Երևան
15 °C
Հարավային Աֆրիկայի ժայռապատկերներից մինչեւ Նեղոսի հովտի եգիպտական բուրգեր մարդկությունը հազարամյակներ շարունակ իր մշակութային հետքն է թողել Աֆրիկայի մայրցամաքում: Իսկ հիմա կտրուկ փոխվող եղանակային պայմանները, համաճարակները եւ կլիմայի փոփոխության հետ կապված այլ խնդիրներ սպառնալիք են նաեւ մարդկային մշակույթի եւ քաղաքակրթության այս անգին հուշարձանների համար. ինչպես հաղորդում է BBC-ն՝ այդ մասին են վկայում վերջերս կատարված ուսումնասիրությունները:
Բազմաթիվ գիտնականներ Բրիտանիայից, Քենիայից եւ ԱՄՆ-ից հավաստում են, որ հսկայական ջանքեր են պահանջվում այդ հուշարձանները փրկելու համար:
Վերջերս Սուդանում աշխատող հնէաբանները փաստել են, որ Նեղոսի առատ հեղեղումներն ուղղակիորեն սպառնում են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի պաշտպանության տակ գտնվող Ալ-Բաջրավիա հնագույն նեկրոպոլին (քաղաք-գերեզմանոց հնավայր):
Նեղոսն ամեն տարի դուրս է գալիս իր ափերից, բայց տեղացիները երբեք չէին տեսել այնպիսի հեղեղում, ինչպիսին այս տարվանն էր:
Azania ամսագրում տպագրված նոր զեկույցի հեղինակները կազմել են ցանկն այն հուշարձանների, որ իրենց կարծիքով՝ հրատապ փրկության կարիք ունեն:
Սուդանի Սուակին նահանգի նավահանգիստ
Սուակինը, որ Սուդանի հյուսիս-արեւելքում է, կար ժամանակ, որ Կարմիր ծովի խոշոր նավահանգիստն էր: Այն հիմնադրվել է 3 հազար տարի առաջ, երբ եգիպտական փարավոնները որոշել էին հրաշալի դիրք ունեցող այս նավահանգիստը վերածել առեւտրի եւ նավարկության կենտրոնի:
Մարջաններով (կորալներով) կառուցված քաղաքը եղել է դեպի Մեքքա ճամփորդող մահմեդականների առեւտրական խաչմերուկ. այն նշանակալի դեր է խաղացել տարածաշրջանում ծաղկում ապրող ստրկավաճառության մեջ:
Հետագայում այն դարձել է Օսմանյան կայսրության մաս, եւ կորցրել իր նշանակությունը: Այժմ հին մարջանե քաղաքն ավերվում է:
Սակայն, ըստ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի, այստեղ դեռ կան ճարտարապետական հիանալի օրինակներ՝ թե բնակելի շենքեր եւ թե մզկիթներ:
Իսթ-Անգլիա համալսարանի պրոֆեսոր Ջոաննա Քլարկը հաշվում է, թե ծովի մակարդակի բարձրացման հետեւանքով ինչ արագությամբ է շենքերի եւ հողի էրոզիան առաջանում: «Մենք գիտենք հաստատ, որ Կարմիր ծովի ափերը առաջիկա տասնամյակների ընթացքում կրելու են որոշակի ազդեցություն, ինչը նշանակում է, որ այն, ինչ հիմա կանգուն է, կկորչի [եթե էական ջանքեր չգործադրվեն]», - ասել է նա:
Քենիայի հին քաղաք Լամու
Ըստ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի՝ Լամու հին քաղաքը Արեւելյան Աֆրիկայի ափերի ամենահին ու լավ պահպանված սուահիլի (աֆրիկյան ժողովուրդների լեզվախումբ) բնակավայրն է:
Ի տարբերություն ափի այս հատվածի շատ այլ քաղաքների եւ բնակավայրերի, որոնք քայքայվել էին եւ ժամանակի ընթացքում դատարկվել էին՝ մարդիկ 700 տարի շարունակ անընդմեջ ապրել են Լամու քաղաքում:
Այն, ինչպես նշել է ՄԱԿ-ը, իսլամական եւ սուահիլի մշակույթների ուսումնասիրման կարեւոր կենտրոն է:
Եվ հիմա փորձագետները նախազգուշացնում են, որ առափնյա գիծը նահանջում է Լամուում, ինչը նշանակում է, որ կորչում է քաղաքի բնական պաշտպանական գիծը, որն ապահովում են ավազաբլուրները եւ բուսականությունը:
Դա մասամբ պայմանավորված է ծովի մակարդակի բարձրացմամբ, բայց պրոֆեսոր Քլարկի դիտարկմամբ՝ մեղքի բաժին ունեն նաեւ հին քաղաքի հյուսիսում հսկա նոր նավահանգստի կառույցները, որ ոչնչացնում են կղզին ջրհեղեղներից պաշտպանող մշտադալար անտառը:
«Հետեւաբար, այն, ինչ կոչվում է մեր «բնական ժառանգությունը» մշակութային ժառանգության պաշտպանությունն է: Երբ մենք ոչնչացնում ենք բնական ժառանգությունը, մենք դրանով իսկ անպաշտպան ենք թողնում մշակութային հուշարձանները»,- ասել է պրոֆեսորը:
Կոմորյան ափամերձ քաղաքներ
Կոմորոս հրաբխային արշիպելագը (կղզիների խումբը), որը գտնվում է Հնդկական օվկիանոսում՝ Մադագասկարի եւ Աֆրիկայի միջեւ, ունի մի քանի կարեւոր մշակութային հուշարձան, որ ընդգրկված են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցուցակում:
Դրանց թվում են հնագույն քաղաք Մութսամուդուն եւ պալատը, որը կառուցվել է հարյուրավոր տարիներ առաջ. ըստ պրոֆեսոր Քլարկի՝ հատկապես դրանց է սպառնում է ծովի մակարդակի բարձրացումը:
Եթե ածխածնի արտանետումների գլոբալ մակարդակը մնա այսօրվա միջին-բարձր մակարդակներին, ինչն ամենայն հավանականությամբ այդպես էլ լինելու է, ապա 2100 թ.-ին Աֆրիկայի ափերի զգալի մասը կողողվի ջրով. փաստել են գիտնականները:
«Մինչեւ 2050 թվականը Գվինեայի, Գամբիայի, Նիգերիայի, Տոգոյի, Բենինի, Կոնգոյի, Թունիսի, Տանզանիայի եւ Կոմորների ափամերձ հատվածները էրոզիայի կենթարկվեն վրա ծովի մակարդակի բարձրացման արդյունքում», - ասվում է զեկույցում:
Ափամերձ ամրոցներ եւ դղյակներ. Գանա
Գանայի ափերին լավ ամրացված առեւտրային բնակավայրեր են, որոնք կազմավորվել են 1482-1786 թվականներին եւ ցրված են 500 կմ ափամերձ գծի երկայնքով:
Ամրոցներն ու բերդերը կառուցել են տարբեր ժամանակներում Պորտուգալիայից, Իսպանիայից, Դանիայից, Շվեդիայից, Հոլանդիայից, Գերմանիայից եւ Բրիտանիայից ժամանած տարբեր արտասահմանյան վաճառականներ:
Նրանք կարեւոր դեր են խաղացել ոսկու առեւտրում, իսկ հետագայում Աֆրիկայի եւ ամերիկյան երկու մայրցամաքների միջեւ ստրկավաճառության հաստատման գործում:
Այդ ամրոցներն ու դղյակները տեղակայված են այն վայրերում, որ խիստ խոցելի են փոթորկի ալիքների եւ ընդհանուր ծովի մակարդակի բարձրացման դեմ:
Այս տեսակի ճարտարապետական հուշարձանների ամենավառ օրինակներից մեկը Պրինզենշտեյն ամրոցն է, որը գտնվում է Գանայի արեւելքում գտնվող Կետա լճում, բայց, ըստ պրոֆեսոր Քլարկի՝ այն արագորեն անցնում է ջրի տակ:
Եթե համեմատեք այս բերդի ներկայիս լուսանկարները 50 տարի առաջ արված լուսանկարների հետ, ապա անմիջապես կտեսնեք, թե որքան է կառույցը փլուզվել վերջին տարիների ընթացքում:
Նամիբիա. Տվիֆելֆոնտեյն հովտի քարանձավային նկարներ
Կլիմայի փոփոխությունը կարող է բարձրացնել խոնավությունը նույնիսկ համեմատաբար չոր տարածքներում եւ պայմաններ ստեղծել բորբոսի եւ մանրէների աճի համար:
Դա հենց այն է, ինչ դիտարկվում է Նամիբիայում գտնվող Թվիֆելֆոնտեյն հովտի ժայռերին, որտեղ նեոլիթի ժամանակ ստեղծվել են հազարավոր քարանձավային նկարներ:
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն դրանք անվանում է «գերազանց փաստաթուղթ, ուր պատկերված են 2 հազար տարի առաջ Հարավային Աֆրիկայի այս հատվածում ապրած որսորդ-հավաքող ցեղերի ծեսերը»: Բայց այս ամենը կարող է կորչել:
Ջեննե՝ հին քաղաք. Մալի
Ջեննեի՝ շուրջ 2000 կավե տները Մալիի այցեքարտն են:
Մարդիկ այստեղ ապրում են մ.թ.ա 250 թվականից: Ջեննեն ժամանակին եղել է անդրսահարական ոսկու առեւտրի կարեւոր մասը: Իսկ XV-XVI դարերում դարձել է Արեւմտյան Աֆրիկայում իսլամի տարածման կենտրոններից մեկը:
Ինչպես բոլոր կավե կառույցները, այստեղ նույնպես շենքերը պետք է պարբերաբար վերականգնվեն, բայց կլիմայի փոփոխությունը կտրուկ նվազեցրել է բարձրորակ կավի պաշարները, որն օգտագործում էին տեղի բնակիչները անհիշելի ժամանակներից:
Իսկ եկամտի նվազումը աղքատիկ բերքի պատճառով հանգեցրել է նրա, որ բնակիչները սկսել են շինարարության մեջ ավելի էժան նյութեր օգտագործել, ինչն, ըստ մասնագետների, «արմատապես փոխում է հին քաղաքի տեսքը»:
Քլարկն ասել է, որ կլիմայի փոփոխությունը բազմապատկելու է առկա խնդիրները: «Դրանք անուղղակի ազդեցություն ունեն, ինչը գուցե նույնիսկ ավելի վտանգավոր է, քան՝ եթե ուղղակի լինեին», - ասել է պրոֆեսորը:
Լաաս-Գալ քարանձավային համալիր
Որոշ երկրներ ավելի լավ են կարողանում հաղթահարել կլիմայի եւ կլիմայի փոփոխության ազդեցությունը հուշարձանների վրա:
Օրինակ՝ Եգիպտոսը գտնվում է ստորին հոսանքներում եւ վերջին տասնամյակների ընթացքում անընդհատ հեղեղումների սպառնալիքի տակ է եղել, բայց երկիրը լավ պատրաստված է նման խնդիրների համար:
Սակայն կան վայրեր, ինչպես, օրինակ, Սոմալիլենդի ինքնահռչակ հանրապետությունը, որտեղ հնագույն ժայռապատկերները պաշտպանության եւ պահպանման խիստ կարիք ունեն:
Պրոֆեսոր Քլարկի խոսքով՝ հնագիտական տեսանկյունից, կան միանգամայն զարմանալի հուշարձաններ, որոնց մասին քիչ բան է հայտնի, եւ որոնք, ըստ նրա, կարող են անհետանալ, եւ ոչ ոք չի իմանա դրանց մասին:
Առևտրով զբաղվող անհատ ձեռնարկատերը պետությանը պատճառված վնասից պետբյուջե է վերականգնել 135 միլիոն դրամ
Ավտոբուսը ընկել է բաց դիտահորը, տեղի է ունեցել վառելիքի արտահոսք
Գուցե ոմանց երազանքն է, որ ՔՊ-ն չմասնակցի առաջիկա ընտրություններին, բայց նման հաճույք չենք պատճառի. Կոնջորյան
Գագիկ Ղազինյանը հրավիրվել է դատախազության ապօրինի գույքի բռնագանձման վարչություն
Ինչ զիջումների մասին է խոսվում Ջո Բայդենի՝ Նիկոլ Փաշինյանին ուղղված նամակում. Կոնջորյանը մանրամասնել է
Ինչ են քննարկել ԲՐԻԿՍ-ի առաջնորդներն ընթրիքի ժամանակ. Պուտինն անհատապես հանդիպել է գրեթե բոլորի հետ
ԱՄՆ-ն մշտապես աջակցություն է հայտնել խաղաղության գործընթացին. Հայկ Կոնջորյան
Ես ձեզ զգուշացնում եմ՝ ինձ հետ սպառնալիքով մի՛ խոսեք, դա չի աշխատելու. Սիմոնյանը՝ Մինասյանին
ՊՊԾ պետն ու ոչ զինվորական տեղակալը զենք կրելու, պահելու և կիրառելու լիազորություն կստանան. Առաքելյան
Համաշխարհային առաջնորդների ամենամեծ հանդիպումներից մեկը. ովքեր են ժամանել Կազան, և ինչ է սպասվում առաջիկա օրերին
Ալիևը ժամանել է Կազան. օդանավակայանում նա կծել է չակ-չակն ու տվել իր պատվիրակության անդամին (տեսանյութ)
