Փաստերը ցույց են տալիս, որ Հայաստանի ընդերքը թալանվում է

Օրերս ՀՀ ֆինանսների նախարար Գագիկ Խաչատրյանը Դիլիջանում, լրագրողների հետ զրույցում հայտարարեց, թե խնդիրներ կան հանքարդյունաբերությունում, ինչը ազդել է նաեւ հարկահավաքման ցուցանիշների վրա:

Խնդիրները, որոնք կան հանքարդյունաբերությունում, արտացոլված են նաեւ պաշտոնական վիճակագրական ցուցանիշներում: Ըստ այդմ, այս տարվա առաջին 5 ամիսներին հանքարդյունաբերությունում արձանագրվել է շուրջ 5 տոկոսի նվազում: Հանքարդյունաբերությունում առկա վիճակը, ըստ նույն Գագիկ Խաչատրյանի, պայմանավորված է միջազգային շուկայում մետաղների գների անկմամբ: Ինչ խոսք, մետաղների միջազգային գների անկումը իրողություն է, սակայն համադրելով որոշ ցուցանիշներ՝ հանքարդյունաբերությունում տարօրինակ միտումներ են ի հայտ գալիս: Այսպես, այս տարվա առաջին կիսամյակում հանքարդյունաբերության խոշորագույն 7 ձեռնարկությունները, որոնք գտնվում են առաջին 100 հարկատուների ցանկում, բոլոր հարկատեսակների գծով ՀՀ պետական բյուջե են վճարել ընդհանուր առմամբ 15 միլիարդ դրամ: Անցած տարվա նույն ժամանակահատվածում այդ ցուցանիշը 25 միլիարդ դրամ էր: Այլ կերպ ասած, մեկ տարվա ընթացքում հանքարդյունաբերական ընկերությունները նվազեցրել են հարկերը ավելի քան 40 տոկոսով: Այսինքն, արդեն ունենք երկու ցուցանիշներ, որոնք այնքան էլ համահունչ չեն: Ոլորտում նվազումը կազմել է 5 տոկոս, իսկ վճարված հարկերը նվազել են 40 տոկոսով: Իհարկե, արդյունահանման ծավալների եւ վճարվող հարկերի ծավալների փոփոխությունները ուղիղ համեմատական չեն, սակայն չափազանց կասկածելի է, որ արդյունահանման ծավալների ընդամենը 5 տոկոսի նվազումը կհագեցներ հարկերի 40 տոկոս նվազման: Պատկերն ավելի ընդգրկուն դարձնելու համար բերենք մեկ այլ պաշտոնական ցուցանիշ: ՀՀ արտաքին առեւտրի վերաբերյալ ՀՀ մաքսային ծառայության հրապարակած պաշտոնական տվյալների համաձայն, այս տարվա առաջին կիսամյակում Հայաստանից արտահանվել է 142 միլիոն դոլարի հանքաքար եւ տարբեր մետաղների խտանյութ: Դոլարային արտահայտությամբ, անցած տարվա համեմատ սա պակաս է մոտ 2 տոկոսով: Իսկ ծավալային առումով՝ ընդհակառակը՝ աճ է գրանցվել. այս տարի արտահանվել է 100 հազար տոննա հանքաքար եւ խտանյութ, անցած տարվա 87 հազար տոննայի դիմաց: Այսինքն, ֆիզիկական ծավալն աճել է 15 տոկոսով, իսկ ընդհանուր արժեքը մնացել է գրեթե անփոփոխ՝ նվազել է ընդամենը երկու տոկոսով: Սա հենց միջազգային գների նվազման արդյունքն է: Այսպիսով ամփոփենք. ծավալային առումով հանքաքարերի եւ խտանյութերի արտահանումը աճել է 15 տոկոսով, դրանից ստացված գումարը գրեթե մնացել է անփոփոխ, իսկ այդ բիզնեսից վճարված հարկերի ծավալը նվազել է 40 տոկոսով: Անհամամասնությունները ուղղակի ակնհայտ են, մանավանդ՝ պետբյուջե վճարված հարկերի տեսակետից: Եւ սա ստիպում է կրկին պնդել, որ հանքարդյունաբերությունում հսկայական ստվեր կա:

Ընդհանրապես, մեր տնտեսությունում չկա ավելի մութ ոլորտ, քան հանքարդյունաբերությունն է: Նախ՝ որեւէ պատահական անձ կամ կազմակերպություն այդ ոլորտում չկա: Հանքարդյունաբերության ոլորտ մուտք գործելու համար անհրաժեշտ են հզորագույն կապեր եւ աստղաբաշխական գումարներ: Այդ ոլորտում արդեն պաշտոնապես արձանագրվել են կոռուպցիոն սկանդալներ, եւ նույնիսկ օտարերկրյա դատարաններում արդեն կայացված վճիռներ կան հայաստանցի պաշտոնյաների դեմ, որոնք հանքարդյունահանման թույլտվության տալու համար միլիոնավոր դոլարների կաշառքներ են պահանջել օտարերկրյա ընկերությունից: Օֆշորային գոտիներից Հայաստան հոսող «օտարերկրյա» ներդրումների մեծագույն մասը ուղղվում է հենց հանքարդյունաբերություն, ինչը արձանագրված է նաեւ պաշտոնական տվյալներով: Իսկ այս ամենը ուղղակիորեն ցույց է տալիս, որ այդ ոլորտը գերշահութաբեր է: Ավելին` մեր տնտեսության ամենաշահութաբեր ոլորտն է: Մեր հանքերը վայրենի տեմպերով են շահագործվում: Այնքան վայրենի, որ բնապահպանական լրջագույն խնդիրներ են առաջանում: Ամբողջական բնակավայրեր են տեղափոխվում ընդերքի շահագործումը անընդհատ ընդլայնելու պատճառով: Եւ այս ամենի հետ մեկտեղ՝ հանքարդյունաբերությունից ստացվող հարկային եկամուտները կազմում են բյուջեի ընդամենը 6-7 տոկոսը: Այսինքն՝ եթե մենք վաղը արգելենք մեր բոլոր հանքերի շահագործումը, պետական բյուջեի վրա դա չնչին ազդեցություն կունենա, եւ երկիրը տնտեսական վնասներ գրեթե չի կրի: Ինչը չի կարելի ասել այդ ոլորտում գործող «ընկերությունների» մասին, որոնց մեծագույն մասը կապված է մեր ամենաբարձրաստիճան պաշտոնյաների հետ: Նրանց գերշահույթները շեշտակի կնվազեն, որովհետեւ այդ շահույթները շատ ավելի մեծ են, քան բյուջե վճարվող հարկերը: Ըստ որոշ փորձագիտական գնահատականների, մեր մետաղական հանքերի շահագործումը արդյունավետ հարկելու դեպքում պետական բյուջեն կստանար ոչ թե մի քանի տասնյակ միլիոն դոլար, այլ մի քանի հարյուր միլիոն: Ահա այս տարբերությունը ներկայումս «նստում է» տարբեր պաշտոնյաների օֆշորային հաշիվների վրա: