Ի՞նչ նպատակներ ունի Վարդան Հարությունյանը. առաջին իսկ քայլերից կպարզվի

Սերժ Սարգսյանի` երեկ հրապարակված հրամանագրով ՀՀ պետեկամուտների կոմիտեի նախագահ նշանակվեց Վարդան Հարությունյանը, որը մինչ այդ զբաղեցնում էր Հայաստանի խոշորագույն ընկերություններից մեկի` «Գազպրոմ-Արմենիայի» գլխավոր տնօրենի պաշտոնը:

Այսպիսով, կարելի է ասել, որ նորանշանակ վարչապետ Կարեն Կարապետյանը վերջնականապես ձեւավորեց կառավարության տնտեսական բլոկը: ՀՀ ֆինանսների, էկոնոմիկայի, գյուղատնտեսության նախարարները եւ հիմա նաեւ՝ պետեկամուտների կոմիտեի նախագահը իր վստահելի մարդիկ են` իր թիմակիցները: Պետք է նկատել, որ ՊԵԿ նախագահի պաշտոնը գուցե ավելի կարեւոր է, քան վերը նշված նախարարներինը: Եթե Կարեն Կարապետյանը իրոք որոշել է զգալի փոփոխություններ բերել ՀՀ սոցիալ-տնտեսական կյանքում, ապա առանց պետեկամուտների կոմիտեի լիակատար վերահսկողության դա նրան չէր հաջողվելու: Իսկ Վարդան Հարությունյանը հենց այն անձն է, որը կարող է ապահովել այդ վերահսկողությունը:

Ի՞նչ է նշանակում ստեղծված իրավիճակում ստանձնել ՊԵԿ նախագահի պաշտոնը:  Այստեղ կարող են լինել մի քանի տարբերակներ: Կամ ստանձնողը նախօրոք որոշել է, որ պետք է ամբողջությամբ ինտեգրվի ՊԵԿ համակարգում կատարելության հասցված կոռուպցիոն սխեմաներին եւ ինքը դառնա այդ սխեմաներում գործող գլխավոր դերակատարը, կամ ստանձնողը չի պատկերացնում, թե իրականում դա ինչ համակարգ է, եւ պատահաբար է ստանձնում այդ պաշտոնը: Կամ էլ որոշել է, պատկերավոր ասած՝ «թուր ու թվանքով» մտնել այդ համակարգ եւ կարճ ժամանակում արմատապես փոխել այն: Թե այս տարբերակներից որի հետ գործ ունենք Վարդան Հարությունյանի դեպքում, ցույց կտա ժամանակը: Հայտնի է միայն, որ նա պատահաբար չի ստանձնում այդ պաշտոնը, նա ունի ինտելեկտուալ բարձր մակարդակ, շատ լավ պատկերացնում է, թե ինչ է կատարվում այնտեղ, երկար ժամանակ համառորեն դիմադրել է եւ չի ցանկացել նշանակվել այդ պաշտոնում...: Այս հանգամանքները թույլ են տալիս դրական որոշակի սպասումներ ունենալ Հարությունյանի նշանակումից:

Բայց դրանք գոնե առայժմ ընդամենը սպասումներ են: Նույնիսկ ամենամեծ ցանկություններ եւ ամենալավ մտադրություններ ունենալը քիչ է, շատ քիչ է ՊԵԿ-ում նշանակալից հաջողությունների հասնելու համար: Տարիներով այդ համակարգը «հղկվել է» եւ դարձել թերեւս ամենակատարյալ կոռումպացված կառույցը Հայաստանում: Կարելի է ասել՝ էտալոնային, բառիս հնարավոր ամենաբացասական իմաստով: Այն բազմաթիվ թելերով կապված է ամենաբարձրաստիճան պաշտոնյաների ու նրանց մտերիմների հետ: Տարիներ շարունակ կոռուպցիոն այդ հզորագույն մեքենան աշխատում է առանց «թերացումների», ապահովելով  տասնյակ-հարյուրավոր միլիոն դոլարների եկամուտներ այն «ստվերային բյուջեի» համար, որից սնվում է իշխանական վերնախավը:     

Թյուր կարծիք է ձեւավորվել, թե ՊԵԿ նախագահի հիմնական անելիքը բյուջեի մուտքերը ավելացնելն է: Այսինքն, ապահովել այնքան հարկային եկամուտներ, որ պետական բյուջեն կատարվի: Եթե ՊԵԿ նոր նախագահի վերջնական նպատակը լինելու է դա, ապա կարող ենք հենց այսօր նրան շնորհավորել հաջողությամբ տապալվելու առիթով: Բյուջեի ծրագրված հարկային եկամուտների հավաքագրումը պետք է լինի միայն հետեւանքը այն արմատական փոփոխությունների, որը անհրաժեշտ է իրականացնել ՊԵԿ-ում: Խոսքը թե՛ կառուցվածքային, եւ թե՛ կադրային փոփոխությունների մասին է:

Ընդ որում, այն, որ ՊԵԿ նոր նախագահը ցանկանում է եւ ունակ է բարեփոխումներ անել համակարգում, կարող է երեւալ շատ արագ: Օրինակ, եթե առաջիկայում մենք լսենք, որ մաքսային ծառայությունում այլեւս չեն կիրառում «հսկիչ գին» կոչվող աբսուրդը, ապա կարելի է արձանագրել, որ առաջին ու շատ կարեւոր քայլը արված է: Ի՞նչ է նշանակում «հսկիչ գին»: Մաքսային օրենսգրքով սահմանված է որ առանձին դեպքերում մաքսավորները ապրանքը գնահատելու եւ մաքսազերծելու համար կարող են կիրառել «հսկիչ գին»: Այսինքն, եթե դուք ներկրել եք ինչ-որ թանկարժեք ապրանք եւ ունեք փաստաթուղթ, որ արտասահմանում այն գնել եք 10 դոլարով եւ ուզում եք դրա 10 տոկոսը վճարելով՝ մաքսազերծել, ապա չեք կարող: Մաքսայինը իրավունք ունի կասկածելու եւ կիրառելու «հսկիչ գին», որը կկազմի, ասենք, 10 հազար դոլար, եւ դրա 10 տոկոսը պետք է վճարեք:

Բայց մաքսայինը օրենսդրությամբ սահմանված այս գործիքը կիրառում է համատարած ու անտեղի: Եթե դուք նույն այդ ապրանքը ներկրելիս ցույց եք տալիս փաստաթղթեր, որ այն գնել եք 10 հազար դոլարով, ցույց եք տալիս վաճառողի կայքը, որտեղ նշված է այդ նույն գինը, մաքսայինը, միեւնույն է, չի հավատալու ձեզ եւ կիրառելու է «հսկիչ գին», որը ամբողջությամբ հայեցողական է: Մաքսայինը կուզենա՝ կգնահատի այն 12 հազար, կուզենա` կգնահատի 20 հազար: Սովորական ներկրողը ոչ մի հրապարակային փաստաթղթում չի կարող գտնել, թե իր ներկրած ապրանքի «հսկիչ գինը» որքան է: Ու դրա վրա մաքսայինը հսկայական ստվերային գումարներ է «վաստակում»: Ներմուծման ընթացակարգը այնքան է բարդացված ու այնպիսի խելացնոր փաստաթղթեր են պահանջվում, որ ոչ մի ներկրող չի կարող ինքնուրույն լրացնել դրանք: Ու հենց այդ փաստաթղթերը «լրացնելու», դրանք մաքսայինի համար ընդունելի դարձնելու համար ստեղծվել է այսպես կոչված «կարգոների» ինստիտուտը: Դրանք վերցնում են ձեր ապրանքը, ասենք, Դուբայում, Թուրքիայում, Չինաստանում, բերում են Հայաստանի սահմանում մաքսազերծում ու տալիս ձեզ, բնականաբար, դրա դիմաց ստանալով մեծ գումարներ: Ու այդ «կարգոները» պատկանում են բարձրաստիճան պաշտոնյաների:

Սրանք ՊԵԿ-ում առկա կոռուպցիոն սխեմաների ամենափոքր դրսեւորումներն են: Կան շատ ավելի բարդ եւ ավելի «եկամտաբեր» սխեմաներ, որոնց կանդրադառնանք առաջիկայում: Սակայն վերը նշված դրսեւորումները նրանք են, որ տեխնիկապես կարելի է շատ արագ վերացնել, եւ դրանից էլ հենց պարզ կդառնա, թե որքանով է ՊԵԿ նոր նախագահը ունակ փոփոխություններ կատարել եւ ունի՞ արդյոք նման նպատակ ու ցանկություն: