Ոստիկանությունն ու ընտրակաշառքները. եթե ձերբակալվի գոնե մեկը

Հայաստանում մոտենում են Ազգային Ժողովի ընտրությունները: Դրանց պատրաստվում են բոլորը՝ կուսակցությունները, պետական մարմինները, լրատվամիջոցները, հասարակական կազմակերպությունները, ուժային կառույցներն ու ընտրողները:

Մթնոլորտը

Քվեարկության օրվան մնացել է շուրջ 40 օր, սակայն արդեն ամենուր խոսում են ընտրակաշառքի բաժանման մասին: Մրցակցությունն այս ընտրություններին առավել ուժգին է: Միմյանց հետ մրցում են ոչ միայն կուսակցություններն ու դաշինքները, այլեւ, անգամ, կուսակցությունների ներսում տարածքային թեկնածուները... Օրինակ, դաժան մրցապայքար է առաջին ընտրական տարածքում Երեւանի քաղաքապետ, հանրապետական Տարոն Մարգարյանի եւ սկանդալային հայտնի դեմք ԴԱՀԿ նախկին պետ, հանրապետական Միհրան Պողոսյանի միջեւ: Պակաս թեժ չի լինելու 2-րդ ընտրատարածքում Վլադիմիր Գասպարյանի փեսա Արթուր Գեւորգյանի, «Սասի Արտակի»՝ Արտակ Սարգսյանի եւ Գալուստ Սահակյանի որդի Արման Սահակյանի ներկուսակցական պայքարը:

Այդ իսկ պատճառով ընտրակաշառքների թե՛ գումարի չափն է մեծ, եւ թե՛ բաժանումն է շուտ սկսվել… Թեկնածուներն ու թաղային հեղինակությունները փորձում են առավել շուտ գնել հեշտ վաճառվող ընտրողներին, որպեսզի վերջիններս չվաճառվեն իրենց մրցակիցներին: Այլ կերպ ասած, քանի որ վաճառվող ընտրողը, որպես ապրանք, սահմանափակ է, բոլորը փորձում են հասցնել գնել այն, քանի դեռ չի վերջացել... Ու թեեւ ցինիկություն կա մարդուն «ապրանք» անվանելու մեջ, բայց եթե այդ մարդը ինքն իրեն վաճառում է, ի՞նչ ասես: Սակայն մի կողմ թողնելով իրենց ձայնը վաճառողներին՝ փորձենք քննարկել, թե ստեղծված իրավիճակում ի՞նչ գործողություններ պետք է ձեռնարկեն ոստիկանությունն ու մյուս իրավապահները:

Իրավապահները

Ընտրական տեղամասում տեղի ունեցող հանցագործությունները հեշտությամբ բացահայտվում են քաղաքացիական հասարակության եւ ընդդիմության կողմից: Ընտրական տեղամասում ամենը տեղի է ունենում դիտորդների ու վստահված անձանց աչքի առջեւ: Սակայն իրավիճակն այլ է տեղամասից դուրս տեղի ունեցող ընտրական հանցագործությունների հարցում, ինչպիսիք են ընտրակաշառքը, ընտրողների կամքի ազատ արտահայտման խոչընդոտումը եւ այլն... Այս հանցագործությունների բացահայտման համար պետք են օրենքով իրավապահներին տրված լիազորություններ: Մասնավորապես, խոսքը գաղտնալսման, գաղտնի նկարահանման, գործակալների ներդրման, վկաների պաշտպանության եւ այլ մեխանիզմների մասին է:

Իրավապահները, ստանալով ԶԼՄ-ներով տարածվող բոլոր այս ահազանգերը, պետք է քրեական գործեր հարուցեն եւ սկսեն գաղտնալսել թեկնածուների շտաբների աշխատակիցներին, գաղտնի թաքնված լսող եւ տեսագրող սարքեր դնեն շտաբներում, գործակալներ ներդնեն պոտենցիալ ընտրակեղծարարական թիմերում եւ այլն: Ավելին, ոստիկանությանը, իրականում, ԶԼՄ-ների հրապարակումներն էլ պետք չեն, քանի որ ցանկացած թե՛ թաղային տեսուչ, եւ թե՛, առավել եւս, օպեր-լիազոր ունի ինֆորմացիայի իր աղբյուրները եւ շատ լավ տիրապետում է իրավիճակին (երբ այդպիսի խնդիր է դրվում): Ընտրակեղծարարների ու կաշառք բաժանողների թիմերը ոչ սիցիլիական մաֆիա են, ոչ էլ հետախուզական դպրոց անցած լրտեսներ: Բոլորը գործում են համեմատաբար բաց, հանգիստ քննարկում են ամենը հեռախոսով, բոլոր թիմակիցներին ստի դետեկտորով չեն ստուգում եւ ոչ էլ ռադիոալիքների «գլուշիլկաներ» ունեն:

Ընտրակեղծարարները արդյունավետ կերպով պաշտպանված են բացառապես ԶԼՄ-ներից եւ քաղաքացիական հասարակությունից: Քրեական հետախուզության միջոցներից որեւէ պաշտպանություն չունեն: Թվարկված միջոցներից յուրաքանչյուրը (գաղտնալսում, գաղտնի նկարահանում/ձայնալսում, գործակալների ներդրում) բավարար է ընտրակաշառք տվողներին ու ստացողներին բացահայտելու համար: Ավելին, բնականաբար, ընտրակաշառքը վերցնողները ցուցակագրված են, ուր նաեւ նշվում է, թե ով ինչքան է վերցրել: Հետեւապես, բավականին արդյունավետ կարող է լինել նաեւ շտաբներում խուզարկություն իրականացնելը:

Օրինականություն

Այս մեթոդների կիրառմամբ շատ հեշտությամբ կբացահայտվեն ընտրակաշառք թե տվողները, եւ թե վերցնողները: Եվ եթե դա արվի այս փուլում, դա կարող է արմատապես փոխել նախընտրական մթնոլորտը երկրում: Եթե գոնե մի ընտրակաշառք տվող եւ գոնե մի քանի վերցնող բռնվեն ու ձերբակալվեն, իսկ դրանից մեծ «շոու» սարքվի, դա ոչ միայն ոստիկանության հեղինակությունը կավելացնի, այլեւ կփոխի հանրային ընկալումները:

Նախ, մարդիկ կսկսեն ավելի շատ ընտրական հարցերում վստահել ոստիկանությանը եւ կարող է իրենք սկսել ընտրակաշառքի մասին ահազանգել: Սակայն առավել կարեւոր է, որ ընտրողներից շատերը կվախենան ընտրակաշառք վերցնել, ինչը, անշուշտ, բավականին ծանրակշիռ դրական ազդեցություն կունենա Հայաստանում ժողովրդավարության կայացման հարցում: Մարդիկ կսկսեն վստահել նաեւ ընտրությունների ինստիտուտին եւ իշխանափոխության համար ոչ թե գնդեր կգրավեն, այլ ընտրական տեղամաս կգնան:

Իրականությունը

Սակայն, ցավոք սրտի, իրականությունն այլ է: Ոստիկանությունը չի փորձում այս հարցում օրինականություն ստեղծել: Ընտրակաշառք բաժանողներն էլ այն աստիճանի են համոզված, որ ոստիկանությունն իրենց դեմ չի գործի, որ անգամ անծանոթ եւ «անվստահելի» ընտրողների դուռն են ծեծում ու կաշառքի ակնարկ անում: Անցյալ տարվա ապրիլին Հրազդանում կայացած ընտրությունների ժամանակ «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության ներկայացուցիչները եւ «Իրազեկ քաղաքացիների միավորման» դիտորդները (իրարից անկախ) երկու ընտրող գտան, ովքեր տեսախցիկի առջեւ ասացին, որ ընտրակաշառք են ստացել (նշելով, թե ումից են ստացել, երբ եւ ինչի համար): Սակայն ոստիկանության բաժնից դուրս գալուց հետո ընտրողները հայտարարեցին, որ «շփոթվել են»: Ամեն դեպքում, փորձենք միամիտ լավատեսի պես սպասել, որ այս անգամ ոստիկանությունը իրեն այլ կերպ կպահի:

Դանիել Իոաննիսյան