Կիբեր տիրույթում երեխաներն անպաշտպան են. դպրոցներում դասընթաց է անցկացվում, մշակվել է ուղեցույց

Ինչպես զգուշանալ համացանցի խաբեություններից եւ չընկնել գայթակղիչ առաջարկների ծուղակը. այս ամենի վերաբերյալ մի շարք խորհուրներ է ներկայացնում Վանաձորի N24 միջնակարգ դպրոցի 9-րդ դասարանի աշակերտուհի Մերի Խաչատրյանը՝ կրթության եւ գիտության նախարարությունում ցուցադրված իր տեսանյութում, որը հաղթող ճանաչվածներից մեկն է:

Գերատեսչությունը «Ապահով համացանց» շաբաթվա շրջանակում հունվարի 14-28-ը դպրոցականների եւ երիտասարդների շրջանում հայտարարել էր կիբերանվտանգության թեմայով տեսանյութերի մրցույթ, որի մասնակիցների թիվը եղել է 170-ը, իսկ հաղթողները 5-ն են:

«Նվեր բջջային հեռախոս», «Բացիր հղումը եւ կստանաս ուղեւորության անվճար տոմս», «Եթե չուղարկես սա տասը ընկերներիդ, ապա տեղի կունենա դժբախտ պատահար»,- համացանացային խաբեության օրինակներ են բերվում Մերիի տեսանյութում եւ ուշադրություն հրավիրվում, որ որոշ կայքեր վերցնում են դրանց նկատմամբ անտարբեր չմնացած օգտատերերի անձնական տվյալները:

«Որպեսզի չընկնեք ծուղակը, հետեւեք անվտանգության կանոններին. ուշադրություն մի դարձրեք գայթակղիչ առաջարկներին, վերջիններիս նպատակն է՝ հավաքել ձեր մասին տվյալներ, ստուգել ձեր էլեկտրոնային հասցեի ակտիվությունը կամ ձեր համակարգիչը վարակել վիրուսներով: Մինչ ձեր անձնական տվյալները կմուտքագրեք որեւէ կազմակերպության կայքում, նրա մասին ինֆորմացիա գտեք համացանցում: Եթե ոչինչ չգտաք, ուրեմն այդ հայտարարությունը կեղծ է: Օնլայն գնումներ կատարելիս՝ անպայման կարդացեք մանր տառաչափերով գրվածները, հակառակ դեպքում հնարավոր է հավելավճարներ կատարվեն», «Հիշեք, որ ոչ մի լուրջ կազմակերպություն ձեր հաշվեհամարը, անձնագրի տվյալները էլեկտրոնային փոստով չի հարցնում: Եթե ստացել եք էլեկտրոնային հաղորդագրություն, որտեղ պետք է մուտքագերք ձեր գաղտաբառը կամ այլ անձնական տվյալ, մի սեղմեք ոչ մի հղման վրա եւ մի ներբեռնեք որեւէ ֆայլ: Դրա փոխարեն բրաուզերում նոր էջ բացեք եւ նորից մուտք գործեք կազմակերպության էջ: Եթե կրկին առաջանում է որեւէ խնդիր, դիմեք տվյալ կազմակերպությանը: Եթե հասկացել եք, որ խաբեության զոհ եք դարձել, դիմեք ազգային անվտանգություն, այլապես գործն ավելի կբարդանա»,- խորհուրդ է տալիս 9-րդ դասարանցու տեսանյութը՝ եզրափակելով. «Այսպիսով ուշադիր եղեք յուրաքանչյուր հղման, ընտրեք հուսալի գաղտնաբառեր, լավ ուսումնասիրեք կայքը մինչեւ անձնական տվյալները մուտքագրելը»:

Մրցույթի մասնակիցերին առաջադրված թեմաները տարբեր էին՝ սոցիալական ցանցերում անձնական տվյալների պաշտպանությունից մինչեւ երեխաների դեմ կիբերհալածանքների դեմ պայքար: Մրցութային հանձնաժողովի անդամ Սամվել Մարտիրոսյանը նկատեց, որ այսօր երեխաներն ամենաանպաշտպանն են, որովհետեւ շատ դեպքերում մեծահասակները չեն գիտակցում խնդիրը, որից պետք է պաշտպանել երեխաներին: Մեզ հետ զրույցում նա մանրամասնեց, որ բոլոր այն խնդիրներին, որոնց բախվում են երեխաները, ժամանակին, որպես կանոն, հանդիպել են մեծահասակները եւ որոշակի փորձառություն ձեռք բերել, բայց այլ է իրավիճակը համացանցի ոլորտում:

«Կիբեր տիրույթը շատ նոր է մարդկության պատմության մեջ, եւ փաստացի գոյություն չունի ավագ սերնդի փորձ այս հարցում: Ծնողների մեծ մասը երեխաներին համարում է շատ ավելի փորձառու: Բայց դա թյուր կարծիք է: Իրականում երեխաները պարզապես մեծահասակների մի մասից ավելի լավ են տիրապետում: Երեխաները համապարփակ գիտելիք չունեն, այդ պատճառով հասարակության շատ խոցելի շերտ են»,- ասաց Սամվել Մարտիրոսյանը:

Նա համոզմունք հայտնեց, որ ծնողները պետք է ուշադիր լինեն, թե ինչով են զբաղված երեխաները, փորձեն լինել երեխայի ընկերը՝ նրա վստահությանն արժանանալու համար: «Կան ծնողներ, որոնք ուղղակի թողնում են՝ երեխան ինչ ուզում է անի, որը մի ծայրահեղություն է, եւ կան ծնողներ, որ լրիվ արգելքներ են դնում, որովհետեւ վախենում են երեխայի համար: Ճիշտը միջանկյալ տարբերակ գտնելն է երեխաների հետ միասին»,- նկատեց տեղեկատվական անվտանգության մասնագետը՝ կարծիք հայտնելով, որ այս ոլորտում պետք է համագործակցեն երեխան, ծնողը եւ ուսուցիչը, որովհետեւ չկան խնդիրներից խուսափելու դեղատոմսեր, որովհետեւ այդ վտանգները անընդհատ փոփոխվում են:

Այդուհանդերձ, որոշակի հաստատուն սկզբունքներ գոյություն ունեն: Օրինակ՝ համացանցում մի ասա կամ արա այն, ինչը չէիր անի իրական կյանքում, որովհետեւ դա որեւէ պահի կարող է հանրայնացվել: «Կիբեր տիրույթում մարդկանց արգելակները անջատվում են: Եթե մութ դալանում զարհուրելի դեմքով մի մարդ մոտենա, երեխան բնականաբար չի կիսվի նրա հետ, բայց կիբեր տիրույթում այդ մարդը կարող է շատ գեղեցիկ դիմակով լինել, այծիկների ու գայլի հեքիաթի պես ձայնը փոխի եւ այլն: Այնպես որ շատ կարեւոր է, որ երեխան զգուշավոր լինի եւ բոլոր կասկածների դեպքում դիմի ծնողին: Իսկ դա կարող է լինել միայն այն դեպքում, երբ որ ծնողը վստահություն է վայելում, ջղային բոբոյի դերում չէ եւ այլն»,- զուգահեռ անցկացրեց մեր զրուցակիցը:

«Ապահով համացանց» շաբաթվա շրջանակում անցկացված մրցույթում հաղթող ճանաչված տեսանյութերը ցուցադրվելու են դպրոցներում, հրապարակվելու են կրթության եւ գիտության նախարարության պաշտոնական կայքում եւ ֆեյսբուքյան էջում: Բացի այդ, Կրթության եւ գիտության նախարարության նախաձեռնությամբ, հանրապետության մի շարք դպրոցներում դասընթացներ են անցկացվում՝ աշակերներին սովորեցնելու համացանցից անվտանգ օգտվելու որոշակի հմտություններ: Նախարարի օգնական Արմեն Անդրիկյանից տեղեկացանք, որ դրան նախորդել են քննարկումները մի շարք կազմակերպությունների հետ, որոնց արդյունքում էլ մշակվել է համապատասխան ուղեցույց: Առաջին փուլով պիլոտային այս ծրագրում ընդգրկվել են 10-ական դպրոցներ բոլոր մարզերից եւ առայժմ 6-ը՝ Երեւանից: Հետագայում նախատեսվում է ընդլայնել շրջանակը՝ հնարավորության դեպքում ներառելով հանրապետության բոլոր դպրոցները:

Վերադառնալով մրցույթին՝ նշենք, որ մյուս չորս հաղթողներն են՝ էլեն Մանգասարյանը (Լոռու մարզի Վանաձորի Գրիբոյեդովի անվան թիվ 11 ավագ դպրոցի 12-րդ դասարանի աշակերտուհի), Շուշան Արեւշատյանը (Գեղարքունիքի մարզի Կարմիրգյուղի թիվ 1 միջնակարգ դպրոցի 10-րդ դասարանի աշակերտուհի),
Դավիթ Դավթյանը (Մոսկվայի ազգային հետազոտական միջուկային համալսարանի (ՄԻՖԻ) ուսանող), Հայկանուշ Հովհաննիսյանը (CoderDojo նախագծի ծրագրի համակարգող):