Օդը, հողը, ջուրը, սնունդը, ծխախոտն ու քաղցկեղը. ինչի՞ մասին են խոսում վիճակագրությունն ու ուսումնասիրությունները

Չարորակ նորագոյացությունների ցուցանիշները մտահոգիչ են. ըստ վիճակագրական տվյալների՝ ՀՀ բնակչության շրջանում 1990-2018թթ. քաղցկեղով հիվանդացությունն աճել է գրեթե 2 անգամ՝ 28 հազարից դառնալով 59 հազար (2019-ի տվյալները պաշտոնապես դեռ հասանելի չեն):

Համաձայն ապացուցողական բժշկության տվյալների՝ քաղցկեղի տեսակների 40%-ը հնարավոր է կանխարգել և բուժել: Այդ հիվանդությունները զարգանում են 5-10 տարվա ընթացքում: Քաղցկեղի բուժման հավանականությունն աճում է դրա՝ վաղ հայտնաբերման դեպքում. Հայաստանում 60-70 տոկոս դեպքերում քաղցկեղը հայտնաբերվում է ոչ վաղ փուլում: 

Ինչպես տեղեկանում ենք Առողջապահության ազգային ինստիտուտի կայքից, չարորակ նորագոյացություններով հիվանդացությունը կտրուկ աճում է 35-ից բարձր տարիքային խմբերում և հասնում է գագաթնակետին 65 և բարձր տարիքի բնակչության շրջանում:

Կանանց շրջանում զգալիորեն բարձր է կրծքագեղձի, հաստ աղու, արգանդի հիվանդացությունը, տղամարդկանց շրջանում` շնչափողի, բրոնխների, թոքի, միզապարկի, ստամոքսի, շագանակագեղձի քաղցկեղով հիվանդացությունը:

Վերջին տարիներին և՛ կանանց, և՛ տղամարդկանց շրջանում զգալիորեն աճել է ստամոքսի և հաստ աղու քաղցկեղով հիվանդացությունը, որը կարող է պայմանավորված լինել նստակյաց ապրելակերպով և անառողջ սննդակարգով:

Էկոտոքսիկոլոգիական հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ սննդի միջոցով  մարդու օրգանիզմ թափանցում է թունավոր նյութերի 40-50%-ը: Գործնականում բոլոր մշակաբույսերը՝ գազարը, կարտոֆիլը, ճակնդեղը, լոբին, մեծ չափով կլանում են ծանր մետաղներն ու տոքսիկ նյութերը։ Միայն սոխն ու սխտորն են անտարբեր ծանր մետաղների հանդեպ։ Մասնագետները խորհուրդ են տալիս տոքսիկ նյութերով աղտոտված վայրերում մշակել միայն այս բույսերը։

Քաղցկեղի ուսումնասիրման միջազգային գործակալության տվյալներով՝ մի շարք ծանր մետաղների ու նյութերի՝ քաղցկեղածին լինելն արդեն ապացուցված է։ Նշենք առավել տարածված-վտանգավորները:

Մկնդեղը (AS) հանգեցնում է մաշկի, թոքերի քաղցկեղի, երբեմն նաև ստամոքս-աղիքային տրակտի, նյարդային, ռեսպիրատոր համակարգի, լյարդի ախտահարման: Կադմիումը (Cd) օրգանիզմում կուտակվելու հատկություն ունի, ախտահարում է երիկամները, լյարդը, ազդում նյութափոխանակության վրա, խաթարում է օրգանիզմում ցինկի նորմալ գործունեությունը՝ ախտահարելով իմունային համակարգը, շագանակագեղձը և ոսկորները. առավել խոցելի են այն կանայք, ում օրգանիզմում երկաթի և կալցիումի պակաս կա (հղիները և կրծքով կերակրողները) և ծխող տղամարդիկ։

Նիկելի (Ni) ազդեցությամբ բորբոքվում են վերին շնչուղիները, առաջանում է ասթմա, քթարմատի և թոքերի քաղցկեղ։ Քրոմը (Cr) բնական միջավայր թափանցում է հանքաքարի մշակման գործընթացի արդյունքում, կուտակվում է հիմնականում երիկամներում, լյարդի հյուսվածքներում։ Կապարը (Pb) խիստ թունավոր է, օրգանիզմ է թափանցում կերակրափողի, շնչուղիների, մաշկի միջոցով, հիմնականում հողի, հողում աճեցված պարենային հումքի, ջրի և օդի միջոցով, և կուտակվում ոսկորներում՝ առաջացնելով դրանց աստիճանական փշրում, բարձրացնում է արյան ճնշումը, խանգարում նյարդային և վերարտադրողական համակարգերի, լյարդի և երիկամների գործառույթները, կանանց մոտ կարող է վիժումների պատճառ դառնալ։ Երեխաների մոտ կապարի ազդեցությունը հանգեցնում է մտավոր թերզարգացման և ուղեղի քրոնիկ հիվանդությունների, ցրվածության, գերակտիվության, վարքագծի փոփոխությունների:

Բնապահպանները վաղուց են ահազանգում, որ արդյունաբերության որոշ տեսակներ, որ չպահպանելով բնապահապանական չափորոշիչները, աղտոտում են օդը, հողն ու ջուրը, նպաստում են քաղցկեղի զարգացմանը: Սակայն մեր երկրում համալիր հետազոտություն այս առումով դեռ չկա: Շրջակա միջավայրի նախարարությունը օդի, հողի ու ջրի աղտոտվածության ցուցանիշները հրապարակում է եռամսյա պարբերությամբ՝ ներկայացելով տվյալներ առանձին մարզերի և Երևանի աղտոտվածության վիճակի մասին: Սակայն տվյալներ, որ դրանք դրվում են առողջապահական պարբերական համադրական ուսումնասիրությունների հիմքում, համացանցում չկան:

Առողջապահության նախարարությունից հստակ չպատասխանեցին՝ կատարվում է արդյոք ծանր մետաղներով աղտոտվածության տվյալների համադրում քաղցկեղով հիվանդացության ցուցանիշների հետ, թե ոչ՝ հավաստելով, որ կպատասխանեն գրավոր հարցման դեպքում (կսպասենք և կներկայացնենք). համենայն դեպս, պաշտոնական կայքերում որևէ նման հետազոտություն գտնել չհաջողվեց:

Թեպետև Շրջակա միջավայրի նախարարությունը աղտոտվածության մասին տեղեկատվությունը ներկայացնում է ըստ մարզերի ու Երևան քաղաքի, և առանձին ուսումնասիրություն հանքերի, արդյունաբերական կենտրոնների շրջակայքում չի կատարում, սակայն, կարող ենք, օրինակ, Ալավերդի քաղաքը դիտարկելով՝ տեսնել աղտոտվածության (կարմիր) աստիճանը՝ ի միտ պահելով, որ Ալավերդիում վերջին տասնամյակներին ավելի քան կրկնակի կրճատվել է բնակչությունը (1970-ականներին եղել է ավելի քան 23 հազար մարդ, 2015-ին՝ մոտ 13 հազար), և լրագրողների հետ զրույցներում էլ մարդիկ առողջական խնդիրներից ավելի հաճախ են բողոքում: 

ՀՀ ԳԱԱ էկոլոգանոոսֆերային հետազորտությունների կենտրոնի գիտնականների 2017-2018 թվականներին այս տարածքում կատարել են ուսումնասիրություններ, որոնք ցույց են տալիս, որ կենսաբանական շրջապտույտի մեջ հայտնված ծանր մետաղները հողից թափանցել են սնման շղթա։ Սննդի շղթայի ռիսկերի գնահատմամբ՝ պարզ է դարձել, որ Ալավերդիի հանքարդյունաբերական համալիրի մոտակայքում աճեցված  պտուղ-բանջարեղենի մեջ նիկելի/Ni/, կապարի/Pb/,  ցինկի/Zn/ և կադմիումի/Cd/ սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները գերազանցված են եղել։

Նշենք, որ ՀՀ-ում ուսումնասիրված է քաղցկեղի և ծխելու կապը, և քաղցկեղի դեմ պայքարի կանխարգելիչ միջոցառումների ցանկում էական դեր ունի հակածխախոտային պայքարը: Քաղցկեղի բուժման խնդիրների ևս մի մասը այս տարի պետությունն իր վրա է վերցրել: Առողջապահության նախարար Արսեն Թորոսյանը, ամփոփելով 2019-ի տվյալները, նշել է, որ ախտորոշված չարորակ նորագոյացություններով հիվանդների վիրահատական բուժումը հունվարից իրականացվում է պետական պատվերի շրջանակներում, և տարվա ընթացքում կատարվել է 4428 վիրահատություն: Հուլիսից նաև ճառագայթային բուժումն է իրականացվում պետական պատվերի շրջանակներում. 2019-ի ընթացքում սպասարկվել է 1351 պացիենտ:

Նախարարը հաղորդել է նաև, որ մարտից կրծքագեղձի ագրեսիվ քաղցկեղի I-III փուլերի ախտորոշում ունեցող հիվանդները հնարավորություն կունենան բուժում ստանալ թիրախային «Տրաստուզումաբ» դեղով՝ պետական ծրագրի շրջանակներում: Նախատեսվում է բարձրացնել նաև ճշգրիտ ախտորոշման համար խիստ անհրաժեշտ իմունահիստոքիմիական հետազոտության հասանելիությունը։

Մանկական օնկո-հեմատոլոգիական հիվանդություններով տառապող երեխաների և դեռահասների բուժման համար 2020 թվականին նախատեսվում է նախկին 14 անվանում դեղերի փոխարեն ձեռք բերել 25 անվանում ուռուցքաբանական դեղեր, որ անվճար կտրամադրվեն համապատասխան հիվանդներին:

2020թ. ընթացքում կրծքագեղձի քաղցկեղ ախտորոշում ունեցող բոլոր հիվանդների համար, անկախ հիվանդության փուլից, քաղցկեղի ագրեսիվությունը որոշող մարդու էպիդերմալ աճի գործոնի՝ HER2 ռեցեպտորների ստատուսի որոշումը կկատարվի անվճար` ՀՀ ԱՆ «Վ.Ա. Ֆանարջյանի անվան ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնում»:

Տպել
2749 դիտում

Վասիլիս Մարագոսը վերահաստատել է ԵՄ աջակցությունը արդարադատության ոլորտի բարեփոխումներին

Հայուհի Վարսեն Աղաբեկյանը Պաղեստինի արտաքին գործերի նախարար է նշանակվել (լուսանկար)

Աննա Հակոբյանը մասնակցել է «Փրկություն» հաշմանդամ երիտասարդների կենտրոնի շահառուների ներկայացմանը (լուսանկարներ)

Մոսկվայում կարծում են, թե ՀՀ-ում 102-րդ ռազմաբազայի առկայությունը Հայաստանի ինքնիշխանության միակ իրական երաշխիքն է

Մահացել է Crocus City Hall-ի ահաբեկչությունից տուժած ևս մեկ մարդ․ զոհերի թիվը հասել է 144-ի

Ucom-ի գլխավոր տնօրենը ելույթ է ունեցել աշխատաշուկային նվիրված համաժողովին

Արաբկիրում կառուցապատող ընկերությունը հարկեր չվճարելու նպատակով պայմանագրերում պակաս է նշել բնակարանների իրական արժեքը

Սպառնացել է վնասել մեքենան, ավելի ուշ կրակել է ավտոտեխսպասարկման կետի ուղղությամբ․ 32-ամյա տղամարդը կալանավորվել է

Ռուբլին էժանացել է․ ինչ փոփոխություններ է արձանագրել տարադրամի շուկան մարտի 29-ին

Հայաստանն ԱՄՆ-ի ու Եվրամիության հետ անվտանգային հարցեր չի քննարկելու. Ստանո

Ինչո՞ւ ադրբեջանական լրատվամիջոցը չի հրապարակել Արայիկ Հարությունյանի հետ հարցազրույցը

Ամերիաբանկը ճանաչվել է 2024 թ-ի լավագույն բանկը Հայաստանում ըստ Global Finance ամսագրի

«Վանաձոր» ՔԿՀ-ի 17 ծառայողի նկատմամբ կիրառվել է կարգապահական տույժ

«Crocus City»-ի գործով Տաջիկստանում ձերբակալվել է 9 մարդ

Տեղի է ունեցել ՀՀ պաշտպանության նախարարին կից կոլեգիայի նիստ (լուսանկարներ)

Շիրակում գործում է պետական ծառայությունների անվան տակ գործող ինքնակոչների խումբ. Կարեն Սարուխանյանը զգուշացնում է

Ալեքսեյ Սանդիկովը կգործուղվի Մոսկվա

Ծանրամարտի աշխարհի առաջնությունը տեղի կունենա Երևանում. Հայաստանի հայտը ճանաչվել է լավագույնը

ԱԺ պատգամավորները կգործուղվեն Բեռլին

5 հայ ծանրորդ կմեկնի Թայլանդ՝ մասնակցելու վարկանիշային աշխարհի գավաթին

Հայաստանում տեղումների դադար է, ջերմաստիճանը կբարձրանա 8-10 աստիճանով

«Հայաստանի հեռուստատեսային և ռադիոհաղորդիչ ցանց»-ի տնօրենը հրաժարականի դիմում է ներկայացրել

200 եվրո՝ 200 հազար դրամի փոխարեն. առցանց անմաքս առևտրի շեմը ենթարկվել է փոփոխության

Սյունիքի մարզում դատավոր է նշանակվել

Իրավապահները խուզարկում են Ժիրայր Սեֆիլյանի ու «Բևեռ»-ի մյուս անդամների բնակարանները

Նոր Նորքի ոստիկանական բաժին ներխուժելու դեպքի շրջանակում խուզարկություն է անցկացվում ավելի քան 40 վայրում

Հորը ծեծելու, հարևանուհիներից մեկին սպանելու համար մեղադրվող տղամարդը հաշվառված է եղել հոգեկան առողջության կենտրոնում

Երևանում թմրամոլության և ապօրինի թմրաշրջանառության մի շարք դեպքեր են բացահայտվել (տեսանյութ)

Մարտի 30-ից 11 բանկի քարտապան կարող է օգտվել կենսաթոշակի և նպաստի հետվճարի ծրագրից. որոնք են դրանք

«Երևան ավտոբուս» ընկերության տնօրենն աշխատանքից ազատման դիմում է ներկայացրել

Զատկին ընդառաջ ՍԱՏՄ-ը վերահսկողական միջոցառումներ է իրականացնում ձվի շուկայում

Միաժամանակ մի քանի հոդվածով հետախուզվող տղամարդը ներկայացել է ոստիկանության բաժին

Կարեն Գիլոյանը հետևել է հեծանվուղու և մարզադպրոցի կառուցման աշխատանքներին

Գևորգ Պապոյանը Կորեայի ԱԳ փոխնախարարին ներկայացրել է «Խաղաղության խաչմերուկ» նախաձեռնությունը

Փորձ է արվել Աբու Դաբիից Հայաստան ներմուծել առանց հայտարարագրման բջջային հեռախոսներ

Ինչ թեմայի շուրջ է կենտրոնանալու Բրյուսելում ԱՄՆ-Հայաստան-ԵՄ հանդիպումը. Միլլերը մանրամասներ է հայտնել

Երբ է սպասվում դեղձենու մասսայական ծաղկումն Արարատյան դաշտում

«Քո կառուցած շենքից տեսանելի է իմ տան անցուդարձը». Գագիկ Բեգլարյանը սպառնացել, հայհոյել է «Կապիտալ պլյուս»-ի տնօրենին

Առաջիկա շաբաթներին հնարավոր հարձակման մասին խոսակցությունները չափազանցված են. Սարգսյանը մանրամասնել է

Խուզարկել են գնդապետ Վոլոդյա Ավետիսյանի տունը, առգրավել համակարգիչ, տեսախցիկներ