Այդքան նման, բայց այդքան տարբեր. հայ-իսրայելական հարաբերությունները կոմայից դուրս կգա՞ն

Լուսանկարում՝ պաշտոնական այցով Իսրայելում գտնվող ՀՀ արտգործնախարար Էդվարդ Նալբանդյանը եւ Իսրայելի վարչապետ Բենյամին Նեթանյահուն՝ 2017 թ. նոյեմբերի 7-ի հանդիպման ժամանակ (լուսանկարը՝ ՀՀ ԱԳՆ Թվիթերի պաշտոնական էջից)

Փետրվարի 16-ին Հայաստան-Իսրայել բարեկամական խմբի ասուլիսի ընթացքում խմբի ղեկավար Գագիկ Մինասյանը հայտնեց, որ Իսրայելի Կնեսեթի նախագահ Յոել Էդելշտեյնը պաշտոնական այցով Հայաստան ժամանելու նախնական համաձայնություն է տվել: Մի քանի օր անց, սակայն մամուլում սկսեցին լուրեր շրջանառվել, որոնց համաձայն Կնեսեթի նախագահի այցը հարցականի տակ է: Անորոշությունը կապված է Իսրայելում թափ հավաքող կոռուպցիոն սկանդալի հետ, որում շրջանառվում է նաեւ վարչապետ Բենյամին Նեթանյահուի անունը: Associated Press-ի փոխանցմամբ՝ Իսրայելի վարչապետի մտերիմներից երկուսին մեղադրանք է առաջադրվել: Հայաստանցիների համար միգուցե բարդ կլինի պատկերացնել, սակայն Իսրայելի ոստիկանության քննչական ծառայությունը նաեւ վարչապետին մեղադրանք ներկայացնելու միջնորդություն է ներկայացրել Իսրայելի գլխավոր դատախազություն:

Հասկանալի է, որ նման խառը ներքաղաքական իրավիճակում բարդ է որեւէ երկարաժամկետ պլաններ կազմել, այն էլ նման բարձրաստիճան պաշտոնյայի, անկեղծ լինենք, Իսրայելի համար անկարեւոր պետություն կատարվելիք այցի վերաբերյալ: Իսկ թե ինչո՞ւ են առաջին իսկ հայացքից մի շարք ընդհանրություններ ունեցող Հայաստանի ու Իսրայելի հարաբերությունները գտնվում «քաղաքական կոմայում» կփորձենք պարզել ստորեւ:

Այսօր հայ-իսրայելական հարաբերությունները յուրահատուկ կարգավիճակում են գտնվում. կան հաստատված դիվանագիտական հարաբերություններ, առեւտրաշրջանառություն, համաձայնագրեր, խորհրդարանական մակարդակով ձեւավորված բարեկամական խմբեր: Հայ եւ հրեա ժողովուրդների ճակատագրերի նմանության մասին կարելի է երկար խոսել. պատմական բարդ ճանապարհն ու որպես հետեւանք սփյուռքի առկայությունը, պատերազմով ձեռք բերած պետականությունը, թշնամի հարեւանները եւ անկախությանն ուղեկցող շարունակական պատերազմը: Այսինքն՝ հարաբերությունների բարելավման եւ համագործակցության փոխադարձ խորացման համար առկա են բոլոր նախադրյալները: Խոչընդոտները գտնվում են երկկողմ հարաբերությունների դաշտից դուրս:

Ողջ խնդիրը նրանում է, որ մեր ժողովուրդների նմանությունները, մասնավորապես՝ թշնամիներով շրջապատված լինելը, նպաստել են ներկա պատային իրավիճակի զարգացմանը: Մեր ոչ բարեկամ հարեւանները, մասնավորապես՝ Թուրքիան, Իսրայելի ավանդական գործընկերն է տնտեսական եւ ռազմաքաղաքական ոլորտում: Գործընկերությանը չխանգարեց 2010 թ. մայիսի միջադեպը, որի ընթացքում իսրայելցի հատուկջոկատայինները գործողություն իրականացրեցին թուրքական նավի վրա, ինչի հետեւանքով զոհվեց 9 թուրք: Այդ գործընկերությանը չի խոչընդոտում անգամ Իսրայելում պարբերաբար բարձրացվող Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցը: Թուրքիայում հասկանում են, որ դա արվում է ի պատասխան Պաղեստինին տրամադրվող իրենց աջակցությանը: Բոլորն ամեն ինչ հասկանում են:

Իսրայելա-ադրբեջանական քաղաքական համագործակցության անկյունաքար են համարում Իրանին զսպելու փոխադարձ հետաքրքրվածությունը: Այս տեսակետը, բնականաբար, կյանքի իրավունք ունի, սակայն պետք է հաշվի առնել, որ մեր արեւելյան հարեւանները դավանանքային ընդհանրություններ ունեն թեոկրատական Իրանի հետ եւ ժամանակին հետագա ինքնաճանաչումը կապում էին Իրանի հյուսիսի ադրբեջանցիների հետ «վերամիավորվելու» պրիզմայում:

Ադրբեջանի հետ ռազմական համագործակցությունը կրում է ավելի շատ առեւտրային, քան ռազմավարական բնույթ: Այլ կերպ ասած, իսրայելական տխրահռչակ Aeronautics Defense Systems-ի համար միեւնույն է վաճառել իր արտադրանքը Ադրբեջանին, թե, օրինակ՝ Սերբիային: Ինչպես ժամանակին նկատել էր Կնեսեթի նախկին պատգամավոր Ալեքսանդր Ցինկերը զենքի վաճառքի առաջարկ եղել է նաեւ Հայաստանին, սակայն մերժվել է բարձր գնի պատճառաբանությամբ: Այսպիսով, միջնաժամկետ հեռանկարում այս պատկերը կարող է փոխվել, սակայն փաստն այն է, որ այսօր իսրայելական արտադրության զինամթերքը օգտագործվում է հայ զինվորի դեմ:

Ինչ վերաբերվում է Իսրայելի հանդեպ թշնամաբար տրամադրված երկրներին, ապա հարկ է նշել, որ դրանց թվում քիչ չեն հայ ժողովրդի ավանդական բարեկամները, մասնավորապես՝ Սիրիան, Լիբանանը եւ Իրանը: Իրանի եւ Հայաստանի հարաբերությունները յուրահատուկ են նաեւ այն առումով, որ մեր երկիրը իսլամական հանրապետության համար եթե ոչ միակ, ապա գոնե ամենահուսալի ճանապարհն է դեպի Եվրոպա:

Սակայն այս իրարամերժ բարեկամությունը միգուցե հնարավոր լիներ հարթել, եւ հայ-իսրայելական հիպոթեթիկ բարեկամության միջոցով հասնել Մերձավոր Արեւելքում բաղձալի կայուն խաղաղությանը, եթե չլիներ «գլխավոր բարեկամի» տարբերության գործոնը: Իսրայելի եւ Հայաստանի կարեւորագույն ռազմավարական դաշնակիցների՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների եւ Ռուսաստանի հարաբերությունները, մեղմ ասած, բարիդրացիական չեն: Հայ-իսրայելական հնարավոր մերձեցման ինչ-որ պահի «մեծ եղբայրը» սանձելու է հակառակորդ պետության ռազմավարական դաշնակցի հետ եղբայրացող արբանյակին: Ավելորդ է նշել, որ ո՛չ Իսրայելը, ո՛չ էլ Հայաստանը, չունեն Ռուսաստանին կամ ԱՄՆ-ին ձեռնոց նետելու ներուժը: Ուստի պետք է հաշտվել իրականության հետ եւ «պահածոյացնել» այս հարաբերությունները, մինչեւ գլոբալ աշխարհաքաղաքական փոփոխություններ: Որքան էլ նման լինեն մեր պատմությունը, պետական կառուցվածքը եւ բանակի նկատմամբ վերաբերմունքը՝ քանի դեռ Հայաստանը գործում է Ռուսաստանի տիրույթում, իսկ Իսրայելը՝ ԱՄՆ-ի, երկու երկրների հետաքրքրությունների շրջանակը եւ զարգացման ճանապարհները տարբերվելու են:

Իսկ ինչ վերաբերվում է Կնեսեթի նախագահի այցին՝ անկախ Իսրայելի ներքաղաքական փոփոխություններից ու վերադասավորումներից, խորհրդարանի խոսնակը կայցելի Հայաստան, քանի որ հարաբերությունները գոնե կոմայում պահելու համար եւս անհրաժեշտ են որոշակի միջոցառումներ:

Վլադիմիր Մարտիրոսյան

Հոդվածը տպագրվել է «Հայկական ժամանակ» օրաթերթի փետրվարի 22-ի համարում: