Շարմազանովին հարցրեք՝ ու՞մ համար է լավ, ժողովրդի՞, թե՞ օլիգարխների. քաղաքագետ

Օրերս ԱԺ փոխնախագահ Էդուարդ Շարմազանովը լրագրողներ հետ ասուլիսի ժամանակ ամփոփեց տարին Էդուարդ Շարմազանովը նախ անդրադարձավ Սերժ Սարգսյանի՝ վարչապետի թեկնածու լինել-չլինելուն, Հայաստանի տնտեսական աճին և այլ թեմաների: Հայ-ռուսական հարաբերությունների մասին Էդուարդ Շարմազանովի հայտարարությունների շուրջ զրուցեցինք քաղաքագետ Ստեփան Գրիգորյանի հետ:

-Պարոն Գրիգորյան, երկու օր առաջ Աժ փոխխոսնակ Էդուարդ Շարմազանովն ամփոփեց տարին: Ասուլիսի ժամանակ նա նշում է, որ հայ-ռուսական հարաբերությունները որակում է դաշնակցային, և որ դրանք մեծ հնարավորություն ունեն գրեթե բոլոր ոլորտներում զարգանալու: Դուք ի՞նչ կասեք հայ-ռուսական հարաբերությունների մասին: 

-Ունե՞ն այդ հնարավորությունը զարգանալու, թե ոչ, չեմ խոսի: Միայն կասեմ, որ, դժբախտաբար, հայ-ռուսական հարաբերությունները հավասարը հավասարի չեն: Դա ակնհայտ է: Ինչպե՞ս են ասում իշխանությունները: Ռազմավարական գործընկե՞ր: Ռազմավարական գործընկերը քո թշնամուն մեծ քանակությամբ զենք չի ծախում: Օրինակ՝ զենքի վաճառքը Ադրբեջանին: Ի վերջո Ադրբեջանի հետ մենք այսօր թշնամական վիճակում ենք, դժբախտաբար: Մենք ունենք Ղարաբաղյան խնդիր, ու մինչև այդ հարցը չլուծենք, պարզ է, որ եթե դու զենք ես վաճառում Ադրբեջանին, դա ուղղվում է նաև մեր դեմ: Մենք էլ ստիպված ենք միլիտարիզացիայի գնալ: Ես մի օրինակ նշեցի, մյուս օրինակը կարող եմ բերել: Ասենք՝ էներգետիկայի ոլորտը: Ես այստեղ չեմ տեսնում հավասար երկու սուբյեկտների համագործակցություն: Ինչ-որ մի ստից երկու հարյուր միլիոն պարտքի դիմաց իրենք վերցնում էին մեր օբյեկտները, կամ երեք հարյուր միլիոնի դիմաց: Մինչդեռ նույն Ռուսաստանը վերջին ժամանակներս Սիրիայի, Կուբայի, Վենեսուելայի լրջագույն պարտքերը ներեց: Լրջագույն ասելով նկատի ունեմ հինգ, տասը միլիարդ դոլար: Հայաստանին չներեց հարյուր կամ երկու հարյուր միլիոնանոց պարտքը: Ուրեմն ես կասեմ՝ այո՛, կան հարաբերություններ, կա համագործակցություն մի շարք ոլորտներում, յադ թվում՝ ռազմական, բայց այդ հարաբերությունները ես չեմ համարում հավասարը հավասարի և դաշնակցական: Ի՞նչ ռազմավարական գործընկեր, եթե դու թելադրում ես գազի գինը ու շուկայականից մոտավորապես երկու անգամ ավելի թանկ ես վաճառում: 

-Էդուարդ Շարմազանովը նաև նշում է, որ մենք արդյունավետ համագործակցում ենք ԵԱՏՄ-ի հետ: Ձեր կարծիքով այս համագործակցության արդյունքը ո՞րը եղավ, գոնե վերջին շրջանում:

-Ինձ համար շատ կարևոր է, որ փաստերով խոսեն: Ի՞նչ են ցույց տալիս փաստերը: Ցույց են տալիս, որ Եվրասիական տնտեսական շրջանակներում մենք ունենք խնդիրներ: Օրինակ՝ մեր միջսահմանային մանր առևտուրը, ասենք՝ Վրաստան-Հայաստան, սահմանափակվեց: Մեր առևտուրը՝ նավթամթերքների հետ կապված, Իրանի հետ սահմանափակվեց: Վերջին աղմկոտ գործը՝ կապված աջ ղեկով մեքենաների հետ: Ես տեսնում եմ, որ ԵԱՏՄ-ի շրջանակներում կյանքի կոչվող խաղի կանոնները հարվածում են կոնկրետ սովորական մարդկանց, ովքեր ինչ-որ եկամուտներ չունեն, երկու կոպեկ օրվա հացի համար են աշխատում: Եթե դա չնկատենք, ապա այո, նորմալ է, մտանք ԵԱՏՄ, ո՛չ դրական է, ո՛չ բացասական: Եթե անտեսում եք սովորական քաղաքացու իրավունքները և հետաքրքրությունները, ես էլ չեմ տեսնում բացասական: Բայց եթե նայում ենք հասարակ մարդկանց տեսանկյունից, պարզ է, որ այդ համագործակցությունը տվեց բացասական արդյունքներ: Շատ բան է կախված, թե ում տեսանկյունից ես դու նայում: Օլիգարխների տեսանկյունից ես ոչ մի վատ բան չեմ տեսնում, Շարմազանովի հետ անգամ համաձայն եմ: Ժողովրդի տեսանկյունցի՝ ԵԱՏՄ-ն գոնե այսօր իրեն չի արդարացնում: Ավելին ասեմ՝ օլիգարխիկ համակարգի համար ԵԱՏՄ-ի խաղի կանոնները շատ ձեռնտու են: Քանի որ այդ պայմանագրում էլ գրված է մոնոպոլիաների մասին, պետական այդ մենաշնորհների մասին, ուրեմն իրենք միայն կարող են շահել: 

-Արդյոք ԵԱՏՄ-ում մնալը կապ ունե՞ր վերջին շրջանի զգալի թանկացումների հետ:

-Միգուցե, բայց համոզված չեմ: Գուցե կապված էր, բայց նայած որ ոլորտում: Օրինակ՝ վերջին ժամանակներա մեզ մոտ և՛ բենզինի գինը բարձրացավ, և՛ նավթամթերքի: Այ սա ես ուղղակիորեն կապում եմ ԵԱՏՄ-ին անդամակցելու հետ, քանի որ ԵԱՏՄ-ի չափորոշիչներին չի համապատասխանում իրանական նավթամթերքը: Եվ իրենք լուրջ սահմանափակեցին մեր առևտուրը՝ Իրանից նավթամթերք ձեռք բերելու հարցում: Կամ, որ մեր գյուղացիները այն փոքր տասը կգ լոլիկը բերում էին Վրաստանից ու վաճառում Հայաստանում, դադարեցվեց: Ի՞նչ է դա նշանակում: Նշանակում է, որ խոշոր ներմուծողները հիմա թելադրում են իրենց գները: Մեկ-երկու ոլորտ ասացի, որտեղ թանկացումները կապ ունեին ԵԱՏՄ-ի հետ, բայց, օրինակ, չեմ կարծում թե, մսի գնի թանկացումը սրա հետ է կապված: Դա կապված է այլ խնդրի հետ. չհարգելով սեփական երկրի մթերային անվտանգությունը, մեր կովերը, ոչխարները դուրս են բերվում ու դրսում վաճառում: Ցանկացած երկիր ունի անվտանգություն, չէ՞, համակարգ: Հիմա պատկերացնենք Հոլանդիան: Կաթնամթերքի արտադրանքի հարցում առաջինն է աշխարհում: Պատկերացնու՞մ եք, հիմա Հոլանդիայում մեկը ասի՝ բիզնես է, ու Հոլանդիայի բոլոր կովերին դուրս բերի, վաճառի դրսում: Ի՞նչ է լինելու այդ փայլուն երկրի հետ: Այստեղ սկսում են աշխատել պետական անվտանգության հարցերը, նաև մթերային: Մեզ մոտ դա ոչ մի բանով չի կարգավովում, ու ես կարծում եմ, որ մսի թանկացումը ԵԱՏՄ-ի հետ կապված չէ:

-Պարոն Գրիգորյան, ըստ Ձեզ ո՞րը եղավ ԵԱՏՄ-ի՝ զարգանալու համար մեզ տված հնարավորությունը, ինչպես Շարմազանովն է նշում իր ասուլիսում:

-Թող կոնկրետ խոսի, օրինակներով: Ես ասում եմ օրինակներ, թե ինչու է ԵԱՏՄ-ին անդամակցելը վատ, առանց հեքիաթներ պատմելու: Ուրեմն, իշխանությունն էլ չի հերքում այն փաստը, որ ԵԱՏՄ-ի խաղի կանոնների պատճառով սահմանափակվեց մեր միջսահմանային մանր առևտուրը Վրաստանի հետ: Մյուս բացասական երևույթը՝ Վերին Լարսը: Վերջապես մենք Ռուսաստանի հետ մեկ տնտեսական դաշտ ունենք: Դժվա՞ր է Վերին Լարսի այդ փոքր հատվածը վերանորոգել, կառուցել, որ անընդհատ չփակվի, մեր բեռները կանգնած չմնան: Հիմա էլ կանգնած են: Հաջորդ օրինակը այն է, որ Ռուսաստանը ոչ մի քայլ չի անում մեզ հետ կապը բարելավելու համար: Հիմա թող իրենք էլ կոնկրետ նշեն այդ դրական կետերը: Այո՛, ասում են՝ մեծ ներուժ է: Ամեն հարցում էլ կա մեծ ներուժ: Եթե մենք հիմա Եվրոպայի հետ պայմանագիրը ստորագրենք, դա էլ կլինի ներուժ: Բայց չենք օգտագործում այդ ներուժը: Ես ոչ մի դրական փոփոխություն չեմ տեսնում ԵԱՏՄ-ին անդամակցելուց: Եթե իրենք տեսնում են, թող ասեն:

-Տպավորություն է ստեղծվում, թե Հայաստանի տնտեսությունն արդեն լրիվ կայուն վիճակում է: Շարմազանովն անգամ հայտարարում է, թե մենք տնտեսական ակտիվության չափանիշներով առաջինն ենք տարածաշրջանում և անգամ Վրաստանից ենք առաջ անցել: Որքանո՞վ է սա մոտ իրականությանը:

-Ամեն մարդ իրավունք ունի ինչ-որ բան ասելու, եթե իհարկե մենք հարգում ենք ազատությունները: Շարմազանովն էլ իրավունք ունի: Հիմա ասել է, ի՞նչ ենք ուզում: Ես ասում եմ մեկ բան, շատ հասարակ. եթե վերելք կա, եթե տնտեսական աշխուժություն կա, ինչու՞ են հայերը շարունակում լքել երկիրը: Ինչու՞ արտագաղթը կանգ չի առնում: Ենթադրենք ես խելոք մարդ չեմ, ես չեմ հասկանում: Բացատրեք՝ ծաղկող, վերելք ապրող երկրից մարդիկ ինչու՞ են գնում: Այդ տենդենցներն ինչո՞վ են արտահայտվում: Մարդիկ աշխատատեղ են փնտրում, տրամադրությունները մի քիչ բարձրանում է, սոցիալական փաթեթը ուժեղանում է: Մենք դա տեսնու՞մ ենք: Մենք լսե՞լ ենք կառավարությունից, որ թոշակները բարձրացնում են, աշխատավարձերը բարձրացնում են, լսե՞լ ենքոր՝ նայեք, վերջին տարում կրճատվեց արտագաղթը: Ի վերջո ես իրենց թվերն եմ ասում, տնտեսագետ չեմ, սրանք իմ թվերը չեն, բայց ես կարդում եմ պաշտոնական տվյալները, որոնք ցույց են տալիս արտագաղթողների քանակը: Վերջին երեք տարվա ընթացքում, ԵԱՏՄ-ին անդամակցելուց հետո ներդրումների քանակը կտրուկ նվազել է: Հիմա եթե աճող տնտեսություն է, եթե դրական է, ինչու՞ ներդրումները պետք է փոքրանային: Այս տրամաբանությունը հուշում է հակառակը, որ պիտի մեծանային: Դե թող ցույց տան: Փնտրեք պաշտոնական տվյալները, ես հո ինձնից չեմ հորինում, իրենց թվերն եմ ասում: Ինձ համար գլխավորը, որ արտագաղթը թուլանա: Ինձ համար կարևոր է, որ ժողովրդի սոցիալական վիճակը լավանա: Դա արտահայտվում է կոնկրետ թվերով. թոշակները պիտի բարձրանան, սոցիալական փաթեթը պիտի լավանա: Ես հստակ գիտեմ, որ դրանք չեն եղել: Հիմա, եթե ասում են, որ աշխուժացավ, տեմպերը լավացան, և այլն, և այն, ո՞ր չափորոշիչներով է, որ դա տեսնում են: Կարող է մենք տարբեր լեզուներով ենք խոսում: Ասում են՝ առևտուրն այս ոլորտում լավացավ: Հետո նայում ես, այդ ոլորտում մի օլիգարխի համար ինչ-որ բան ստեղծեցին, ավելի ձեռնտու մոնոպոլիա: Ուրեմն մենք պետք է սկսենք իրար հասկանալ: Հրց տվեք նույն պարոն Շարմազանովին. էայդ ավելի լավը դուք ու՞մ նկատի ունեք: Ես ժողովրդի մասին եմ խոսում: Կարող է՝ իրար լավ չնք հասկանում: Ինքն ու՞մ նկատոի ունի: Հստակ ասում եմ՝ ԵԱՏ մտնելուց հետո շատ լավացան Հայաստանի մոնոպոլիստների գործերը: Իմ չափորոշիչը՝ լավ է ժողովրդի համար, թե ոչ:

-Պարոն Գրիգորյան, իսկ ի՞նչ եք կարծում, 2018 թվականին արդեն ԵԱՏՄ-ում մնալը և միևնույն ժամանակ ԵՄ-ի հետ համագործակցելը ի՞նչ արդյունք կտա: 

-Դժվարանում եմ ասել՝ հակասության մեջ որքան շուտ կմտնենք: Ես կարծում եմ, որ շանս կա հակասության մեջ չմտնելու: Բայց շատ կարևոր է սկսել իրականացնել ԵՄ պայմանագիրը: Հայաստան-ԵՄ համաձայնագիրն իր մեջ շատ հետաքրքիր բաներ է պարունակում, որոնք չեն հակասում ԵԱՏՄ-ին, և շատ կարևոր են:  Ասենք՝ տուրիզմի զարգացում, Հայաստանի շրջաններում գործարաններ կառուցել, մի շարք այլ ոլորտներում այլընտրանքներ ստեղծել: Դրանք էականորեն կփոխեն իրավիճակը, բայց պետք է սկսել իրականացնել: Ես, գոնե առաջին փուլում, ԵԱՏՄ-ի հետ հակասություն չեմ տեսնում: Կարծում եմ, եթե քաղաքական կամք ցուցաբերենք, հաջողելու շանս կլինի: 

ՀայԱրփի Բաղդասարյան