Գերությունից վերադարձածներին պետք է ցույց տալ, որ միշտ պատրաստ ենք զրուցել նրանց հետ, սակայն հարցեր չտալ․ մասնագետ

Վերջին օրերին մարդիկ հաճախ են բողոքում քնի խանգարում ու ախորժակի կորուստ ունենալուց, շատերը խոստովանում են, որ շփման մեջ սովորականից ավելի դյուրագրգիռ են դարձել, աշխատանքում՝ պասիվ ու անտրամադիր։ Այս խնդիրների մասին բարձրաձայնողները, թերեւս, նշում են նաեւ դրանց հնարավոր պատճառը կամ պատճառները․ 44 օր տեւած պատերազմ, կորուստներ, համատարած սուգ, իսկ հիմա էլ՝ անորոշություն եւ լարվածություն։

Հոգեբույժ, հոգեթերապեւտ Արամ Հովսեփյանի խոսքով՝ այդ եւ մի շարք այլ նշաններ առաջին հերթին վկայում են՝ հանրության շրջանում ռեակտիվ դեպրեսիա է։ «Դա դեպրեսիոն վիճակ է, որը զարգանում է որպես ռեակցիա, որի փորձերն ունեցել ենք այս ընթացքում։ Հիմնական ախտանշաններն են տեւական ժամանակ տրամադրության կտրուկ անկումը, պասիվությունը, մոտիվացիայի պակասը, ինչպես նաեւ ֆիզիկական ակտիվության նվազումը»,- «Հայկական ժամանակի» հետ զրույցում մանրամասնում է Հովսեփյանը։

Հոգեթերապեւտը նաեւ զգուշացնում է՝ չզարմանաք, եթե վերը նշված նշաններին զուգահեռ նկատեք դյուրագրգիռություն, նյարդային վիճակ, ագրեսիվ բռնկումներ, ալկոհոլի չարաշահում ու քնի բացակայություն։ Նրա խոսքով՝ եթե նշաններից որեւէ մեկը կա ու արդեն երկու շաբաթ պահպանվում է, ինքն իրեն չի անցնում, ուրեմն պետք է դիմել մասնագետի։ Իսկ եթե այդ վիճակը մի քանի օր է տեւում, կամ ախտանշաններն այնքան էլ արտահայտված չեն, ապա պետք է փորձել մաքսիմալ վերադառնալ սովորական կյանքի ռիթմին եւ անել այն աշխատանքը, որը միշտ արել եք, եթե նույնիսկ դրա ցանկությունը չկա։

Հոգեբանի խոսքով՝ նման իրավիճակում շատ է օգնում ապրումների մասին խոսելն ու մտերմներին պատմելը։

Վերջին շրջանում շատ են նաեւ այնպիսի իրավիճակները, երբ մարդիկ ասում են, թե վախենում են «Ֆեյսբուք» մտնել, վախենում են լրահոսին հետեւել․ նախ՝ հոգեբանորեն ճնշվում են համատարած բացասականից, երկրորդ՝ վախենում են հերթական վատ լուրը լսելուց, երրորդ՝ սկսել են նյարդայնանալ տեղեկատվական այս անկանոն ու հախուռն հոսքում լողալուց։

Սոցիալական մեդիայում մեր առօրյան ճիշտ կազմակերպելու ու դրա հնարավոր նեգատիվ գործոններից զերծ մնալու համար մասնագետը խորհուրդ է տալիս նախ հասկանալ, թե որ տեսակի նորություններն են մեզ ցավ պատճառում, որոնք՝ նյարդայնացնում կամ այլ բացասական էմոցիաներ փոխանցում։ Ըստ հոգեբանի՝ սա եւս շատ անհատական է. մեկին կարող են ցավ պատճառել գերիների մասին տեսանյութերը, մյուսին՝ կորցրած տարածքների մասին պատմող հոդվածները, մեկ ուրիշին՝ ուղիղ եթերներն ու բողոքի ցույցերը եւ այլն։ Իսկ ընդհանուր առմամբ հոգեթերապեւտը խորհուրդ է տալիս հնարավորինս սահմանափակել այս ընթացքում սոցիալական մեդիայից օգտվելը, խուսափել անգամ մեկնաբանություններ կարդալուց։

Մասնագետը փաստում է՝ դեպրեսիվ վիճակում կարող են հայտնվել համատարած անորոշությունից, դրական լուրերի բացակայությունից, չիրականացած սպասումներից։ Նա առաջարկում է այդ վիճակը մեղմող որոշ քայլեր․ «Նույնիսկ եթե գլոբալ անորոշություն կա, որը մենք չենք կարող փոխել, պետք է փորձենք հնարավորինս մեր պլաններն ավելի կանխատեսելի դարձնել, փորձել թեկուզ շատ փոքր, բայց իրագործելի նպատակներ դնել, որը եւս կհաղորդի դրական լիցքեր։ Ակնկալիքները պիտի մոտ լինեն իրականությանը: Ինչքան էլ ցավոտ լինի, պետք է աշխատենք այն ուղղությամբ, որ հիմա չունենանք մեծ սպասումներ, որպեսզի հիասթափությունը մեծ չլինի, ինչպես եղավ այս ընթացքում։ Այսինքն՝ ոչ թե նստենք ու սպասենք, թե երկրում ինչ լավ բան կլինի մեկ տարուց, այլ փորձենք պլանավորել փոքր անելիք, որը պիտի իրագործենք, ենթադրենք, մոտակա մեկ շաբաթում»։

Մասնագետը նաեւ նկատում է՝ պատերազմից հետո մարդկանց մոտ դեպրեսիվ վարքագիծն ակնհայտորեն շատացել է։ Բացի դեպրեսիայից՝ ավելացել են նաեւ տագնապային եւ հետտրավմատիկ վիճակները։ «Մարդկանց մոտ բարձրացել է տագնապայնությունն ու դրանից բխող տարբեր կպչուն մտքերը, ֆոբիաները եւ այլն։ Շատացել են նաեւ հետտրավմատիկ սթրեսային վիճակները, որը անմիջապես կապված է պատերազմի մասնակիցների հետ: Դա կարող է լինել, օրինակ, մարտի դաշտում գտնվելու, տեղահանվելու, հարազատ կորցնելու դեպքում»։

Արամ Հովսեփյանը փաստում է՝ չնայած այն բանին, որ վերջին շրջանում դեպրեսիվ վարքագիծը շատացել է, եւ հոգեբանական աջակցության կարիք այսօր տասնյակ հազարավոր մարդիկ ունեն՝ հոգեկան առողջության ծառայության համար դիմող քաղաքացիների թիվը չի ավելացել։ Նրա կարծիքով՝ դիմելիության այս ցուցանիշի պատճառը նաեւ մեր հանրության մեջ տարածված կարծրատիպերն են եւ այն, որ հոգեբանական այս վիճակը հնարավոր է հաղթահարել միայնակ։

Ամեն դեպքում, հոգեթերապեւտը վստահ է՝ մարտական գործողությունների մասնակցած ցանկացած անձ գոնե մեկ անգամ պիտի դիմի մասնագետի։ «Պատերազմի հետեւանքով տեղահանված եւ հարազատի կուրուստ ունեցող անձինք եւս պիտի դիմեն, եթե զգում են, որ թեկուզ թեթեւ ինչ-որ ախտանշաններ կան, քանի որ հետտրավմատիկ խանգարումներն աստիճանաբար են զարգանում․ «Կարող է մարդը մի քանի ամիս ապրի, մտածի, որ դե ոչ մի բան էլ առանձնապես չի կատարվում, բայց խնդիրն աստիճանաբար խորանա»,- վստահեցնում է նա։

Մեր զրույցի վերջում հոգեթերապեւտն անդրադարձավ մարտական գործողությունների ընթացքում գերեվարված ու այժմ Ադրբեջանից հայրենիք վերադրաձված մեր 44 հայրենակիցներին։ «Այդ մարդկանց հիմա ինչքան քիչ ուշադրության կենտրոնում պահենք, այդքան ավելի լավ։ Պետք չէ նրանց նկարները տարածել, անձնական ինֆորմացիա տարածել։ Անուններ, նկարներ, տեսանյութեր, այդ մարդկանց մասին կարծիքներ ինչքան քիչ լինեն, այնքան ավելի ճիշտ կլինի։ Առաջին հերթին պիտի ապահովենք նրանց հանգստությունն ու անձնական սահմանները պահպանենք»,- շեշտեց նա։

