Իրան-Հայաստան. Տարածաշրջանային վտանգավոր էսքիզներ

Իսրայելի վարչապետ Բենյամին Նեթանյահուի՝ նախորդ շաբաթ Ադրբեջան եւ Ղազախստան այցելությունից հետո տարածաշրջանային քաղաքականության հետաքրքիր էսքիզներ են ձեւավորվում:

Դեկտեմբերի 21-22-ին Հարավային Կովկաս-Միջին Ասիա երթուղով կանցնի նաեւ տարածաշրջանում Իսրայելի ոխերիմ հակառակորդ, Իրանի նախագահ Հասան Ռոհանին: Սակայն ի տարբերություն Նեթանյահուի՝ Հարավային Կովկասի երկրներից նա կայցելի Հայաստան, իսկ Միջին Ասիայի մուսուլմանական պետություններից՝ բացի Ղազախստանից նաեւ Ղրղըզստան:

Իրանի նախագահի այցի մասին պաշտոնական տեղեկատվությունն աղքատիկ է՝ հանդիպումներ Սերժ Սարգսյանի եւ վարչապետ Կարեն Կարապետյանի հետ, մի շարք ոլորտներում փաստաթղթերի ստորագրում եւ երկու երկրների միջեւ գործարար համաժողովի անցկացում: Դուրս գալով զուտ հայ-իրանական հարաբերությունների օրակարգից՝ Իրանի նախագահի այցը Նեթանյահուի տարածաշրջանային այցելությունից հետո կարելի է դիտարկել նաեւ որպես պատասխան գործողություն:

Իսրայելի ղեկավարը գալիս է Իրանի հետ բազմաթիվ խնդիրներ ունեցող (սկսած ազգայինից, վերջացած Կասպից ծովի ավազանի բաժանման զգայուն հարցերով) Ադրբեջան, եւ այդ երկրի ղեկավարի հետ սպառազինությունների մատակարարման նոր պայմանավորվածություններ ձեռք բերում: Իսկ Իսրայելի ոչնչացումը ցանկացող Իրանը կատարում է հակակշիռ քայլ: Այդ երկրի նախագահն այցելում է Ադրբեջանի հակառակորդ երկիր՝ Հայաստան: Նախատեսվում են «բանակցություններ ամենաբարձր մակարդակում եւ փաստաթղթերի ստորագրում»:

Բանն այն է, որ ինչպես Հայաստան-Իրան, այնպես էլ Իսրայել-Ադրբեջան հարաբերությունները չեն սահմանափակվում միայն Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրով: Եթե Հայաստանի եւ Ադրբեջանի համար այդ այցերի հիմքում հիմնականում դրված է սեփական անվտանգության եւ ԼՂ հակամարտության գոտում ամրանալու խնդիրը, ապա Իրանի եւ Իսրայելի համար սա ավելի լայն խնդիր է՝ տարածաշրջանային մրցակցության, Մերձավոր Արեւելքից մինչեւ Հարավային Կովկաս ու մուսուլմանական աշխարհի շահերի հակազդեցության եւ պայքարի:

Եթե Ադրբեջանն Իսրայելին դիտարկում է որպես սպառազինության աղբյուր եւ նավթի արտահանման շուկա, ապա Իսրայելի համար  Ալիեւի թագավորությունը հարմար պլացդարմ է Իրանի նկատմամբ որոշակի աշխարհաքաղաքական առավելություններ ձեռք բերելու համար: Այս համատեքստում պատահական չէ, որ Իսրայելը Բաքվին զինում է նորագույն զինատեսակներով, ուղարկում այնտեղ ռազմական խորհրդատուների:

Հետաքրքրական է, որ Իրան-Իսրայել աշխարհաքաղաքական պայքարը սկսում է տեղափոխվել նաեւ Ադրբեջանի սահմաններից ներս: Գաղտնիք չէ, որ Ադրբեջանի ժողովրդի հասարակ, հատկապես գավառական, բայց բավական կոշտ կրոնական հայացքների տեր հատվածում արդեն տեւական ժամանակ է, ինչ միսիոներական աշխատանք է տանում Իրանը: Իսկ Ադրբեջանում ընդդիմության փաստացի բացակայության պայմաններում քաղաքացիների անգամ ոչ կրոնական, բայց բողոքական մասը հավաքվում է մզկիթների շուրջ:

Ուստի կրոնն այնտեղ ավելի ու ավելի ընդդիմադիր երանգ է ստանում եւ քաղաքական գործոն դառնում, ինչի միջոցով փորձում է Ադրբեջանի վրա ազդել հոգեւոր իշխանության կառավարման տակ գտնվող Իրանը: Այստեղից էլ Ադրբեջանում սկիզբ առած ճնշումները ֆանատիկ կրոնական գործիչների դեմ եւ Իրանի նկատմամբ ընդգծված զգուշավորությունը: Սա Ադրբեջանի իշխանության աքիլեսյան գարշապարն է, որը փորձ է արվում պաշտպանել նաեւ Իսրայելի միջոցով:

Պատահական չէ, որ Իսրայելն ու Ադրբեջանը պատրաստվում են անվտանգության ոլորտում պայմանագիր կնքել, համաձայն որի՝ Մոսադը, ադրբեջանական հատուկ ծառայությունների հետ համագործակցելով, այդ երկրում պետք է զբաղվի ահաբեկչության, կրոնական ծայրահեղականության եւ հեղափոխությունների կանխմամբ:

Սա նշանակում է մի քանի բան: Նախ, Ադրբեջանն այս տեսքով եւ քաղաքական համակարգով կենսական անհրաժեշտություն է Իսրայելի համար: Մուսուլմանական աշխարհի մեծ մասի հետ խնդիրներ ունեցող Իսրայելի համար կրիտիկական նշանակություն ունեն ադրբեջանական նավթի առաքումները: Երկու երկրներն էլ, մեղմ ասած, զգուշանում են Իրանից, եւ ի վերջո հայկական իշխանությունները վաղ թե ուշ պետք է լրջորեն զբաղվեն Իսրայելով: Այլապես Իսրայելը, թեկուզ Իրանի շահերին հակառակվելու համար, կշարունակի զբաղվել Հայաստանով եւ Ղարաբաղով՝ Ադրբեջանի միջոցով: Իսկ Հայաստանը Հարավային Կովկասում Իրանի համար միակ վստահելի գործընկերն է, որից Իրանին զրկելը կամ որին թուլացնելը Իսրայելի կողմից լուրջ հարված կլինի Իրանի շահերին:

Այս պահին Իսրայելն ու Իրանը տարածաշրջանային շուկայում հանդես են գալիս հետեւյալ առաջարկներով: Իսրայելի պարագայում դա թանկ, բայց նորագույն սպառազինություներն են, տեխնոլոգիաները, իսկ Իրանի դեպքում՝ աշխարհագրական դիրքը, իրանական մեծ շուկան եւ ռեգիոնալ ազդեցությունը: 

ՀՀ ԱԳ նախկին նախարար, ԱԺ պատգամավոր Ալեքսանդր Արզումանյանը մեզ հետ զրույցում նշեց, որ Իրանի եւ Իսրայելի ղեկավարների այցը տարածաշրջան պլանավորվել է ոչ մեկ օրվա ընթացքում եւ այցերի հաջորդականությունն արդեն իսկ խորհրդանշում է տարածաշրջանում երկու երկրների մրցակցության մասին: «Այդ մրցակցությունը կա: Իրանը բավական զգայուն է վերաբերվում Իսրայելի հետ իր հարեւանների հարաբերություններին:

Ուստի, Իրանի նախագահի այցը ՀՀ եւ այստեղ արվող քաղաքական հայտարարությունները կարող են լավ մեսիջ լինել Իսրայելի, Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի համար: Այդ 3 երկրների հետ  էլ Իրանն ունի որոշակի խնդիրներ»,- նկատեց պատգամավորը՝ հավելելով, որ նշված երկրներից երկուսը Հայաստանին բլոկադայի մեջ են պահում, իսկ Իսրայելի հետ ՀՀ-ի հարաբերությունները իսպառ բացակայում են: Ուստի, նրա կարծիքով, Հայաստանը պետք է օգտագործի այս պահը եւ ընդգծի իր ուրույն տեղն ու նշանակությունը Իրանի համար Հարավային Կովկասում եւ այս ամենից քաղի առավելագույն օգուտ: