100 օրվա ամփոփում. հեղափոխություն առանց ծանր հետեւանքների

Օգոստոսի 17-ի հանրահավաքում ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը ամփոփեց իր կառավարության գործունեության առաջին 100 օրը: 100 օրվա ամփոփման հանրահավաքային ձեւը, անշուշտ, աննախադեպ է, հետեւաբար նաեւ՝ անսովոր: Սակայն որեւէ այլ տարբերակ կլիներ ուղղակի անտրամաբանական: Վարչապետը այդ պաշտոնին է նշանակվել ժողովրդի անմիջական ճնշման ներքո, եւ հաշվետվությունն էլ պետք էր ներկայացնել ժողովրդին անմիջականորեն՝ հենց լեփ լեցուն հրապարակում: Հայաստանի ամենամեծ՝ Հանրապետության հրապարակում:

Այլ խնդիր է, որ հաշվետվության ներկայացման հանրահավաքային ձեւը տեխնիկական տեսանկյունից թույլ չի տալիս երկար ու մանրամասն ներկայացնել ցուցանիշները, վերլուծել դրանք, խոսել պատճառների ու հետեւանքների մասին եւ այլն: Եվ ուրեմն, ինչպիսին են նոր կառավարության գործունեության 100 օրերի արդյունքները:

Հեղափոխության օրերին, երբ արդեն ակնհայտ էր, որ Սերժ Սարգսյանի իշխանությունը փլուզվում է, դժվար էր գտնել գոնե մի տնտեսագետի, որը համոզված չլիներ տնտեսական ցնցումների անխուսափելիության մեջ: Այդպիսին են պատմության մեջ տեղի ունեցած թերեւս բոլոր հեղափոխությունների հետեւանքները: Հեղափոխություններից հետո կամ կտրուկ արժեզրկվում է ազգային արժույթը, սկզբնական շրջանում գրանցվում է տնտեսական անկում կամ աճի տեմպի կտրուկ նվազում: Հայաստանում սա տեղի չունեցավ ոչ հեղափոխության օրերին, ոչ էլ դրան հաջորդած 100 օրերի ընթացքում: Սա թերեւս աննախադեպ իրավիճակ է, եւ դա արդեն իսկ լուրջ ձեռքբերում է: Բայց ոչ միայն տնտեսական ցնցումներ տեղի չունեցան, այլ նաեւ գրանցվեցին տպավորիչ մակրոտնտեսական ցուցանիշներ: Վարչապետը հանրահավաքի ժամանակ ներկայացրեց հեղափոխությունից հետո՝ մայիս-հունիս ամիսներին գրանցված ցուցանիշները եւ դրանք համեմատեց անցած տարվա նույն ամիսների հետ: Երեկ ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայությունը հրապարակեց արդեն հուլիս ամսվա նախնական ցուցանիշները, որոնք էլ ավելի տպավորիչ են: Եթե հունիսին տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը անցած տարվա հունիսի համեմատ աճել էր 9.6 տոկս, ապա հուլիսին այդ ցուցանիշը արդեն 11.1 տոկոս է: Ըստ այդ տվյալների, արդյունաբերությունում գրանցվել է 7.3 տոկոս, գյուղատնտեսությունում՝ 2.1, շինարարությունում՝ 0.5, առեւտրում՝ 7.7, ծառայությունների ոլորտում 24 տոկոս աճ:

Սրանք, իհարկե տնտեսությունը նկարագրող ընդամենը թվական տվյալներ են եւ ցույց են տալիս, որ հետհեղափոխական բացասական ցնցումների հեռանկարները անիրական են նաեւ առաջիկայում: Կան նաեւ այլ տվյալներ, որոնք անուղղակի, բայց ավելի բովանդակային տեսանկյունից են ցույց տալիս տնտեսության մեջ դրական միտումները: Խոսքը առաջին հերթին անշարժ գույքի գների մասին է: Հեղափոխության առաջին իսկ ամսվանից՝ մայիսից հետո բնակարանները թե Երեւանում, եւ թե հանրապետության մարզերում սկսել են աճել: Սա խոսում է հանրության կողմից դրսեւորվող դրական սպասումների մասին: Իսկ դրական սպասումները տնտեսության զարգացման կարեւորագույն գործոններից է:

Դրական սպասումների մասին է խոսում նաեւ բնակչության կողմից բանկերում ներդրված ավանդների աճը, ինչպես նաեւ վարկերի աճը: Բայց իրավիճակը ավելի լուրջ «աուդիտի» ենթարկելու, տնտեսությունում առկա ավելի խորը դրական եւ բացասական միտումները բացահայտելու համար 100 օրը քիչ է՝ շատ քիչ:

Կառավարությունից հանրության ակնկալիքները հիմնականում տնտեսության զարգացմանն են վերաբերվում: Ու դա բնական է: Բնակչության բարեկեցությունը ուղղակիորեն կախված է տնտեսության որակական, կամ ինչպես ասում են՝ ներառական աճից: Ու մարդկանց մի որոշակի խումբ անընդհատ քննադատում է կառավարությանը տնտեսական հստակ ծրագիր չունենալու համար: Իրականում կառավարության ծրագիրը ներկա փուլում չափազանց հստակ է ու ակնհայտ բոլորի համար: Անցած 100 օրերի ընթացքում կառավարությունը հիմնականում զբաղված է եղել տնտեսության զարգացման խոչընդոտները վերացնելով: Խոսքը կոռուպցիայի, օլիգոպոլիաների եւ հովանավորչության դեմ պայքարի մասին է: Եվ 100 օրերի ընթացքում արձանագրված ձեռքբերումները ակնհայտ են: Հայաստանում այլեւս չկան արհեստական մոնոպոլիաներ: Ոչ ոք, ոչ մի օլիգարխ հիմա նույնիսկ չի էլ համարձակվի որեւէ փոքր գործարարի արգելել այս կամ այն բիզնեսով զբաղվել: Համակարգային կոռուպցիան գրեթե ամբողջությամբ վերացել է: Պետական բարձրաստիճան պաշտոնյաները չեն զբաղվում բիզնեսով, չունեն «սիրելի» օլիգարխներ, չեն հովանավորում առանձին գործարարների: Սա մի իրավիճակ է, որին իբր ուզում էին հասնել նախկին բոլոր կառավարությունները ու տարիներով ռազմավարություններ էին մշակում, խորհրդակցություններ ու սեմինարներ էին անցկացնում բայց իրականում վիճակը ավելի էր վատթարանում: Իսկ գործող կառավարությանը 100 օրերի ընթացքում հաջողվեց կտրուկ իրավիճակ փոխել:

Սրան հաջորդելու է արդեն հաջորդ փուլը, երբ բիզնեսը կսկսի մեծածավալ ներդրումներ անել մեր տնտեսության մեջ: Հենց դա էլ պետք է բերի տնտեսական այնպիսի զարգացման, որը ուղղակիորեն կհանգեցնի բնակչության բարեկեցության աճին: Բայց դրա համար նույնպես ժամանակ է անհրաժեշտ: Այնպես չէ, որ ներդրողը մի օր որոշում է ներդրում անել եւ մյուս օրը առավոտյան մի քանի տասնյակ կամ հարյուր միլիոնների ներդրում է անում: Նախ անհրաժեշտ է ուսումնասիրել շուկան, վերլուծել ռիսկերը, հաշվարկել արտաքին ու ներքին պայմանները, գնահատել աշխատուժի կարողություններն ու ռեսուրսները եւ այլն, եւ այսպես շարունակ: Իսկ դրա համար ամիսներ, նույնիսկ տարիներ են պահանջվում:

Դասական տնտեսագիտության կանոններով կառավարությունը չպետք է ուղղակիորեն զբաղվի տնտեսության զարգացմամբ: Կառավարության հիմնական գործառույթը տնտեսության զարգացման համար պայմաններ ստեղծելն է: Այս տեսանկյունից անցած 100 օրերի ընթացքում գործող կառավարությանը հաջողվել է անել, մեղմ ասած, շոշափելի քայլեր: