Իսրայելի վարչապետը գալիս է Բաքու. սպառազինությունների նոր «մենյո՞ւ», ի՞նչ կհակադրի Երեւանը

Մի քանի օրից՝ դեկտեմբերի 13-ին, տեղի կունենա Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նաթանյահուի այցն Ադրբեջան:

Ադրբեջանական ու իսրայելական լրատվամիջոցներում ակտիվորեն քննարկվում է Նաթանյահուի՝ վարչապետի պաշտոնում առաջին այցը Բաքու: Խոսվում է իսրայելա-ադրբեջանական հարաբերությունների, ընդհանուր շահերի եւ հեռանկարների մասին: Իսկ այդ հարաբերություններն առեւտրի ոլորտում հենվում են հիմնականում, կարելի է ասել, «էներգակիրներ-սպառազինությունների դիմաց» բարտերային սխեմայի վրա: Այս ամենին աշխարհաքաղաքական ֆոն է ապահովում այն, որ Իսրայելն ու Ադրբեջանը, իհարկե, տարբեր ծավալի, սակայն խնդիրներ ունեն Իրանի հետ:

Իսրայելի եւ Ադրբեջանի հարաբերությունների սերտացման հիմնադիր հայր համարվում է Ավիգդոր Լիբերմանը, որը ժամանակին Իսրայելի արտաքին գործերի նախարարն էր, իսկ այժմ՝ այդ երկրի պաշտպանության նախարարը: Նրա ջանքերով Իսրայելը սկսեց դիտարկել Ադրբեջանը որպես մուսուլմանական աշխարհում մեկուսացումից դուրս գալու՝ Թուրքիայի «մինի» տարբերակը: Ադրբեջանը Իսրայելի համար բավական ձեռնտու երկիր է: Նախ այն ունի խնդիրներ Իրանի հետ, ինչը նրանց միավորում է՝ «իմ թշնամու թշնամին իմ բարեկամն է» սկզբունքով, որպես պետություն եւ տնտեսություն՝ զարգացած չէ Թուրքիայի նման, ուստի վերջինիս հետ ավելի հեշտ է լեզու գտնել: Գումարած դրան Ադրբեջանն ունի Իսրայելի համար շատ անհրաժեշտ բոնուս՝ էներգակիրներ: 

Ուստի պատահական չէ, որ իսրայելական մամուլը Նաթանյահուի այցից առաջ կոմպլիմենտներ է շռայլում Ադրբեջանի հասցեին: Թեպետ երկու պետությունների միջեւ ուղիղ դիվանագիտական հարաբերություններ չկան, այն իմաստով, որ Իսրայելը չունի Ադրբեջանում դեսպանատուն, իսկ Ադրբեջանն՝ Իսրայելում, սակայն դա չի խանգարում, որ The Jewish Press-ը երկու պետությունների հարաբերություններն անվանի «ստրատեգիական, դաշնակցային»: Իսկ երկու երկրների միջեւ խորը հարաբերությունների ցուցանիշն, ըստ նույն մամուլի այն է, որ «Իսրայելի քաղաքացիները կարողանում են վիզաներ ստանալ Ադրբեջանի օդանավակայաններում»:

Քանի դեռ Բաքուն հանդիսանում է նավթի պահոց, իսկ Իսրայելը՝ տեխնոլոգիապես զարգացած պետություն, Լիբերմանի ջանքերը ցույց են տալիս իրենց արդյունավետությունը: Վերջին տասը տարվա ընթացքում Իսրայելը դարձել է Ադրբեջանի 5-րդ առաջատար առեւտրային գործընկերը: Այսօր Իսրայելում օգտագործվող նավթի կեսն առաքվում է Ադրբեջանից, իսկ Բաքուն շարունակում է միլիարդավոր դոլարների իսրայելական ռազմական տեխնոլոգիաներ գնել: Ռուսաստանից հետո Իսրայելն Ադրբեջանին ծավալներով երկրորդ սպառազինության մատակարարն է: Դեռ թարմ են հիշողությունները ԼՂ հակամարտության գոտում ապրիլյան պատերազմական իրադարձությունների մասին:

Այդ ժամանակ ադրբեջանական բանակի կիրառած ամենաարդիական զինատեսակները հենց իսրայելական արտադրության էին: Խոսքն առաջին հերթին այսպես կոչված «Կամիկաձե» անօդաչու թռչող սարքերի (ԱԹՍ) մասին է, որոնց գործադրման արդյունքում բավական շատ զոհեր գրանցվեցին: Պատահական չէ, որ այդ օրերին տեղեկատվություն տարածվեց առ այն, որ մարտադաշտում «Կամիկաձե» ԱԹՍ-ների կիրառումից հետո հայ դիվանագետներն այցելել են Իսրայել եւ բողոքի ձայն բարձրացրել Ադրբեջանին իսրայելական գերժամանակակից սպառազինությունների առաքման վերաբերյալ: Հայկական կողմի բողոքին ի պատասխան՝ պաշտոնական բացատրությունների մասին մենք, իհարկե, տեղյակ չենք: Միեւնույն ժամանակ բավական բարձր փորձագիտական մակարդակում Իսրայելից տրվում է ՀՀ դաշնակից Ռուսաստանի՝ Բաքվին սպառազինություններ մատակարարելու վերաբերյալ պատասխանի տրամաբանությանը մոտ բացատրություն:

«Եթե Իսրայել չվաճառի Ադրբեջանին նմանատիպ սպառազինության տեսակներ, ապա Ադրբեջանը դրանք ձեռք կբերի Եվրոպայի, Ասիայի այլ երկրներից: Իրականում հակամարտության խնդիրը Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ պայմանավորված չէ այս կամ այն պետության սպառազինություններով: Կարծում եմ՝ Իսրայելը շարունակելու է Ադրբեջանին առաքել համապատասխան սպառազինություններ»,- շաբաթներ առաջ ասել էր իսրայելական «Նատիվ» հատուկ ծառայության նախկին ղեկավար, այժմ իրեն քաղաքագետ հռչակած Յակով Քեդմին: 

Հանուն արդարության պետք է նշել, որ սպառազինությունների նույն «մենյուն» Իսրայելն առաջարկել էր նաեւ Հայաստանին, սակայն Երեւանը, ինչպես ամիսներ առաջ խոստովանեց պաշտպանության փոխնախարար Դավիթ Տոնոյանը, հրաժարվել էր դրանցից: Նախ դրանք թանկ են, իսկ հետո հայկական կողմի կարծիքով՝ ոչ այնքան արդյունավետ:

Միեւնույն ժամանակ հրեական պետության հետ Ադրբեջանի հարաբերությունների ֆոնին բավականին մարգինալ դիրքերում է Հայաստանը, թեեւ Իսրայելում գործում է մեծ եւ ազդեցիկ հայկական համայնք: Չնայած Մերձավոր Արեւելքում Իսրայելի ունեցած ռազմաքաղաքական դերակատարությանը, Հայաստանն այս երկրի հետ հարաբերությունների գոնե հստակեցման եւ հաստատման ուղղությամբ կամ քայլեր չի ձեռնարկում, կամ դրանց արդյունքներն անտեսանելի են: Հայ-իսրայելական միջպետական հարաբերությունների մակարդակը (կամ դրանց բացակայությունը) հակադարձ համեմատական է Իսրայելում հայ համայնքի զգալի դերակատարությանը: Առաջին հայացքից սա տարօրինակ է, սակայն ունի իր օբյեկտիվ եւ սուբյեկտիվ պատճառները:

Ինչպես մեզ հետ զրույցում նշեց քաղաքագետ, Կովկասի ինստիտուտի տնօրեն Ալեքսանդր Իսկանդարյանը, Իսրայելը, ելնելով սեփական աշխարհաքաղաքական դրությունից, իսկապես Ադրբեջանի նման պետության հետ հարաբերվելու կարիք ունի: «Իրեն շրջապատող պետություններից միայն Հորդանանի հետ Իսրայելն ունի քիչ թե շատ նորմալ հարաբերություններ: Մյուսների հետ ավելի շատ խնդիրներ են, քան կապեր: Ուստի Իրանին հարեւան մուսուլմանական երկրներից, հատկապես Թուրքիայի հետ կապերի որոշակի վատթարացումից հետո, Ադրբեջանն այն պետություն է, որի կարիքն Իսրայելն ունի: Երկուսն էլ խնդիրներ ունեն Իրանի հետ, իսկ միմյանց համար հետաքրքրություն են ներկայացնում նաեւ զուտ առեւտրի տեսանկյունից», - ասաց փորձագետը՝ հավելելով, որ Իսրայելի հետ Ադրբեջանի նման սերտ հարաբերություններ հաստատելու հարցում Հայաստանն ունի որոշակի աշխարհաքաղաքական արգելքներ:

«Մենք նախ մուսուլմանական երկիր չենք: Այնուհետեւ մեզ համար շատ կարեւոր եւ արժեքավոր են Իրանի հետ հարաբերությունները: Բացի այդ, Հայաստանն ունի հարաբերությունների իր ձեւաչափն արաբական երկրների հետ: Մենք լավ հարաբերություններ ունենք Սիրիայի, Լիբանանի եւ Եգիպտոսի հետ: Ունենք լավ հարաբերություններ նաեւ Արաբական Միացյալ Էմիրությունների հետ: Այստեղ մենք իսկապես բան ունենք կորցնելու: Այլ բան է, որ հայ-իսրայելական հարաբերությունները լավ դիվանագիտական աշխատանքի պարագայում կարելի է լավացնել, սակայն շատ վիճելի է, թե դրանք ինչ արդյունքների կհանգեցնեն, եւ արդյոք ստացված արդյունքը կարդարացնի գործադրված ջանքերը», - կասկածում է Իսկանդարյանը: