Երբ չկա «Դու ես չեմ, ես դու չեմ»

Դատելով «Նիկոմաքյան էթիկա» կոչվող տեքստից` Արիստոտելը համարում է, որ երջանկությունը կախված է մարդուց: Երջանկությունը մարդու ունակությունների դրսևորման, ռեալիզացման մեջ է: Քանի որ մարդուն բնորոշել է որպես սոցիալական էակ, Արիստոտելը երջանկության հիմքում դրել է բարոյական նորմերից ելնող գործողությունը: Այսինքն` արարքը կարող է երջանկություն բերել միմիայն այն դեպքում, երբ այն հիմնված է առաքինությունների վրա և ուղղորդվում է մտքով: «Հռետորաբանություն» աշխատության մեջ նա նշում է 9 առաքինություններ` 1. Արդարություն, 2. Արիություն, 3. Խելամտություն, 4. Առատաձեռնություն, 5. Մեծահոգություն, 6. Անշահախնդրություն, 7. Համեստություն, 8. Խոհեմություն, 9. Իմաստնություն: Սրանցից յուրաքանչյուրը համապատասխան ծայրահեղ հակադիր հատկանիշների միջինն է կազմում: Օրինակ` վախկոտության և տաքգլուխ լկտիության ոսկե միջինը արիությունն է, վատնող շռայլության և դրան հակադիր ագահ ժլատության պարագայում ոսկե միջինը առատաձեռնությունն է և այլն:

Արիստոտելի` «ոսկե միջինի» մասին դրույթը փիլիսոփայական թեզերից ամենաշահարկվածներից է` հիմնականում ոչ արմատական գոլությունն ու միջակությունը ասվածին վերագրելու մոլորությամբ: Մինչդեռ խոսքը իրավիճակում կողմնորոշվելու և կամ կոնկրետ գործողության մեջ չափազանցի դրսևորումներից խուսափելու մասին է մտքի թելադրանքով: Միտքն է, որ մարդուն շահեկանորեն առանձնացնում է մյուս էակներից, պայմանավորում նրա հաջողությունները: Ուրեմն, ըստ այս մեծ անտիկ փիլիսոփայի, մարդու կյանքի նպատակին` երջանկությանը` որպես առավել բարիքի հասնելու ճանապարհը վարքագծի ոսկե միջինն է, որը տրվում է մտքով:  

Արվեստաբան, Ժամանակակից արվեստի ինստիտուտի տնօրեն Նազարեթ Կարոյան.

Անձնական երջանկություն.

Երջանիկ եմ, երբ տեսնում եմ իմ աշխատանքի արդյունքը: Այնպես է ստացվել, որ իմ աշխատանքն ավելի կարևոր է եղել անձնական կյանքից: Ավելի ճիշտ` իմ աշխատանքը եղել է իմ անձնական կյանքը: Եվ իմ անձնական հարաբերություններն էլ աշխատանքի մեջ և աշխատանքով են դրսևորվել, ինչը երբեմն լարումներ է ստեղծել, չհասկացված լինելու զգացողություններ առաջացրել: Բայց ես իսկապես չեմ կարողանում զատել անձնական և աշխատանքային պրոցեսները ` չգիտեմ` լա՞վ է, թե՞ վատ: Նույն կերպ տարակուսելի է այն հարցը, թե արդյո՞ք արվեստն ու կյանքը պետք է տարբերել իրարից, թե՞ դրանք նույն բանն են: Երեկ Էդ Ռեյնհարդ էի կարդում, նա ասում է, որ արվեստը չի կարող լինել կյանքի համար և կյանքն էլ  չի կարող լինել արվեստի համար: Պարզապես դու նվիրվում ես արվեստին, և դա դառնում է քո կյանքը: Մոտավորապես այդպես` ես նվիրվում եմ իմ աշխատանքին, և դա դառնում է իմ կյանքը: Բայց այդ դեպքում կարգապահության` աշխատանքը, ժամանցը, հանգիստը, ընտանիքը չխառնելու և հստակ բաժանումների խնդիր է առաջանում: Անձնական երջանկությունը մասնավորի և հանրայինի միասնության մեջ եմ տեսնում, դրանով է պայմանավորված իմ անձնական և մասնագիտական կյանքը միմյանցից չտարանջատելը:

Հանրային երջանկություն

2018-ի գարնանն ու ամռանը, հրապարակում, «դու ես չեմ, ես դու չեմ» չկար: Բոլորը մենք էինք: Եվ լավ էինք զգում, որովհետև բոլորս էինք լավ զգում, բոլորս էինք ուրախանում: Կարծում եմ` ուրախությունը կատարյալ է, երբ միայնակ չես, երբ կա մեկը, որ կիսում է քո ուրախությունը և դու էլ իր ուրախությունն ես կիսում, երկուսով ուրախ եք: Երբ ուրախությունն ընդհանրանում է, հնարավորություն է լինում ապրելու երջանկության պահը: Ես շատ եմ դառնանում, երբ չեմ զգում, որ իմ ուրախությունը կիսող կա: Շատ հեշտ է պատկերացնել, երբ մարդիկ կիսում են ցավը, դժբախտությունը. դա, մի տեսակ, մարդկայինի նվազագույն դրսևորվումն է: Ինձ համար առավելագույն մարդկայինը ուրախությունը կիսելն է:    

Երջանիկ երկիր, երջանիկ հասարակություն

Երբ կա համագործակցություն և միասնություն, միջավայրը դրանից լուսավորվում է: Համագործակցություն և մրցակցությունը բացառվում է: Այդ պատճառով ես չեմ սիրում քաղաքական առաջնորդությունը: Քաղաքականությունը և քաղաքական առաջնորդությունը  գալիս են արվեստագետների, տարբեր ոլորտների պրոֆեսիոնալներին ու շարքային մարդկանց գաղափարական հիմքով միմյանցից բաժանելու: Մինչդեռ յուրաքանչյուր հասարակություն արդեն իսկ  բաղկացած է միմյանց շատ տարբեր անհատներից, մենք արդեն իսկ բաժան-բաժան ենք եղած` մեր փորձով, մեր անձնական պատմություններով, մեր մասնագիտությամբ, մեր զբաղեցրած տարածքով, տարիքով, սեռով, մեր հավատով ու անհավատությամբ: Մենք պիտի փորձենք մեր բաժանվածությունը հաղթահարել, պիտի կարողանանք խոսել, մեր եզակիությունները դնելով փոխադարձ կապի մեջ: Արդիությունը մեզ մի անկորնչելի գաղափար է տվել՝ համընդհանուրի գաղափարը։ Մենք այն պետք է պահպանենք։ Հետարդիությունը մեզ հարստացրել է եզակիի գաղափարով. Իմ կարծիքով այժմ մենք ապրում ենք մի ժամանակաշրջանում, երբ արդիության ու հետադիության այդ երկու հիմնական գաղափարները անհրաժեշտ է միացնել միմյանց, անհրաժեշտ է համընդհանուրը միացնել եզակիին, հասնել այդ համընդհանուր եզակիի գաղափարին։ Միայն այդ գաղափարի առկայության դեպքում է հնարավոր անձնական երջանկության ու հանրային երջանկության համադրումը, երջանիկ անհատի կյանքը երջանիկ հասարակության մեջ ու երջանիկ երկրում:   

Մարինա Բաղդագյուլյան