Հովսեփյանը նաեւ հուշում է՝ գերությունից վերադարձած տղաների հետ շփման ժամանակ պետք է ցույց տալ, որ ցանկության դեպքում նրանք ունեն խոսելու հնարավորություն, բայց ինքնուրույն այդ խոսակցությունը երբեք չբացել, քանի որ մարդկանց ռեակցիաները տարբեր են․ «Մարդկանց մի տեսակ կա, որ ինքը կարիք ունի խոսելու, կիսվելու, մի մասը՝ հակառակը, պետք է, որ ընդհանրապես չհիշի դրա մասին։ Մարդիկ տարբեր են։ Տղաների մտերիմները եւս պետք է միշտ հստակ ցույց տան, որ պատրաստ են այդ թեմայի մասին խոսելու, սակայն երբեք հարցեր չտան»։

Այնուամենայնիվ, գերիների դեպքում պարտադիր է մասնագետին այցելելը, եթե մարտական գործողության մասնակից զինվորը կարող է ինքնուրույն վերականգնվել, ապա գերիների դեպքում գոնե մեկ անգամ պիտի մասնագետի այցելեն։

Հոգեթերապեւտից տեղեկացանք՝ կան գերիներ, որոնք արդեն դիմել են հոգեբանական օգնության։ Մասնագետը դժվարացավ նշել, թե ինչքան ժամանակ կպահանջվի, որպեսզի գերության մեջ մնացած մեր հայրենակիցները կարողանան կրկին վերադառնալ առօրյա կյանք, ինտեգրվել՝ շարունակով իրենց բնականոն գործունեությունը։ «Կլինեն մարդիկ, որ կգան ու միանգամից կինտեգրվեն, կլինեն նաեւ անհատներ, որոնց վերականգնման ու ինտեգրման համար կպահանջվեն ամիսներ, տարի։ Շատ գործոններով է պայմանվորված նրանց ինտեգրումը»,- եզրափակեց Արամ Հովսեփյանը։

Հոգեթերապեւտ Արամ Հովսեփյանը նաեւ հիշեցրեց, որ իր եւ իր գործընկերների նախաձեռնությամբ նոյեմբերի 10-ից «MHS Հոգեկան առողջության ծառայության» նախաձեռնության մասին․ անվճար հոգեբանական աջակցություն պատերազմի մասնակիցներին եւ նրանց ընտանիքներին։

Արամ Հովսեփյանը գործընկերների հետ միասին նախաձեռնել է ծրագիր, որի նպատակն է օգնել ռազմական գործողությունների հետեւանքով տուժածներին՝ ինչպես ներկա հոգեբանական տրավմաները բուժելու, այնպես էլ հետագայում հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարման զարգացումը կանխելու համար։

Ծառայությունները մատուցվում են MHS Հոգեկան առողջության կենտրոնում։ Բոլոր նրանք, ովքեր աջակցության կարիք ունեն, կարող են զանգահարել 099 117 975 հեռախոսահամարով եւ այցելության համար գրանցվել մասնագետներից մեկի մոտ։

Մասնագետի խոսքով՝ հոգեբանական աշխատանքեր են տարվում երեք հիմնական գործոնների ուղղությամբ․

1․ Բուն զինվորական տրավմաներ՝ վախեր, վիրավորումներ եւ մահեր, որոնց ականատես են եղել զինվորները։

2․ Պարտության գործոն, որն ազդում է ավելի մեծ խմբի մարդկանց վրա։

3․ Անորոշության գործոն, որը կապված է երկրում ստեղծված իրավիճակի հետ, նաեւ պետական կառույցների կողմից որոշակի խմբերի հարցերին արագ չարձագանքելու, մարդկանց իրենց խնդիրների հետ միայնակ թողնելու հետ։