Ամանորին հարսնացուի տուն կարմիր խնձոր էին տանում, նա էլ «պուրպիկ» էր նվիրում. Ագուլեցի

Շուտով Ամանոր է, սակայն վերջին տարիներին մարդիկ մոռանալով տոնի բուն էության ու խորհրդանիշի մասին, այն վերածել են զուտ նյութական արժեք ունեցող մի արարողակարգի, որը բացի հսկայական ծախսերից, լարվածությունից և ավելորդ տանջանքից ոչինչ չի տալիս: Տնային տնտեսուհիները մրցակցում են իրար հետ, թե ում սեղանն է ավելի ճոխ, ով ինչ նոր աղցաններ և ուտեստներ է պատրաստել: Տոնից տասը-տասնհինգ օր առաջ ջանք ու եռանդ չխնայելով՝ սկսում են նախապատրաստվել, իսկ վերջում էլ ուտելիքի մեծ մասը նետում աղբարկղը: Նախկինում եղած գեղեցիկ ու խորհրդանշական ծիսակարգը ոչ ոք չի էլ հիշում: «Հայկական ժամանակ»-ը տոնին ընդառաջ Ամանորի ծեսի եւ մեզ բնորոշ հին ավանդույթների մասին զրուցեց  նկարչուհի, ազգագրագետ Լուսիկ Ագուլեցու հետ:

- Տիկին Ագուլեցի, հաշված օրեր հետո Ամանորն է, կներկայացնե՞ք թե ինչ ավանդույթներ են վերացել, որոնք կուզենայիք, որ լինեին:

- Լավ կլիներ, որ մեր երեխաները ձմեռ պապի փոխարեն կաղանդ պապ իմանային, և նրանց սովորեցնենք այն գեղեցիկ բանաստեղծությունները, որոնք կան կաղանդ պապին նվիրված: Այս տոնն իր ծիսակարգի մեջ այնքանով է հետաքրքիր, որ ընտանիքն է հավաքվում, ձևավորում ընտանեկան արժեքներ և ազգային դարձնում: Ամանորի գիշերվա խորհրդանիշներից մեկը նուռը, որը գիշերվա 12-ին օրհնում են, սա նույնպես հավաքականի խորհրդանիշ է, արականի և իգականի միավորումն է: Քանի որ բոլոր տոները՝ Ամանորից մինչև Խաչվերած տոն կապված են կենաց ծառի հետ, իսկ կենաց ծառն ինքը խաչն է, մեր մշակույթը, մեր պատմությունը, որը գալիս է նաև մեր մշակութային արժեքները պահպանելիս, ուստի շատ կարևոր է մեր երեխաներին սովորեցնել կենաց ծառի գաղափարը:

- Նախկինում ի՞նչպես էր նշվում Ամանորը Հայաստանում: Պատմեք մի քանի ծիսակարգի մասին, որոնք վերացել են:

- Նախկինում Ամանորին պաս են պահել, մեկ շաբաթ ձավարեղեն են սեղանին դրել, մոտ 6 օր օջախին դրել են երկար գերան, վառել են ու վրան ճաշատեսակներ պատրաստել: Սուրբ ծննդից հետո էին միայն մսեղեն ուտում: Շատ հարգի է եղել Ամանորին կարմիր խնձոր տանել աղջկա տուն: Նշանված աղջիկների համար նշանված տղան սինու մեջ դրած լաչակ է տարել, օղու շիշ և խնձոր՝ վրան դրած կոպեկ կամ մատանի: Այդ ամենը տղան տարել է աղջկա տուն, իսկ աղջիկը գաղտնի գործած խնձոր է տվել փեսային: Օղին միասին խմել են երկու խնամիները: Հարսնացուն պետք է «պուրպիկ» գործեր, դա տիկնիկ էր, որի ներքևի մասը փեշ էր, իսկ վերևի մասը տղամարդու օրգան, աբստրակցիոն քանդակի նման մի բան էր դա, որը հարսը նվիրում էր սկեսուրին և սկեսրայրին, նվերը երկար ժամանակ մնում էր խմած օղու դատարկ շշի մեջ դրված:

- Օտար սովորույթներն ի՞նչ չափով է այսօր մուտք գործել Հայաստան, և ի՞նչ ազդեցություններ կարող է ունենալ:

- Այսօր հայկականի, ժողովրդականի մասով ինֆորմացիայի պակաս կա, բացը շատ մեծ է, ինչն էլ նպաստում է օտար արժեքների մուտքին: Մերը չիմանալը բերում է նրան, որ մեր արժեքները, մեր ավանդույթները գնալով վերանում են: Եթե անգամ մեր նախնիներն այնքան էլ գրագետ չեն եղել, գոնե ավանդաբար պահպանել են մեր ծեսերը ավանդույթները և փոխանցել սերնդեսերունդ: Այժմ գրագիտություն կա, բայց չկա այն ուսմունքը, որը դարերով եղել և փոխանցվել է մեզ, մեր սերունդներին:

- Ի՞նչ ճանապարհներ եք տեսնում ազգային ավանդույթների գոնե մի մասը պահպանելու համար, և ի՞նչ ակնհայտ թերություններ կան, որոնք խանգարում են այս հարցում:

- Ես հինգ տարի աշխատեցի մի գրքի վրա, որը հայոց տոհմածեսերն էր ներկայացնում: Մանրամասն ներկայացրել եմ թե որ տոնին ինչ ծիսակարգ պետք է պահպանի: Նույնիսկ տիկնիկներ պատրաստեցի, թե յուրաքանչյուր տոնին ինչ ծիսական ծառ պետք է ներկայացվի, ինչ մշակութային արժեք պետք է ներկայացվի, որ տոնն ավելի հավաքական լինի: Գիրքը հետաքրքիր էր այնքանով, որ կարող էր բարձրագույն կրթություն մտնել, համալսարաններ և դպրոցներ: Ամենակարևորը դպրոցներում մտցվեր ազգագրագիտություն առարկա, բայց ցավոք սրտի, ոչինչ չստացվեց, եւ մենք հայոց ազգագրագիտություն չենք սովորում: Թերություններ շատ եմ տեսնում, կապված տոնը նշելու, դիմավորելու և այլնի հետ, բայց եթե այս տոնը մարդ ինքն է այդպես զգում, թող այդպես էլ անի: Ես ոչ մեկին չեմ կարող ասել, որ ինքը սխալ է կամ ճիշտ: Ամեն մեկը նշում է այնպես, ինչպես հարմար է իրեն:

Աղունիկ Հովհաննիսյան