Երևան
16 °C
Համամարդկային աղետի վերածված կորոնավիրուսային համավարակի վերաբերյալ օր օրի, անգամ ժամ առ ժամ փոփոխվող մոտեցումների, հակասական կարծիքների, հաճախ նաև ապատեղեկատվության պայմաններում կարևոր են յուրաքանչյուր քաղաքացու գրագետ գործելակերպն ու պատասխանատու վարքագիծը: Միջազգային բժշկագիտական հանդեսներում և առողջապահական տեղեկատուներում առկա կարևորագույն տեսակետներն ու մոտեցումները հնարավորինս մատչելի ներկայացնում եմ ընթերցողին:
Վիրուսակիրների 60-70 %-ի մոտ հիվանդության ախտանիշներ ի հայտ չեն գալիս, նրանք կարող են հանդիսանալ վարակի տարածողներ 4 շաբաթվա ընթացքում: 14 օր տևողությամբ գաղտնի շրջանի առկայությունը հաշվի առնելով, վիրուսակիրը, չիմանալով իր վիրուսակրության մասին, շուրջ 6 շաբաթվա ընթացքում կրում և տարածում է վարակը: Սրանով է պայմանավորված վարակի արագ և համընդհանուր սփռումը:
Կորոնավիրուսի մյուս առանձնահատկությունն օրգանիզմում քնելու ու կրկին ախտահարելու մեջ է. գրանցվել են հիվանդության կրկնվելու դեպքեր:
Այնպես որ, հույս դնելով հասարակության բնական իմունիզացիայի ձևավորման վրա, անտեսելով ու թերագնահատելով կարանտինային, մեկուսացման, սանհիգիենիկ գործելակերպը, կարող ենք իրական աղետի առջև կանգնել:
Կոլեկտիվ (հանրային) իմունիտետը ձևավորվում է անհատական իմունիտետի հիման վրա, իսկ անհատական իմունիտետը ձեռք է բերվում անձի վարակվելուց, հիվանդանալուց կամ պատվաստումից հետո: Հանրային իմունիտետի առկայության մասին կարելի է փաստել բնակչության ավելի քան 70 % -ի վարակվածության դեպքում:
Ամերիկացի գիտնականները գտնում են, որ կորոնավիրուսով ախտահարվածների իրական թիվը 50 անգամ ավելին է, բնակչության 4,2 %-ի մոտ հայտնաբերվել են կորոնավիրուսային հակամարմիններ:
Այսօր շատերն են ցանկանում ստուգվել՝ հանդիպե՞լ են վիրուսի հետ, թե՝ ոչ, այն հույսով, որ արդեն կրել են հիվանդության անախտանիշ, թեթև ձևերը և ունեն ձևավորված իմունիտետ: Դա հնարավոր է իմունաֆերմենտային հետազոտությամբ՝ վիրուսի հանդեպ հակամարմինների առկայությունը հաստատում է օրգանիզմի հանդիպումը վիրուսի հետ: Հակամարմինների քանակով կարելի է տեղեկանալ իմունիտետի առկայության և տևողության մասին:
Վիրուսաբանները անախտանիշ վարակակիրներին համարում են կորոնավիրուսի քայլող պատվաստանյութ, դրանք առողջ երիտասարդներն ու երեխաներն են: Այս պահին աշխարհում ընթանում է կոլեկտիվ իմունիզացիա, հուսանք, բնակչության 70 %-ի վարակվածության դեպքում հիվանդությունն ի վերջո կնահանջի:
Հիվանդացած և առողջացած մարդկանց արյունն այսօր արդեն օգտագործվում է ծանր հիվանդների բուժման նպատակով: Իմունիզացված մարդկանց արյունից սկսել են ստանալ իմունագլոբուլինային պրեպարատներ:
Տուբերկուլյոզի դեմ մասսայական պատվաստումներ կատարված երկրներում կորոնավիրուսով վարակվածության անհամեմատ ցածր մակարդակը և ծանր դեպքերի անհամեմատ փոքր տեսակարար կշիռը (մոտ 10 անգամ) ակնհայտ փաստեր են:
Տուբերկուլյոզային պատվաստանյութն ուժեղ իմունոմոդուլյատոր է և բարենպաստ դեր ունի աուտոիմուն, օնկոլոգիական, ինֆեկցիոն-վիրուսային հիվանդությունների կանխման հարցում:
Իսկ ինչպե՞ս նախապատրաստել օրգանիզմը վիրուսների հետ հնարավոր հանդիպմանը, այլ կերպ՝ ինչպե՞ս ամրապնդել իմուն համակարգը, ինչը մշտական ու տևական գործընթաց է:
Վիրուսին ոչնչացնել կարող է միայն իմուն համակարգը: Որքան երկար է ապրում վիրուսը մեզ հետ, այնքան նվազում է նրա վտանգավորությունը, ուստի անհրաժեշտ է հնարավորինս ուշացնել վիրուսի հետ հանդիպումը, հատկապես, ռիսկի խմբի ներկայացուցիչների դեպքում:
Իմուն համակարգը կաջակցի մեզ, եթե ապահովենք ֆիզիկական ակտիվություն (զբոսանք մաքուր օդում, մարմնամարզություն, թեթև վազք, հեծանվային զբոսանք), լիարժեք քուն, հնարավորինս քիչ սթրեսային իրավիճակներ, բարձր տրամադրություն, լիարժեք և ճիշտ սննդակարգ:
Պարզվում է, որ 20-30 րոպե բնության գրկում, սեփական պարտեզում անցկացնելիս (զբոսանք, այգեգործություն և այլն) օրգանիզմում 20 %-ով նվազում է սթրեսի հորմոնը՝ կորտիզոլը: Կորտիզոլի նվազեցմանը նպաստում են նաև գեղեցիկ տեսարանները (կապույտ երկինքը, ծառերն ու ծաղիկները), հաճելի ձայները (ջրի, թռչունների), երաժշտությունը: Կորտիզոլի աճին նպաստում են հեռախոսազանգերը. հեռախոսի մշտական առկայությունը, տհաճ ինֆորմացիան և այլն: Հատկապես հիմա, վիրուսի պատճառած վնասների, մահերի մասին խուճապային հաղորդումները, մասնագիտական կարծիքների ու խորհուրդների բացակայությունը, սպասողական վիճակն ու անորոշությունը պատճառ են դառնում հոգեբանական, նյարդային բարդույթների:
Իմունիտետը բարձրացնելու ամենաարդյունավետ միջոցը սթրեսների բացառումն ու կանխումն է ինքնատիրապետման և ինքնաներշնչման միջոցով: Իմունիտետի ամրապնդմանը նպաստում են նաև հանգստի և աշխատանքի ճիշտ ռեժիմը, պլանավորված աշխատանքային գրաֆիկը:
Իմունային ախտորոշում և կարգավորում. կարևոր գործընթացներ են, որոնք հնարավորություն են տալիս մոբիլիզացնել օրգանիզմի սեփական ուժերը և չեզոքացնել միջավայրի ագրեսիվ գործոնները: Որոշակի իմունային թեստերով կարելի է կանխատեսել, թե ում մոտ ավելի ծանր ընթացք կունենա կորոնավիրուսային հիվանդությունը:
Իմունիտետի բարձրացմանը նպաստում է որոշակի վիտամիններ և հակաօքսիդանտներ պարունակող սնունդը՝ վիտամին C – ցիտրուսային մրգերի, հատապտուղների (չիչխան, լորամիրգ, հաղարջ), մասուրի թուրմի, կարմիր պղպեղի մեջ, վիտամին A-լյարդի, կարագի, գազարի մեջ, Zn – քունջութի, հաճարի, վարսակի մեջ, Cu – տավարի մսի, ձկնեղենի մեջ, Se – ծովամթերքի, լյարդի մեջ, կանաչ թեյ, քրքում, ռեսվերատրոլ (կարմիր գինու մեջ), բրոկոլի, կաղամբի տեսակներ և այլն:
Թոքային ալվեոլները, որոնցում տեղի է ունենում գազափոխանակությունը, պատված են սուրֆակտանտով, որն էլ կանխում է ալվեոլների սոսնձումն արտաշնչման ժամանակ և ապահովում թոքերի բնականոն աշխատանքը: Սուրֆակտանտի 90 %-ը կազմում են ճարպերը, որոնց պաշարը լրացվում է կարագի միջոցով:
Օրեր առաջ Իսրայելի առողջապահության նախարարությունը խորհուրդ տվեց մասսայաբար օգտագործել վիտամին D (մինչև 1000 մկգ), ինչը հիմնավորվում է վիտամին D-ի հակաբորբոքային և իմուն համակարգը խթանող ազդեցությամբ: Չպետք է սխալ մեկնաբանել, թե վիտամին D-ով կարելի է պաշտպանվել ու բուժվել վիրուսից, սակայն վերջինիս դերը իմունիտետի բարձրացման հարցում հնարավոր չէ թերագնահատել: Ծանր ընթացքով և բարդացած դեպքերի մեծամասնության դեպքում հաստատվել է վիտամին D-ի կրիտիկական ցածր մակարդակ: Վիտամին D-ի խիստ անհրաժեշտություն ունեն վարակակիրները, շնչառական ախտահարումների հակվածները, բուժաշխատողները:
Կորոնավիրուսը գրոհում է իմուն համակարգի վրա (ինչպես ՁԻԱՀ-ի դեպքում)` ախտահարելով T լիմֆոցիտներին: Որքան փոքր է T լիմֆոցիտների քանակը, այնքան մեծ է բարդությունների և մահվան հավանականությունը:
ՁԻԱՀ-ի բուժման որոշ պրեպարատներ (Նելֆինավիր) դրական ազդեցություն ունեն կորոնավիրուսային հիվանդության բուժման դեպքում, քանի որ դրանք կանխում են իմունադեֆիցիտը և բարձրացնում իմունիտետը:
Կարծում եմ, մեծ է հավանականությունը, որ կորոնավիրուսի բազմակողմանի հետազոտությունները հնարավորություն կստեղծեն ՁԻԱՀ-ի վերջնական, արդյունավետ բուժման հայտնագործության:
Վիրուսային հիվանդությունների ժամանակ սովորաբար զարգանում է կարճաժամկետ իմունիտետ, դրանով է բացատրվում սեզոնային բնույթը՝ բռնկվող ալիքների հաջորդաբար թուլացմամբ: Մոլորակի յուրաքանչյուր բնակչից պահանջվում է բարձր գիտակցություն, կարգապահություն և հետևողականություն, հատկապես բարձր ռիսկի խմբին հնարավորինս ուշ վարակելու համար: Նույնքան կարևոր է խուսափել խուճապից, անկազմակերպվածությունից և խառնաշփոթից:
Կորոնավիրուսը թեև չի դասվում ամենավտանգավոր, մահաբեր վարակների շարքին, մեծ վարակելիության պատճառով, սակայն, դարձել է համաշխարհային աղետ: Սովորական սեզոնային գրիպների վարակելիությունը շատ ավելի բարձր է, իսկ մահացությունը՝ 40 անգամ ցածր, քան՝ կորոնավիրուսի դեպքում: Կորոնավիրուսի վարակելիությունն էլ իր հերթին շատ ավելի բարձր է, քան՝ թռչնագրիպի, էբոլայի վիրուսների, մահացությունն էլ վերջիններիս համեմատ՝ 10 անգամ ցածր:
Վիրուսակիրների և հիվանդների հետ շփվողների մի մասը չի հիվանդանում, այսպես կոչված տեղային իմունիտետի շնորհիվ: Տեղային իմունիտետը լորձաթաղանթների պաշտպանունակությունն է. քթի, ըմպանի, շնչուղիների լորձաթաղանթում արտադրված լորձը պարունակում է իմունագլոբուլիններ, որոնք տեղում ոչնչացնում են ներդրվող վիրուսներին: Եթե շնչուղիների լորձաթաղանթը չորացած է կամ ախտահարված, խորհուրդ է տրվում օդափոխել սենյակները, պահպանել խոնավությունը, շնչուղիները չգրգռել թունավոր նյութերով, ծխի գոլորշիներով, օրգանիզմն ապահովել անհրաժեշտ քանակի հեղուկներով:
Շնչուղիների, հատկապես բրոնխների էպիթելում արտադրվող լորձը պատնեշ է հանդիսանում ախտածին մանրէների, փոշու, տոքսիկ նյութերի համար: Բորբոքային, ինֆեկցիոն հիվանդությունների ժամանակ լորձը դառնում է խիտ, մածուցիկ, դժվար է հեռացվում շնչուղիներից, առաջացնելով հազ, հևոց: Թոքերից ու բրոնխներից լորձի հեռացմանը նպաստում են.
Ի դեպ, ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության, զբոսանքի ժամանակ օրգանիզմն ինքն է արտադրում հակաօքսիդանտ (սուպերօքսիդ-դիսմուտազա): Վիրուսային հիվանդության ընթացքն անգամ կարելի է թեթևացնել ակտիվ շարժունակությամբ:
Տեղային իմունիտետը բարձրացնելու նպատակով Մեչնիկովի լաբորատորիայի գիտնականները ստացել են Իմունովակ կոչվող պատվաստանյութը, որը խթանում է շնչուղիներից ոչ թանձր, հակամարմիններով, T-լիմֆոցիտներով, մակրոֆագերով հարուստ լորձի արտադրությունը, ինչն էլ վնասազերծում է վիրուսներին:
Կորոնավիրուսը ավելի ծանր ընթացքով ախտահարումներ առաջացնում է արական սեռի ներկայացուցիչների մոտ: Մահացությունը տղամարդկանց մոտ կազմում է 2,8 %, իսկ կանաց մոտ՝ 1,7 %: Չինաստանում ծխում է տղամարդկանց 50 %-ը, կանանց 2 %-ը, Անգլիայում՝ համապատասխանաբար 16 % և 13 %: Այստեղից հետևում է, որ ծխելը միակ և էական պատճառը չէ: Կա կարծիք, որ վիրուսը տղամարդկանց օրգանիզմում ավելի երկար է պահպանվում: Տղամարդկանց ամորձիները ևս վիրուսների ռեզերվուար են, մինչդեռ կանանց ձվարաններում վիրուսային կուտակումներ չեն հայտնաբերվել: Որքանով կորոնավիրուսը կախտահարի ամորձիները, հետագա ուսումնասիրության նյութ է:
Բարձր ռիսկի խմբի ներկայացուցիչները կորոնավիրուսի հանդեպ դրսևորում են իմուն համակարգի արտառոց ռեակցիա՝ ցիտոկինային փոթորիկ: Սա մահացու վտանգավոր ռեակցիա է, անկառավարելի բորբոքային պրոցես, որը դրդում է իմուն համակարգին ախտահարել նաև սեփական հյուսվածքներն ու ամողջ օրգանիզմը: Իմունիտետի անկման են բերում մետաբոլիկ սինդրոմը, ճարպակալումը, շաքարային դիաբետը: Ոչ միայն իմունիտետի անկման, այլև արյան մեջ գլյուկոզի բարձր մակարդակի պատճառով ավելի բուռն է զարգանում ցիտոկինային փոթորիկը: Դրանով է բացատրվում կորոնավիրուսային հիվանդության բարձր մահացությունը հատկապես դեկոմպենսացված դիաբետի դեպքում: Կորոնավիրուսային հիվանդության ծանր ընթացքից խուսափելու պայմանը ուղեկցող հիվանդությունների կարգավորումն ու կոմպենսացումն է:
Վիրուսային ախտահարմանը օրգանիզմի չափավոր, համարժեք իմունային պատասխանով է պայմանավորված անախտանիշ, թեթև ձևերի դրսևորումը, առողջացածների թվի անընդհատ աճը:
Վերջին օրերին նոր քննարկումներ են սկսվել, որոնց հաստատման դեպքում ամբողջապես կփոխվի ծանր դեպքերի բուժման ռազմավարությունը, խիստ կնվազի արհեստական շնչառության դերը: Ըստ այդ քննարկումների, կորոնավիրուսները գրոհում են էրիթրոցիտների վրա, կապվում հեմոգլոբինի հետ, դուրս մղում երկաթը և զրկում հյուսվածքներին թթվածին հասցնելու հատկությունից: Արդյունքում զարգանում է սուր շնչառական անբավարարություն և թթվածնային քաղց: Այդ հիվանդների մոտ, ինչպես նշել ենք, բարձր է ֆերիտինի պարունակությունն արյան մեջ: Ֆերիտինի բարձր մակարդակը արյան մեջ վկայում է օրգանիզմին սպառնացող վիրուսային գրոհի մասին:
Որոշ հեղինակներ նշում են, որ արհեստական շնչառությունը այնքան էլ արդյունավետ չէ (մինչև 70 % մահացություն) և դրական, հուսադրող արդյունքներ են տալիս արյան փոխներարկումն ու հիպերբարիկ օքսիգենացիան:
Այս մեխանիզմով է բացատրվում նաև հակամալարիային դեղանյութերի (քլորոխին և ածանցյալներ) դրական ազդեցությունը, որոնք կանխում են վիրուսային սպիտակուցի միացումը հեմոգլոբինին:
Քոսի, ոջլոտության, հելմինթոզների բուժման նպատակով օգտագործվող Իվերմեկտին պրեպարատը ևս դրական ազդեցություն ունի կորոնավիրուսային ծանր ախտահարումների ժամանակ, սակայն դեղաչափի որոշման և անվտանգության առումով դեռևս հստակություն չկա:
Կորոնավիրուսային հիվանդության բուժման գլխավոր սխալը բուժանձնակազմի անբավարար պաշտպանվածությունն է, որն էլ հանգեցրել է բուժաշխատողների վարակվածությանն ու վարակի տարածմանը: Նույն հիմնախնդիրն առկա է նաև Հայաստանում, ուստի օր առաջ անհրաժեշտ է անհատական ու մշտական թեստավորման ենթարկել բոլոր բուժաշխատողներին:
Մարդկությունը կորոնավիրուսից վերջնականապես ազատվել չի կարող, այն կմնա մեզ հետ ընդմիշտ, կորցնելով վտանգավորությունը, և մենք պարտադրված ենք ավելի լավ ճանաչելու ու ընտելանալու վիրուսի հետ: Թեև հանրահայտ գիտնականներ կորոնավիրուսային հիվանդության ցիկլի տևողությունը գնահատում են 3,5-4 ամիս, սակայն աշխարհը պանդեմիայի բուն զարգացման մեջ է, շատ երկրներում ալիքը նոր է թափ հավաքում և մոտենում պիկին: Այս պայմաններում խոսել ավարտի կամ երկրորդ ու հաջորդ ալիքների մասին, կարծում եմ վաղ է: Այժմ պետք է կենտրոնանալ վարակի տարածումը հնարավորինս ձգձգելու, կանխելու և մարդկային կյանքեր փրկելու գործընթացի վրա: Վտանգը կարելի է համարել չեզոքացված, երբ մեկ ամիս շարունակ երկրում հիվանդացության դեպքեր չեն գրանցվի:
Բժշկական գիտությունների թեկնածու, բժիշկ Վահան Վարդապետյան
Նարեկ Մանթաշյանըն հրավիրվել է Քննչական կոմիտե
Զինծառայողն ինքնասպան է եղել համածառայակիցների և իր ոչ կանոնադրական հարաբերությունների պատճառով․ վարույթը դատարանում է
Վասիլիս Մարագոսը վերահաստատել է ԵՄ աջակցությունը արդարադատության ոլորտի բարեփոխումներին
Հայուհի Վարսեն Աղաբեկյանը Պաղեստինի արտաքին գործերի նախարար է նշանակվել (լուսանկար)
Աննա Հակոբյանը մասնակցել է «Փրկություն» հաշմանդամ երիտասարդների կենտրոնի շահառուների ներկայացմանը (լուսանկարներ)
Մոսկվայում կարծում են, թե ՀՀ-ում 102-րդ ռազմաբազայի առկայությունը Հայաստանի ինքնիշխանության միակ իրական երաշխիքն է
Մահացել է Crocus City Hall-ի ահաբեկչությունից տուժած ևս մեկ մարդ․ զոհերի թիվը հասել է 144-ի
Ucom-ի գլխավոր տնօրենը ելույթ է ունեցել աշխատաշուկային նվիրված համաժողովին
Արաբկիրում կառուցապատող ընկերությունը հարկեր չվճարելու նպատակով պայմանագրերում պակաս է նշել բնակարանների իրական արժեքը
Սպառնացել է վնասել մեքենան, ավելի ուշ կրակել է ավտոտեխսպասարկման կետի ուղղությամբ․ 32-ամյա տղամարդը կալանավորվել է
Ռուբլին էժանացել է․ ինչ փոփոխություններ է արձանագրել տարադրամի շուկան մարտի 29-ին
Հայաստանն ԱՄՆ-ի ու Եվրամիության հետ անվտանգային հարցեր չի քննարկելու. Ստանո
Ինչո՞ւ ադրբեջանական լրատվամիջոցը չի հրապարակել Արայիկ Հարությունյանի հետ հարցազրույցը
Ամերիաբանկը ճանաչվել է 2024 թ-ի լավագույն բանկը Հայաստանում ըստ Global Finance ամսագրի
«Վանաձոր» ՔԿՀ-ի 17 ծառայողի նկատմամբ կիրառվել է կարգապահական տույժ
«Crocus City»-ի գործով Տաջիկստանում ձերբակալվել է 9 մարդ
Տեղի է ունեցել ՀՀ պաշտպանության նախարարին կից կոլեգիայի նիստ (լուսանկարներ)
Շիրակում գործում է պետական ծառայությունների անվան տակ գործող ինքնակոչների խումբ. Կարեն Սարուխանյանը զգուշացնում է
Ալեքսեյ Սանդիկովը կգործուղվի Մոսկվա
Ծանրամարտի աշխարհի առաջնությունը տեղի կունենա Երևանում. Հայաստանի հայտը ճանաչվել է լավագույնը
ԱԺ պատգամավորները կգործուղվեն Բեռլին
5 հայ ծանրորդ կմեկնի Թայլանդ՝ մասնակցելու վարկանիշային աշխարհի գավաթին
Հայաստանում տեղումների դադար է, ջերմաստիճանը կբարձրանա 8-10 աստիճանով
«Հայաստանի հեռուստատեսային և ռադիոհաղորդիչ ցանց»-ի տնօրենը հրաժարականի դիմում է ներկայացրել
200 եվրո՝ 200 հազար դրամի փոխարեն. առցանց անմաքս առևտրի շեմը ենթարկվել է փոփոխության
Սյունիքի մարզում դատավոր է նշանակվել
Իրավապահները խուզարկում են Ժիրայր Սեֆիլյանի ու «Բևեռ»-ի մյուս անդամների բնակարանները
Նոր Նորքի ոստիկանական բաժին ներխուժելու դեպքի շրջանակում խուզարկություն է անցկացվում ավելի քան 40 վայրում
Հորը ծեծելու, հարևանուհիներից մեկին սպանելու համար մեղադրվող տղամարդը հաշվառված է եղել հոգեկան առողջության կենտրոնում
Երևանում թմրամոլության և ապօրինի թմրաշրջանառության մի շարք դեպքեր են բացահայտվել (տեսանյութ)
Մարտի 30-ից 11 բանկի քարտապան կարող է օգտվել կենսաթոշակի և նպաստի հետվճարի ծրագրից. որոնք են դրանք
«Երևան ավտոբուս» ընկերության տնօրենն աշխատանքից ազատման դիմում է ներկայացրել
Զատկին ընդառաջ ՍԱՏՄ-ը վերահսկողական միջոցառումներ է իրականացնում ձվի շուկայում
Միաժամանակ մի քանի հոդվածով հետախուզվող տղամարդը ներկայացել է ոստիկանության բաժին
Կարեն Գիլոյանը հետևել է հեծանվուղու և մարզադպրոցի կառուցման աշխատանքներին
Գևորգ Պապոյանը Կորեայի ԱԳ փոխնախարարին ներկայացրել է «Խաղաղության խաչմերուկ» նախաձեռնությունը
Փորձ է արվել Աբու Դաբիից Հայաստան ներմուծել առանց հայտարարագրման բջջային հեռախոսներ
Ինչ թեմայի շուրջ է կենտրոնանալու Բրյուսելում ԱՄՆ-Հայաստան-ԵՄ հանդիպումը. Միլլերը մանրամասներ է հայտնել
Երբ է սպասվում դեղձենու մասսայական ծաղկումն Արարատյան դաշտում
«Քո կառուցած շենքից տեսանելի է իմ տան անցուդարձը». Գագիկ Բեգլարյանը սպառնացել, հայհոյել է «Կապիտալ պլյուս»-ի տնօրենին
© 2024 Հայկական ժամանակ