Ճշմարտությունը, անկախ նրանից՝ ում դեմ է աշխատելու՝ ընդդիմությա՞ն, թե՞ իշխանության, պետք է դառնա հանրային սեփականություն

44-օրյա պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող ԱԺ քննիչ հանձնաժողովի երեկվա նիստը թերեւս կարելի է բացառիկ համարել ձեւաչափի առումով, քանի որ այն ոչ թե փակ-գաղտնի ռեժիմում էր, այլ՝ հրապարակային եւ ուղիղ հեռարձակմամբ։

Սա հանձնաժողովի գործունեության պատմության մեջ նման ռեժիմով աշխատելու  առաջին դեպքն էր։ Նիստին, սակայն, ինչպես ավելի վաղ հայտնի դարձավ, ընդդիմությունը որոշել էր չմասնակցել՝ այդ մասին նախապես հայտարարություն տարածելով։

Նկատենք, որ նիստը տեղի ունեցավ գործող խորհրդարանի ձեւավորման՝ հետպատերազմական ամենալարված ու էպիկ շրջանում կայացած ԱԺ արտահերթ ընտրությունների երկուամյակի օրը։ Եթե չլինեին այդ ընտրությունները, ապա խորհրդարանական ընդդիմության կարգավիճակ չէին ունենա եւ Քննիչ հանձնաժողովի աշխատանքները կասկածի տակ չէին դնի այն քաղաքական սուբյեկտները, որոնց ժողովուրդը նախքան պատերազմը՝ 2018-ին, տեղի ունեցած ընտրությունների արդյունքներով արդեն իսկ ուղարկել էր տուն, եթե չասենք՝ «գրողի ծոցը»։ 

Սա այն ընդդիմությունն է, որը խորհրդարանում է հայտնվել հենց այդ՝ 44-օրյա պատերազմում կրած պարտության ալիքի վրա՝ պարտությունը որպես իշխանությունը վերազավթելու միջոց ու առիթ օգտագործելով ու որոշակի ընտրազանգված իր շուրջը կոնսոլիդացնելով։ 

Հետեւապես այդ ընդդիմության գերխնդիրն իր գոյության երաշխիքի՝ պարտության պատճառների վերհանմանը մասնակից դառնալը չէ՝ սրտացավ, ազնիվ շահագրգռություն ցուցաբերելով, այլ պարտության հարցում իր բաժին մեղքից գլուխն ազատելը՝ նսեմացնելով, «շոու» անվանելով, դելեգիտիմացնելով պարտերազմի հանգամանքների բացահայտմանն ուղղված ցանկացած քայլ ու նախաձեռնություն։

Ուստի տարօրինակ կլիներ, եթե հանձնաժողովի օբյեկտիվությունը եւ արդյունավետությունն ի սկզբանե (երբ դեռ նոր էր ձեւավորվում այն) կասկածի տակ դրած, հանձնաժողովի աշխատանքները բոյկոտած պարոնայք ընդդիմադիրները (11-հոգանոց հանձնաժողովում ընդդիմությունը ներկայացված էր լինելու 4 հոգով՝ երեք անդամ «Հայաստան», մեկ անդամ՝ «Պատիվ ունեմ» խմբակցություններից) մեկ տարի անց որոշեին վերանայել իրենց կանխակալ վերաբերմունքն ու շտապեին վարչապետի մասնակցությամբ նիստին ներկա գտնվելու։

Նկատենք՝ այն վարչապետի, որի վերաբերյալ արդեն իսկ ունեն «դատավճիռ» եւ նախքան հանձնաժողովի ստեղծումն արդեն իսկ կարգել են «պատերազմի հրահրիչ» (հրահրման պատճառ որպես թութակելով հանրահայտ տրաֆարետները, թե՝ Նիկոլն ասաց՝ «Արցախը Հայաստան է եւ վերջ», «ինչ պետք է, այն էլ բանակցում եմ», «բանակցություններն սկսում եմ սեփական կետից» եւ այսպիսով պատերազմ բերեց), «կապիտուլյանտ», «դավաճան», «հողատու» եւ այլն․․․

Որեւէ քննիչ հանձնաժողով ստեղծելու գերխնդիրը, անշուշտ, ճշմարտության բացահայտումն է, այն էլ այնպիսի ծանր ու բազմաշերտ իրողության վերաբերյալ, ինչպիսին այս դեպքում 44-օրյա պատերազմն է, պատերազմ, որը 1 ամսում կամ 1 կամ 10 տարում չի հասունացել։ Այս պատերազմը բանակցային եւ աշխարհաքաղաքական զարգացումների առնվազն երեք տասնամյակ ամփոփող ժամանակագրություն ունի։ Բայց արդյո՞ք այդ ճշմարտության բացահայտումը նաեւ հասարակական-քաղաքական շահագրգիռ սուբյեկտների, մասնավորապես՝ ԱԺ ընդդիմության գերխնդիրն է։ Այն ընդդիմության, որն ունի իր ճշմարտությունը եւ չի ուզում վիճարկել այն՝ համադրելով մեկ այլ ճշմարտության հետ, որի վերհանումը վերապահված է քննիչ հանձնաժողովին։

Ընդ որում, գործ ունենք այն ընդդիմության հետ, որը երկու տասնամյակ ՀՀ-ի անունից իրացրել է ԼՂ խնդրով բանակցային կողմի իր մանդատը, ավելին՝ դրել է մինչեւ 44-օրյա պատերազմը ծավալված բանակցային տրամաբանության անկյունաքարը՝ համաձայնելով տխրահռչակ «Մադրիդյան սկզբունքներ»-ի հիման վրա խնդրի խաղաղ կարգավորմանը։

Համոզված լինելով բանակցային իր կեցվածքի ճշմարտացի լինելու մեջ՝ նախկին երկու նախագահների կուրացիայի տակ գտնվող  ընդդիմությունը, բնականաբար, ամեն ինչ անելու է եւ անում է՝ պաշտպանելու ճշմարտության իր «բաստիոնը»։ Իսկ այդ ճշմարտությունն այսպես է ձեւակերպվում՝ «մենք արդյունավետ բանակցող էինք, մենք հետամուտ էինք Արցախի ինքնորոշման իրավունքի իրացումը, մենք բանակցում էինք «ոչ թե այն բանի շուրջ, թե ինչ ենք տալու, այլ՝ թե ինչ ենք ստանալու»»․․․

Սա, նկատենք, կիսաճշմարտություն է կամ ճշմարտության միայն մի երեսն է, իսկ հաջորդ երեսը, որին հրապարակավ նայելուց ընդդիմությունը խուսափում է, այն է, որ այդ բանակցությունները, որոնց խրոնոլոգիան ներկայացրեց նաեւ վարչապետը, հայտնվել էին փակուղում, «տարածաշրջանի ամենամարտունակ բանակի», «հաղթանակած գեներալիտետի» մասին պոնտի պիտանիության ժամկետը լրացել էր, վաղուց արդեն խախտվել էր ՀՀ-Ադրբեջան ռազմական բալանսը, եւ Ադրբեջանի դեստրուկտիվ, մաքսիմալիստական կեցվածքը, կամ, ինչպես ձեւակերպել էր Սերժ Սարգսյանը՝ «սին պատկերացումները», թե՝ «փոխզիջումները նշանակում են միայն զիջումներ Լեռնային Ղարաբաղի կողմից կամ Հայաստանի Հանրապետության կողմից», այլեւս անխուսափելի էին դարձնում խնդրի ռազմական հանգուցալուծումը, ինչին էլ դիմեց Ալիեւը՝ օգտվելով աշխարհաքաղաքական պատեհ իրավիճակից։  

Հանրային ուշադրությունը, ուրեմն, ոչ թե պետք է շեղել ընդդիմության դեստրուկտիվ վարքագծի, բոյկոտի վրա կենտրոնանալով՝ ակամա մասնակցելով հանձնաժողովի զեկույցի անաչառությունը կասկածի տակ դնելու գործընթացին (ինչին էլ ձգտում է ընդդիմությունը), այլեւ ֆոկուսացնել պատերազմին հանգեցրած պատճառների մասին ողջ ճշմարտությունն իմանալու շուրջ։ Իսկ ճշմարտությունը, անկախ նրանից՝ ում դեմ է աշխատելու այն, ում է վնասելու՝  ընդդիմությա՞նը, թե՞ իշխանությանը,  պետք է լինի հանրության սեփականությունը։

Քանի բացահայտված չեն պատերազմի բոլոր հանգամանքները, երաշխավորված է ընդդիմության՝ պարտությամբ սնվող քաղաքական մակաբույծի գործունեությունը։     

Հ․Մ․