Բելառուսը «սողում է» դեպի Արեւմո՞ւտք. Միութենական պետության հեռանկարը

Դեկտեմբերի 25-ին Մոսկվայում տեղի ունեցան Ռուսաստանի եւ Բելառուսի նախագահներ Վլադիմիր Պուտինի եւ Ալեքսանդր Լուկաշենկոյի բանակցությունները։ Դրանց մասնակցեցին նաեւ երկու երկրների կառավարությունների անդամները։ Բանակցությունների հիմնական թեման էին էներգակիրները, մասնավորապես Կրեմլի մտադրությունը՝ «հարկային մանեւր» անցկացնելու: Այն իրենից ներկայացնում է նավթի արտահանման տուրքերի աստիճանաբար զրոյացումը մինչեւ 2024 թ.: Արտահանման տուրքին զուգահեռ Ռուսաստանը մտադիր է բարձրացնել արդյունահանման հարկը: Այս «մանեւրը» հակասում է Բելառուսի շահերին, քանի որ վերջինս Ռուսաստանից նավթը ձեռք է բերում ներքին գներով, իսկ վաճառում է համաշխարհային գներով: Մոտավոր հաշվարկներով՝ Ռուսաստանի նախաձեռնած նոր հարկային փոփոխությունների հետեւանքով արդեն հաջորդ տարի Բելառուսը կարող է կորցնել շուրջ 380 միլիոն դոլար։

Ռուսաստանի վարչապետ Դմիտրի Մեդվեդեւի Բելառուս կատարած այցի ընթացքում Լուկաշենկոն փորձել է վերջինիս համոզել՝ փոխհատուցել «մանեւրի» հետեւանքով հնարավոր վնասները, ինչին ի պատասխան Մեդվեդեւը հիշեցրել է Ռուսաստանի եւ Բելառուսի միջեւ 1999 թ. դեկտեմբերին կնքված Միութենական պետության մասին պայմանագիրը եւ նշել, որ եթե Բելառուսը ցանկանում է ավելի հարմար պայմաններ ունենալ, պետք է համաձայնի ավելի խորը ինտեգրման։ Բելառուսի նախագահը գրեթե բացահայտ մեղադրել է Ռուսաստանին՝ Միութենական պետության միջոցով Բելառուսին կլանելու փորձի մեջ:

«Ես հասկանում եմ այդ ակնարկները՝ վերցրեք նավթը, բայց կազմաքանդեք երկիրը եւ մտեք Ռուսաստանի կազմ» – ասել է Լուկաշենկոն:

Կրեմլից նրան պատասխանել են բավական հետաքրքիր ձեւակերպմամբ: ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը նշել է, որ «այս թեման նման ձեւակերպմամբ օրակարգում չկա»:

Միութենական պետության մասին պայմանագրի դրդապատճառներից են նշվում Լուկաշենկոյի անձնական ամբիցիաները՝ միացյալ պետություն ստեղծելու եւ, ՌԴ նախկին նախագահ Բորիս Ելցինի հեռանալուց հետո, դրա ղեկավարը դառնալու: Պուտինի՝ իշխանության գալուն եւ այդտեղ ամրապնդվելուն զուգահեռ Լուկաշենկոն հրաժարվեց Միութենական պետության գաղափարից՝ արգելակելով գործընթացը:

Վերջին շրջանում սա երկու դաշնակիցների առաջին վեճը չէ: Դեկտեմբերի 6-ին Սանկտ-Պետերբուրգում Եվրասիական տնտեսական բարձրագույն խորհրդի նիստի ժամանակ Ռուսաստանի եւ Բելառուսի նախագահները վիճել էին գազի գնի շուրջ: Լուկաշենկոյի բողոքն էր առաջացրել այն, որ Բելառուսի սպառողները 1000 խորանարդ մետր գազի դիմաց վճարում են 130 դոլար, մինչդեռ հարեւան ռուսաստանյան շրջաններում դրա գինը 70 դոլար է: Պուտինն էլ հակադարձել էր, որ եթե Մոսկվան Մինսկին գազը վաճառի շուկայական գներով, այն կկազմի ոչ թե 130 դոլար, այլ՝ 200:

Սովորաբար Մոսկվայի եւ Մինսկի վեճերն ավարտվում են Բելառուսի վերցրած նոր վարկով եւ Ռուսաստանի հետ հավերժ եղբայրության եւ միջազգային հարթակներում աջակցության խոստումներով: Վերջին շրջանում, սակայն, Բելառուսի կողմից նկատվում են Ռուսաստանից տնտեսական անկախությանն ուղղված քայլերի փորձեր: Մինսկը փորձում է դիվերսիֆիկացնել արտաքին տնտեսական կապերը: Վերջին 5 տարվա ընթացքում Բելառուսի արտաքին պարտքի ռուսական մասնաբաժինը կրճատվել է շուրջ 30%-ով:

Բելառուսական եւ ուկրաինական մամուլում էլ լուրեր էին հայտնվում, որ Մինսկի՝ դիվերսիֆիկացմանն ուղղված քայլերը կարող են հանգեցնել Ուկրաինայի հետ ավելի սերտ համագործակցության: Որպես համագործակցության հնարավոր տարբերակ նշվում է ուկրաինական նավթամուղային ցանցը, որը կարող է օգտագործվել Բելառուսի էներգետիկ քաղաքականության դիվերսիֆիկացման պարագայում՝ այլ երկրներից Ուկրաինայի միջոցով դեպի Բելառուս գազ փոխանցելու տարբերակով: Այդուհանդերձ Կիեւում չեն կարող մոռանալ, որ Բելառուսը Ռուսաստանի դաշնակիցն է: Այդքանն արդեն իսկ բավարար է Լուկաշենկոյին չվստահելու համար: Մյուս կողմից, սակայն, Ուկրաինան չի կարող իրեն թույլ տալ վերջնական փչացնել հարաբերությունները Բելառուսի հետ, քանի որ դրա արդյունքում կզրկվի Ռուսաստանի հետ հակամարտությունում քիչ թե շատ չեզոք հարեւանից:

Թեեւ Ղրիմին եւ Ազովի ու Սեւ ծովերին վերաբերող՝ ՄԱԿ-ի վերջին բանաձեւի քվեարկության ընթացքում Բելառուսն աջակցեց Ռուսաստանին, սակայն հիմնականում ձգտում է անմասն մնալ Ռուսաստան-Արեւմուտք եւ Ռուսաստան-Ուկրաինա հակամարտություններից: Ավելին՝ Լուկաշենկոյի քայլերը երբեմն դիտարկվում են որպես Բելառուսի «սողացող շարժում դեպի ԵՄ եւ ՆԱՏՕ»:

Անկախ նրանից՝ կա այդ «սողացող շարժումը», թե՝ ոչ, ակնհայտ է, որ Բելառուսի որոշ քայլեր դաշնակցային չեն նաեւ ՀԱՊԿ-ի շրջանակներում: Գլխավոր քարտուղարի շուրջ ստեղծված իրավիճակը եւ դրա ֆոնին ադրբեջանցի տարբեր մակարդակի պաշտոնյաների հետ շփումները դրա օրինակներից են:

Ակներեւ է, որ ինտեգրացիոն եւ ռազմաքաղաքական միավորումների ընդհանուր շահերից է բխում Բելառուսի քաղաքականության կանխատեսելիությունը, ուստի, հաշվի առնելով քաղաքական մշակույթի առանձնահատկությունները, անհրաժեշտ է փոփոխություն՝ ղեկավար կազմի մակարդակով: Իսկ կլինի դա բնականոն հերթափոխի, թե Միութենական պետության կազմի մեջ մտնելու հետեւանքով՝ այնքան էլ էական չէ: