Հռոմի պատին հսկայական քարտեզներ ենք տեսնում. ամենամեծը «Armenia» պետությունն է

Քրիստոսից առաջ 9-րդ դարում մի ողջ ժողովուրդ իր պարն էր պարում՝ ուս ուսի տված, բռնած ձեռք ձեռքի, հողը՝ ոտքի տակ: Ծիրանափողի ու թմբուկների ձայների ներքո հայ ժողովուրդը իր բնօրրանում՝ Վանա լճի մոտ՝ հենց Տուշպավանում՝ իբրեւ պետություն, հիմնեց Ուրարտու: Եվ այնուհետեւ՝ 6-րդ դարում, Մեծ Հայքը, իբրեւ հայոց պետություն, ե՛ւ Պարթեւական թագավորության, ե՛ւ Հռոմի դեմ ե՛ւ թե Մեդական, թե՛ Աքեմենյան հզոր ճնշումների տակ պայքար մղելով, իր արքայության կնիքը դրեց: 7 եւ կես դարում՝ Երվանդունիներ, Արտաշեսյաններ, Արշակունիներ՝ թագավորական հզոր տոհմերով՝ Տիգրան Բ Մեծի առաջնորդությամբ, իր աշխարհակալ տիրակալությամբ Սելեւկյանների, Պարթեւների դեմ տասնամյակների սուր մրցակցությամբ հասավ հաղթության: 

Քրիստոսից հետո 5-րդ դարում Հայկը պարտվեց ներքին թշնամուն: Եվ 4 ու կես դար առանց պետության՝ բնիկ հայերը եղան ցիրուցան: Եվ մեր պատմության քառուղիներում հայոց արգանդը դառնությամբ բեղուն ծնեց ու սնեց Մայր Հայաստանում սուրբ Բագրատունու տոհմը մեծանուն: Մեր թվարկության 9-րդ դարում թե՛ Հայաստանում, թե՛ Վրաստանում հզոր այս տոհմն էր տիրություն անում, արքայանիստը՝ մեր Բագարանում:

11-րդ խառնակիչ դարում հայ իշխանները նոր դավ են դավում. ապավինում են դրսի թշնամուն, երկիրն արնածոր մաս-մաս են անում. Օ՜, հայի Աստված, որերորդ անգամ կրկին ու կրկին հայ թագավորին մատաղ են անում: Ինչ է, թե իրենց թագավոր կարգեն: Իմ սո՛ւրբ Կիլիկիա, Ռուբինյանների իմաստուն փառքով ու երկնավորի կյանքով գեղեցիկ կերտեցիր հրաշք թագավորություն. սուրբ նշխար՝ շան բերանում, մեր սրտից դու չես հեռանում, արդեն քանի դար կարոտի ցավին մենք չենք դիմանում:

Օ՜, հայի Աստված, ինչ դժբախտություն. եւս վեցը դար՝ առանց պետություն: Ու խարխափելով մթության քողում՝ արնաքամ եղած հայոց սուրբ հողում, ու մաքառելով կռվով անդադար՝ ջարդերով հասանք 20-րդ դար: Սուլթան Համիդից դեռ նոր ազատված՝ երիտթուրքերի թակարդը ընկանք: Մեկ ու կես միլիոն անմեղ զոհերի՝ հայ մանուկների, կանանց, ծերերի արյունով հեղվեց հողը երկրային...

Օ՜, հայի աստվածներ, ո՞ւր էիք նայում, ինչպե՞ս պատահեց՝ թուրք ավազակը անմեղ հայերի տունը ավերեց, ջնջեց ու գերեց հազար հազարով... Ողջ ազգս մորթվեց: Երկնային ցասումն ինչո՞ւ հապաղեց: Ու դա դեռ քիչ էր, հենց դարավերջին ահեղ երկրաշարժն իր սեւ գործն արեց, 25 հազար հայ կոտորվեց: 

Առաջին, երկրորդ, երրորդ պետություն՝ վերածնված հայ տեսակ իմաստուն, Փյունիկից հառած՝ դաղված սրտերով՝ պետություն կերտած դուք հզո՛ր այրեր, մեզ ականջ արեք, բա՛վ է տառապենք: Թե միաբանվենք, մեկ բռունցք դառնանք՝ թագավոր, իշխան, պարզ քաղաքացի, մեկ կամքով զարկենք, հաստատ կհաղթենք: Հիմա ճիշտ պահն է միաբանվելու, աշխարհը խառն է, ժամն է գործելու, մեր պատմությունից դասեր քաղելու, հին սխալները չկրկնելու: Հե՜յ, առաջնորդներ, խելք-խելքի որ տանք, ուս ուսի որ տանք, սարեր շուռ կտանք. մեծով ու փոքրով՝ Արցախ, Հայաստան, Սփյուռք, միասին հասնենք Մասիսին: