդիրների պատճառ դառնալ։ Մասնագետները փաստում են, որ վաղահաս աղջիկների հղիությունը, ծննդաբերությունն առաջացնում են ֆիզիոլոգիական անդառնալի հետևանքներ, որոնք սակայն չեն ուսումնասիրվում և ուշադրության չեն արժանանում պետական մակարդակով։ Վաղամուսնությունները նաև հղի են նաև ընտանեկան բռնության վտանգով։

Փոքրամասնությունները՝ լուսանցքում

Հայաստանում ազգային փոքրամասնություններից որևէ մեկին չի վստահվել բարձր պաշտոն, լավագույն դեպքում իրենց համայնքներում ընտրվեն համայնքի ղեկավար, սակայն այս հնարավորությունն էլ հնարավոր է առաջիկայում նվազի:

ԵՊՀ իրանագիտության ամբիոնի աշխատակից Թերեզա Ամրյանը վստահ է՝ համայնքների խոշորացման ծրագիրը հերթական դամոկլյան սուրն է Հայաստանում բնակվող ազգային փոքրամասնությունների գլխին։

«Օրինակ, եթե երեք հայկական ու մեկ ասորական գյուղ միացվի, կստացվի փոքրամասնության գյուղը լուծարել։ Ասորական գյուղերում հիմնականում համայնքի ղեկավար են ընտրվում ասորիները, դպրոցներում սովորում են նաև ասորերեն, մինչդեռ համայնքների խոշորացմամբ կկորի նախ ադմինիստրատիվ միավորը, այնուհետև՝ կխոշորացվեն դպրոցները, ինչը հնարավոր է ազդի փոքրամասնության կրթության որակի, ասորերեն սովորելու մակարդակի վրա»,- կարծում է Ամրյանը։

Չնայած օրենքի պահանջին, հիմա էլ փոքրամասնությունները չեն օգտվում ո՛չ հեռուստատեսությունից, ո՛չ էլ ռադիոյից: Ըստ փոքրամասնությունների ներկայացուցիչների հանրային ռադիոն տալիս է հնարավորություն, սակայն այնպիսի հաճախականությամբ, որը ոչ բոլորին է հասանելի՝ պատճառաբանելով, որ մեկ միլիոնանոց Երևանը պարտավոր չէ տասնհինգ րոպե լսել եզդիերեն, քրդերեն և այլն։

Եզդիական համայնքը, կարծես առավել շահեկան դիրքում է։ Բորիս Մուրազին նշում է, որ տպագրվել են մեկից մինչև տասներորդ դասարանի գրքեր, սակայն սովորաբար մինչև վեցերորդ դասարանն է օգտագործվում, քանի որ ավելի մեծ տարիքում ծնողներն արդեն զրկում են երեխաներին կրթություն ստանալու հնարավորությունից։

Մինչդեռ Մուրազին վստահ է. «Որքան կանայք ու աղջիկները լինեն ուժեղ, նրանց ծնողները գիտակցեն ու գնահատեն կրթության կարևորությունը, այնքան ավելի ուժեղ համայնք կունենանք»։

Հատկապես, երբ դա ավանդույթ էլ չէ․ չէ՞որ ինչպես ցույց է տալիս Թերեզա Ամրյանի հետազոտությունները եզդիները միշտ ունեցել են վառ արտահայտված ազգային գիտակցություն, եզդի կանայք ի տարբերություն մուսուլման կանանց, եղել են առավել ազատ և անկաշկանդ, ակտիվորեն մասնակցել են համայնքային կյանքին։

Տպել
7021 դիտում

Իրավապահները խուզարկում են Ժիրայր Սեֆիլյանի ու «Բևեռ»-ի մյուս անդամների բնակարանները

Նոր Նորքի ոստիկանական բաժին ներխուժելու դեպքի շրջանակում խուզարկություն է անցկացվում ավելի քան 40 վայրում

Հորը ծեծելու, հարևանուհիներից մեկին սպանելու համար մեղադրվող տղամարդը հաշվառված է եղել հոգեկան առողջության կենտրոնում

Երևանում թմրամոլության և ապօրինի թմրաշրջանառության մի շարք դեպքեր են բացահայտվել (տեսանյութ)

Մարտի 30-ից 11 բանկի քարտապան կարող է օգտվել կենսաթոշակի և նպաստի հետվճարի ծրագրից. որոնք են դրանք

«Երևան ավտոբուս» ընկերության տնօրենն աշխատանքից ազատման դիմում է ներկայացրել

Զատկին ընդառաջ ՍԱՏՄ-ը վերահսկողական միջոցառումներ է իրականացնում ձվի շուկայում

Միաժամանակ մի քանի հոդվածով հետախուզվող տղամարդը ներկայացել է ոստիկանության բաժին

Կարեն Գիլոյանը հետևել է հեծանվուղու և մարզադպրոցի կառուցման աշխատանքներին

Գևորգ Պապոյանը Կորեայի ԱԳ փոխնախարարին ներկայացրել է «Խաղաղության խաչմերուկ» նախաձեռնությունը

Փորձ է արվել Աբու Դաբիից Հայաստան ներմուծել առանց հայտարարագրման բջջային հեռախոսներ

Ինչ թեմայի շուրջ է կենտրոնանալու Բրյուսելում ԱՄՆ-Հայաստան-ԵՄ հանդիպումը. Միլլերը մանրամասներ է հայտնել

Երբ է սպասվում դեղձենու մասսայական ծաղկումն Արարատյան դաշտում

«Քո կառուցած շենքից տեսանելի է իմ տան անցուդարձը». Գագիկ Բեգլարյանը սպառնացել, հայհոյել է «Կապիտալ պլյուս»-ի տնօրենին

Առաջիկա շաբաթներին հնարավոր հարձակման մասին խոսակցությունները չափազանցված են. Սարգսյանը մանրամասնել է

Խուզարկել են գնդապետ Վոլոդյա Ավետիսյանի տունը, առգրավել համակարգիչ, տեսախցիկներ

Հայաստանն արգելափակել է Վլադիմիր Սոլովյովի հաղորդումների հեռարձակումը ՀՀ տարածքում

Թթուջուր-Նավուր ավտոճանապարհը բոլոր տեսակի տրանսպորտային միջոցների համար փակ է

Լեհաստանը զորքեր կուղարկի Ֆրանսիա

Երևանում թալանել են «Տոյոտա Երևան»-ի վաճառքի բաժնի ղեկավարի «Տոյոտա»-ները

Ոչ միայն դեղերը, այլև վիտամինները, սննդային հավելումները պետք է պահվեն երեխաների համար անհասանելի վայրում. ԱՆ

Այրվել է վագոն-տնակ՝ ներսում եղած իրերով

Ֆրանսիայի հետախուզական ծառայությունները խորհուրդ են տալիս չեղարկել Օլիմպիական խաղերի բացման արարողությունը

Երևանի և 2 մարզի որոշ հասցեներ մի քանի ժամով կհոսանքազրկվեն

Բախվել են «Նիսսան» և «ՎԱԶ» մակնիշի ավտոմեքենաներ

Հայտարարվել է Տաթև ՀԷԿ-ի ՕԿՋ-ի վերանորոգման աշխատանքների տեխնիկական վերահսկողության մրցույթ

Քարաթափում Արարատի մարզում. ճանապարհը դարձել է միակողմանի երթևեկելի

Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ տեղի է ունեցել ՔՊ նախաձեռնող խմբի նիստ․ հայտնի է՝ ինչ է քննարկվել

ՀՀ-ն որևիցե բան չի պատրաստվում զիջել, ստոր շահարկումներ են․ Ալեն Սիմոնյանը՝ Տավուշի շուրջ պտտվող լուրերի մասին

Սուրեն Պապիկյանը մասնակցել է ռազմական տեխնիկայի ցուցադրությանը և հետևել մարտական հրաձգությանը (լուսանկարներ)

Ինչպես կասեր դասականը՝ «յա՜, իրո՞ք». Արշակ Կարապետյանը «գողացել» է ՀՀԿ-ի ծրագիրը

ՌԴ դեսպանը սիրում էր Ջերմուկում հանգստանալ, լուսանկար էր հրապարակել, բա թող գա ասի, որ դա ՀԱՊԿ-ի տարածք է․ Սիմոնյան

Երբ կկայանա Ալեն Սիմոնյանի և Սահիբա Գաֆարովայի հաջորդ հանդիպումը․ ԱԺ նախագահը մանրամասնել է՝ ինչ է քննարկվել մարտի 22-ին

Վիճաբանություն և ծեծկռտուք «Ռիո Մոլլ»-ի հարևանությամբ. կռվի մասնակիցների մեծ մասը անչափահասներ են, կա վիրավոր

Ռուսաստանը նպատակ է դրել հեղաշրջում իրականացնել Հայաստանում, առաջիկայում քայլերը կսրվեն. Առաքելյան

Դասարաններում կկրճատվի աշակերտների թիվը․ իրականացվել են գնահատման համակարգի փոփոխություններ

Բախվել են «Նիսսան»-ն ու «Ֆորդ տրանզիտ»-ը․ վերջինս նաև երկաթե արգելապատնեշներին է հարվածել, տուժածները հիվանդանոցում են

ԱՄՆ-ը Ռուսաստանի Դաշնությանը մանրամասն տեղեկատվություն է տրամադրել ահաբեկչության սպառնալիքի մասին․ Սպիտակ տուն

Երևանի գլխավոր հատակագիծը կլինի թվայնացված փաստաթուղթ․ Տիգրան Ավինյանը տեսակապով հարցեր է քննարկել Քրիս Չոայի հետ

Շահրամանյանը շարժվում է Բակո Սահակյանի ու Սերժ Սարգսյանի պահվածքով, պետք է ուշադրության կենտրոնում լինի. Իոաննիսյան