Երևանի աղբահանության և սանմաքրման համայնքային հիմնարկի հավաքակայանը համալրվել է աղբատար 14 նոր մեքենայով
20 օր արգելվում է կենդանիների արածեցումը. սկսվել են մկնասպան թունանյութի բաշխման աշխատանքներ
Մանդատ դնել-չդնելու մասին դեռ լուր չկա. թիվ 31 ՏԸՀ-ն «Բալասանյան» դաշինքի ընտրացուցակից դուրս գալու դիմումներ է ստացել
Ավետ Պողոսյանն ընտրվել է Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովի անդամ
ՔՊ խմբակցության ղեկավարն անդրադարձել է ՀՀ արդարադատության նախարարի պաշտոնը թափուր մնալու հետ կապված հարցին
Ամենամեծ ռևանշիզմն այն է, ինչ հիմա անում է Բաքուն․ Ալեն Սիմոնյան
Արդարադատության նախարարի թեկնածու չունենք, պետք է դիտարկենք նաև կուսակցության անդամ չհանդիսացող մասնագետների․ Սիմոնյան
Դանակահարված երիտասարդը հիվանդանոցում հայտնել է՝ ընկել է ամրանի վրա. ինչ է եղել իրականում
Վստահ եմ՝ Խաղաղության պայմանագրի կնքումից հետո Ադրբեջանը հետ կքաշվի այն մասերից, որտեղ ինքն առաջ է․ Ալեն Սիմոնյան
Լեռնային Ղարաբաղում կրկին ադրբեջանցի զինծառայող է մահացել
Տավուշում երկու եռանկյունի կա, Ադրբեջանինը գտնվում է մեր տիրապետության տակ, իսկ մերը՝ իրենց․ Սիմոնյան
«Միսս Տիեզերք» մրցույթը Հայաստանի մասնակցության մասին հայտարարություն է տարածել և կոչ արել նոր մասնակից ընտրել
Արարատյան դաշտում առաջիկա օրերին սպասվում է -1-ից -5 աստիճան ցուրտ, կանխատեսվում են տեղումեր
Նախատեսվում է Հայաստանին տրամադրել 75 մլն եվրո բյուջետային աջակցության վարկ․ ֆինանսների նախարար
Սուրեն Պապիկյանն ու Հայաստանում Վրաստանի դեսպանը քննարկել են պաշտպանության բնագավառում համագործակցության ընթացքը
Կազանում մեկնարկել է ԲՐԻԿՍ-ի գագաթնաժողովի նեղ կազմով նիստը. նախագահում է Պուտինը
Մոպեդների մասնակցությամբ ՃՏՊ-ների կանխման նպատակով միջնորդագրեր են հղվել պատկան մարմիններին. ՔԿ
Հօգուտ Հայաստանի կբռնագանձվի շուրջ 850 հազար դոլար. դատարանը բավարարել է Դատախազության հայցադիմումը
Ռազմական դրության ժամանակ ոստիկանության գվարդիան կարող է ստանալ հատուկ առաջադրանքներ․ ՆԳՆ փոխնախարար
«Նոա»-ն մեկնել է Վիեննա․ Կոնֆերենցիաների Լիգայի երկրորդ փուլում նրանք կմրցեն «Ռապիդի» հետ
ՊԵԿ-ը 21 ավտոգազալցակայանում հայտնաբերել է ապրանքային մնացորդի պակասորդ. առաջադրվել է 4,8 մլրդ դրամ տուգանք
Տավուշի բնակավայրերից մեկում իրականացվելու են պայթեցման աշխատանքներ. ՊՆ
Վանաձոր-Սպիտակ մայրուղում գործող հանրային սննդի կետի գործունեությունը կասեցվել է
Մեսսին՝ MLS-ի հոկտեմբերի լավագույն ֆուտբոլիստ
Բաքվում սպանվել են ռուսական դրամատիկական թատրոնի դերասանն ու նրա կինը
Օտարերկրացիների մոտ հայտնաբերվել է թմրամիջոցի 34 փաթեթ. նրանք ձերբակալվել են (տեսանյութ)
Ֆրանսիայի ԱԳ նախարարը դատապարտել է Ադրբեջանի կողմից միջազգային իրավունքի խախտումները․ Բաքվում ջղաձգվել են
Ազգային ժողովը վավերացրեց Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանազատման հանձնաժողովների Կանոնակարգը
Թուրքիայի նախագահը 6 տարվա ընդմիջումից հետո մասնակցելու է ԲՐԻԿՍ-ի գագաթնաժողովին. նա կմեկնի Կազան
© 2024 Հայկական ժամանակ