Նվիրատվությունից հետո. չհիմնավորված շահույթներ

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2005 թվականի ապրիլի 21-ի համարում

Հայաստանում դոլարի արժեզրկման թեման հաճախ է շոշափվում: Իսկ դեռ ինչքա՞ն է այն շոշափվելու հետագայում, երբ ինչ-ինչ հանգամանքներ պարզաբանվեն կամ, ավելի ճիշտ, դառնան հանրության սեփականությունը: Իսկ այդ պահը, կարծես, այնքան էլ հեռու չէ: Իսկ առայժմ իշխանությունն ասում է, թե լավ է, որ դոլարն արժեզրկվում է. նշանակում է՝ դրամն է արժեւորվում, իսկ սա նշանակում է, որ տնտեսությունն է զարգանում, իսկ դա էլ իր հերթին նշանակում է, որ մենք շահած ենք: Իրականությունը, սակայն, բոլորովին այլ է: Իրենց հարազատներից ստացվող գումարներով ապրող մարդիկ, որոնք եթե բնակչության մեծամասնությունը չեն կազմում, ապա գոնե մի զգալի հատվածն են, գնալով, փաստորեն, ավելի քիչ գումար են ստանում:

Վնասներ են կրում նաեւ արտահանողները, որոնց արտադրանքի ինքնարժեքն իրենցից անկախ պատճառներով թանկանում է ու դառնում անմրցունակ: Սակայն բնության օրենքն է` եթե ոմանք տուժում են, ուրեմն ոմանք էլ շահում են: Շահում են ներկրողները, որոնք ներկրելիք ապրանքը արտերկրում նույն գնով են գնում, սակայն այստեղ, փաստորեն, ավելի թանկ են վաճառում, որովհետեւ արտարժույթը մեր դրամի նկատմամբ արժեզրկվում է: Սա է այն ընդհանուր պատկերը, որ տեսնում ենք բոլորս դոլարի արժեզրկման արդյունքում: Բայց այդ ընդհանուր պատկերից մի տեսակ դուրս են մնացել մի քանի հետաքրքիր ոլորտներ: Օրինակ, ինչպե՞ս է անդրադարձել դրամի արժեւորումը երկու տարի առաջ ռուսներին նվիրած «Հրազդան ՋԷԿ»-ի վրա: Անդրադարձել է, այն էլ էականորեն:  Խնդիրն այն է, որ «Հրազդան ՋԷԿ»-ը աշխատում է գազով:

Նա գազը ձեռք է բերում դոլարով, ստացված արդյունքը` էլէկտրաէներգիան, վաճառում դրամով: Արդեն իսկ ակնհայտ է, որ արժույթի տարբերություններում «Հրազդան ՋԷԿ»-ը գումար է շահում: Որքա՞ն: Սա արդեն ավելի հետաքրքիր պահ է: Այս տարվա առաջին եռամսյակում «Հրազդան ՋԷԿ»-ն օգտագործել է 240 մլն խորանարդ մետր գազ: Յուրաքանչյուր հազար խմ-ի դիմաց նա վճարել է 79,1 դոլար: Այդ 79,1 դոլարը անցած տարվա առաջին եռամսյակում կազմում էր մոտ 44 հազար դրամ, իսկ այս տարվա առաջին եռամսյակում` 37 հազար դրամ: Ստացվեց, որ յուրաքանչյուր հազար խմ-ի մեջ «Հրազդան ՋԷԿ»-ը շահում է 7 հազար դրամ: 240 հազար խմ գազ գնելիս «Հրազդան ՋԷԿ»-ը շահում է 1,6 մլրդ դրամ կամ 3,5 մլն դոլար: Բայց սա ամբողջը չէ: Անցած տարվա երկրորդ կիսամյակում «Հրազդան ՋԷԿ»-ն այրել է 270 մլն խմ գազ:

Այն ժամանակ միջինացված հաշվարկներով 79,1 դոլարն արժեր 40 հազար դրամ: Այսինքն, յուրաքանչյուր հազար խմ գազի մեջ «Հրազդան ՋԷԿ»-ը շահել է միջինը 4 հազար դրամ, այսինքն՝ ընդհանուր առմամբ եւս մեկ մլրդ դրամ կամ մոտ 2 մլն դոլար: Մի խոսքով, դոլարի արժեզրկման արդյունքում, առանց որեւէ լրացուցիչ ջանքերի, ինչպես ասում են՝ տեղը նստած,  «Հրազդան ՋԷԿ»-ի սեփականատերը օդից շահեց ավելի քան 5 մլն դոլար: Այս 5 մլն դոլարը վճարել ենք մենք` էլեկտրաէներգիա սպառողներս: Տարօրինա՞կ է հնչում: Դրանում համոզվելու համար պետք է հիշել բնակչության այն հատվածի մասին, որը գումարներ է ստանում արտասահմանից. նախկինում նրանք յուրաքանչյուր կվտ. ժամի դիմաց վճարում էին 4,5 ցենտ, ներկայումս վճարում են 5,5 ցենտ, չնայած դրամով վճարել ու վճարում են 25 դրամ:

Իհարկե, ոչ ոք չի ասում, թե դոլարի արժեզրկման արդյունքում պետք է վերանայել բնակչությանը վաճառվող սակագինը: Դասական տնտեսագիտության կանոններով նման դեպքերում, երբ տեղի է ունենում մի այնպիսի բան, որի արդյունքում որեւէ ոլորտում գործող բիզնեսը անկախ իրենից սկսում է չհիմնավորված շահույթներ ստանալ, ապա ստեղծվում է այսպես կոչված ստաբիլիզացիոն հիմնադրամ, եւ այդ չհիմնավորված շահույթը կուտակվում է այդտեղ: Կուտակված գումարն օգտագործվում է այն ժամանակ, երբ այդ նույն բիզնեսը իրադրության փոփոխության արդյունքում սկսում է վնասներ կրել: Այդպես են վարվում, ասենք, երբ կտրուկ բարձրանում է նավթի գինը: Նույն բանը, ըստ այդ տրամաբանության, պետք է արվեր այս դեպքում:

Բայց ամբողջ խնդիրն այն է, որ Հայաստանում նման ավանդույթ չկա:  Մնում է վերանայել «Հրազդան ՋԷԿ»-ից գնվող էլէներգիայի սակագինը, այսինքն՝ համապատասխանաբար այն նվազեցնել: Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովում մեզ հայտնեցին, որ անցած տարվա վերջին «Հրազդան ՋԷԿ»-ից գնվող էլէներգիայի սակագինն արդեն փոփոխվել է: Ճիշտ է, այդ փոփոխությունն էական չէ, բայց ըստ ՀՀ օրենսդրության, հաջորդ փոփոխությունը կարող է լինել միայն կես տարի անց: Կվերանայվի՞ արդյոք սակագինը, այսօր հայտնի չէ: Սակայն հայտնի է, որ առնվազն մինչեւ այս տարվա հուլիսի 1-ը «Հրազդան ՋԷԿ»-ը շարունակելու է իրենից անկախ շահույթներ ստանալ, ընդ որում՝ միլիոնավոր դոլարներով:

Հայկ Գեւորգյան