Փլուզվում է գլոբալ աշխարհակարգը. Հայաստանը կարող է տակը մնալ

Գլոբալացվող աշխարհը մտել է խիստ վտանգավոր անորոշությունների շրջան: Փլուզվում են պետություններ, ի հայտ գալիս վերպետական ահաբեկչական ցանցային կազմակերպություններ, որոնց դեմ նախկին մեթոդներով պայքարելը գրեթե անհնար է: Ահաբեկչության սպառնալիքների, միգրացիոն եւ պարտքային ճգնաժամերի գոտում գտնվող Եվրամիությունը փակվում է բառիս բուն իմաստով: Մինչ օրս ներառական արտաքին քաղաքականություն որդեգրած Եվրամիությունը կանգնել է զարգացման ճգնաժամի սահմանագլխին: Հին մոդելը սպառել է իրեն, նորը դեռ չի ձեւավորել, իսկ այդ կառույցի ներսում տեղի են ունենում տեկտոնական տեղաշարժեր:

Գլուխ են բարձրացնում կենտրոնախույս եւ արմատական ձախ գաղափարներ կրող ուժերը: Եթե նախկինում ցնդաբանության շարքից էր խոսել Եվրամիության կազմից Ֆրանսիայի կամ Իտալիայի դուրս գալու հնարավորության մասին, ապա այժմ նման քննարկումները քաղաքական օրակարգի մեյնսթրիմում են: Brexit-ը միայն այդ գործընթացի սկզբի գլխավոր ազդանշանն էր, որը նաեւ հանդիսացավ կենտրոնախույս տրամադրությունների տարածման կատալիզատորը: Մյուս կողմից, մեղմ ասած, լավ վիճակում չէ նաեւ Արեւմուտքի ռազմաքաղաքական վահանը՝ ՆԱՏՕ-ն: Վերջինիս գլխին սկսեցին սեւ ամպեր կուտակվել այն բանից հետո, երբ ԱՄՆ ընտրված նախագահ Դոնալդ Թրմափը բաց տեքստով քննադատեց Դաշինքի անդամ ԵՄ երկրներին իրենց անվտանգության նպատակով բավարար վճարումներ չկատարելու համար եւ գուժեց այդ կառույցի մոտալուտ վախճանը:

ԽՍՀՄ փլուզումից հետո ձեւավորված աշխարհակարգն իր խաղի կանոններով փլուզվում է: Անվտանգությունը դադարում է լինել կոլեկտիվ պաշտպանության առարկա: Դրա անհրաժեշտության մասին, իհարկե, խոսում են, սակայն ավելի շատ գործում են առանձին պետությունների միջեւ իրավիճակային եւ կետային պայմանավորվածությունները, որոնք բխում են այդ պահին կոնկրետ տարածաշրջանում առկա ուժերի դասավորվածությունից եւ շահերից: Օրինակ, Մերձավոր Արեւելքի ու հատկապես Սիրիայի հարցում Թուրքիան, կարելի է ասել, գործում է ՆԱՏՕ-ից դուրս, ընդդեմ ԱՄՆ տարածաշրջանային քաղաքականության մոտեցումների, համագործակցում Ռուսաստանի ու Իրանի հետ:

Մյուս կողմից դեռեւս չձեւավորված, սակայն արդեն ճգնաժամի առաջ են կանգնել նոր կազմավորվող միջազգային կառույցները: Խոսքն, իհարկե, Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) մասին է, որին անդամակցում է նաեւ Հայաստանը: Կառույցի հիմնական սպոնսորը եւ շարժիչ ուժը՝ Ռուսաստանը, խորը տնտեսական ճգնաժամի մեջ է: Այս պահին այն կարողանում է աշխարհում մթնոլորտ ձեւավորել՝ գործելով գլոբալ անորոշության, որքան էլ տարօրինակ հնչի, տրամաբանության շրջանակներում: Մոսկվան կատարում է անսպասելի եւ կտրուկ գործողություններ՝ փաստացի ներքաշվելով սիրիական պատերազմ եւ ջանք ու եռանդ չխնայելով Բաշար Ասադի իշխանության ռեժիմի պաշտպանության համար:

Տնտեսաական առումով Ռուսաստանը մեծ դերակատար չէ եւ նրա պոտենցիալը կրճատվում է: Հենց այդ պատճառով էլ ԵԱՏՄ-ի՝ որպես տնտեսական կառույցի ապագան դառնում է ավելի մշուշոտ: Եթե այդ կառույցում չկա տնտեսապես հզոր Ռուսաստան, ապա փոխադարձ զգալի տնտեսական շահեր չունեցող Բալառուսն ու Հայաստանը կամ Ղրղզստանն ու Բելառուսը չեն այրվում միմյանց հետ համագործակցելու ցանկությամբ: «Ուստի, եթե ապագայում չգտնվեց այս կառույցի զարգացման նոր մոդուսը, ապա մեծ է հավանականույունը, որ այն վերածվի հերթական հետխորհրդային ֆորմալ հարթակի: Այնպիսին, ինչպիսին այժմ ԱՊՀ-ն է», - նշում է Գերմանիայի Միջազգային խնդիրների ինստիտուտի գիտաշխատող, տնտեսական գիտությունների դոկտոր Ալեքսանդր Լիբմանը:

Նրա խոսքով, ստեղծված անորոշության պայմաններում բավական խոցելի վիճակում են հայտնվում հատկապես բոլոր ուժային կենտրոնների հետ համագործակցող փոքր եւ թույլ պետությունները: Թեպետ Հայաստանն անդամակցում է ԵԱՏՄ-ին, սակայն սերտորեն համագործակցում է նաեւ ՆԱՏՕ-ի եւ Եվրամիության հետ: Մինչ օրս ի թիվս Ռուսաստանի անտանգության երաշխիքների, ՆԱՏՕ-ն Հայաստանի համար դիտարկվում էր նաեւ որպես տարածաշրջանում Թուրքիային զսպող գործոն: Սիրիական պատերազմը ցույց տվեց, որ այդ զսպաշապիկը լուրջ խնդիրներ ունի եւ այլեւս Թուրքիայի «հագով» չէ: Այս տարածաշրջանում Հայաստանի համար ռիսկեր է պարունակում նաեւ այն, որ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը որոշել է լրջորեն զբաղվել Իրանի հարցով: ԱՄՆ-Իրան հարաբերությունների սրումը մեծ տնտեսական եւ քաղաքական ռիսկեր է պարունակում Հայաստանի եւ տարածաշրջանի համար:

Գործող աշխարհակարգի փլուզման ֆոնին Հայաստանի համար շատ սուր ձեւով առաջ է գալիս անվտանգության խնդիրը: Նախկին գլոբալ զսպաշապիկների վերացումը տարածաշրջանում անվտանգության վակուում է ձեւավորում, որը նույն Ադրբեջանի համար հավելյալ հնարավորություն է ստեղծում ԼՂ-ի դեմ պատերազմական գործողություններ սանձազերծելու համար: Հատկապես, որ դա լավ հնարավորություն է մարդկանց ուշադրությունը ներքին սուր սոցիալ-տնտեսական խնդիրներից շեղելու համար: Ուստի Ադրբեջանն այժմ պատերազմական գործողությունների վերսկսման համար ունի երկու կարեւոր խթան՝ ներքին պայթյունի վտանգ եւ արտաքին զսպող գործոնների շեշտակի թուլացում: Սրան զուգահեռ արեւելքից գլուխ է բարձրացում Հայաստանի համար սպառնալիք ներկայացնող Թուրքիան, որը դուրս է եկել ՆԱՏՕ-ի վերահսկողությունից, իսկ հարավում սպասվում է ԱՄՆ-Իրան հակասությունների սրման հերթական փուլը: 

Հարց է ծագում՝ ինչպես է Հայաստանը պատրաստվում դիմակայել անվտագնության ստեղծված սպառնալիքներին: Իշխանության ներկայացուցիչների պատասխանը միակն է` հզոր պետություն ձեւավորելով: «Տարածաշրջանային մարտահարվերներին եւ սպառնալիքներին Հայաստանը պետք է դիմակայի հզոր պետություն ստեղծելով», - մեզ զրույցում նշեց իշխող ՀՀԿ փոխնախագահ Արմեն Աշոտյանը, ում կարծիքով հենց այդ ուղղությամբ էլ գնում է պետությունը: «Մենք այժմ ստեղծել ենք խորհրդարանական կառավարման համակարգ, որը հնարավորություն է տալիս տարբեր շահագրգռված եւ պոտենցիալ ունեցող մարդկանց եւ ուժերին մասնակցել երկրի կառավարման գործընթացին: Սա հնարավորություն է` ռեալիզացնել այդ պոտենցիալը եւ այն ի սպաս դնել երկրի զարգացմանը», - նշում է նա: Մյուս կողմից նրա կարծիքով, կարեւոր է, որ տարածաշրջանում չհաստատվի միայն մեկ հեգեմոն ուժ: «Հայաստանի համար կարեւոր է, որ լինի հզոր ԱՄՆ, զարգացող Եվրամիություն եւ ուժեղ Ռուսաստան: Այդ ուժերի հարաբերությունները բալանս եւ խաղի կանոններ են ձեւավորում, ինչն անվտանգության տեսանկյունից կարեւոր է», - ասաց նա: 

Մինչդեռ այժմ տեղի է ունենում ճիշտ հակառակը: Խախտվել են գլոբալ խաղի կանոնները, իսկ «ուժեղացող» խորհրդարանական Հայաստանից տարեկան արտագաղթում է 30-40 հազար մարդ: Տնտեսությունն էլ «շատ ծանր վիճակում է»: Մտավախությունն այն է, որ սպառնալիքները կոնկրետ վտանգի տեսքով կարող են ավելի շուտ թակել Հայաստանի դուռը, քան այն կհասցնի «ուժեղանալ»: