Երբ մոնոպոլիաները ջախջախված են. մրցակցության խրախճանք

ՀՀ պետեկամուտների կոմիտեի նախագահ Վարդան Հարությունյանը երեկ իր զբաղեցրած նոր պաշտոնում առաջին անգամ պատասխանեց լրագրողների հարցերին եւ սենսացիոն լուր հայտնեց:

Լրագրողի հարցին՝ «Վարչապետի հայտարարությունից հետո, թե ով ինչ ապրանք ուզում է, կարող է ներկրել, քանի՞ հոգի են ոգեւորվել այդ հայտարարությունից», Վարդան Հարությունյանը պատասխանեց կարճ`  «Դիզվառելիք ներկրող ունենք, բանան ներկրող ունենք»: Այսինքն վերջ` բանանի ու դիզվառելիքի ներկրման մենաշնորհը արդեն ջարդված է: Եվ այսպես, Հայաստանը այլեւս աշխարհի ամենամոնոպոլիզացված շուկաները ունեցող երկիրը չէ: Ինչքան լավ կլիներ, որ հենց այսպես էլ լիներ: Իրականությունը մինչդեռ այդպիսին չէ: Պարզվում է, որ ներկրածը, ինչպես հայտնեց Հարությունյանը, «1-2 մեքենա է»: Այսպիսի հայտարարություն կարող էր ժամանակին անել նաեւ ՊԵԿ նախկին նախագահ Գագիկ Խաչատրյանը, ՊԵԿ Նախկին նախագահ Հովիկ Հովսեփյանը...:

Վարդան Հարությունյանը կարող էր շարունակել ցանկը եւ հայտարարել, որ շաքար ներկրող էլ ունենք, ու չէր սխալվի: Հիմա՝ թվեր եւ փաստեր: Նույն ՊԵԿ-ի պաշտոնական տեղեկանքի համաձայն, այս տարվա առաջին կիսամյակում, երբ Վարդան Հարությունյանը ՊԵԿ նախագահ չէր, Հայաստան շաքար ներկրողների թիվը եղել է առնվազն 14-ը: Պատկերացնո՞ւմ եք, 14 անձ կամ կազմակերպություն շաքար է ներկրել: Քիչ էր մնում մեզ երջանիկ զգայինք, բայց նայում ենք ներկրումների ծավալները առանձին-  առանձին: Բելգիայից ներկրվել է 90 կիլոգրամ, Գերմանիայից` 317 կիլոգրամ, Լեհաստանից` 25 կիլոգրամ, Շվեյցարիայից` 30 կիլոգրամ, Չեխիայից՝ 100 կիլոգրամ: Ավստրիայից 118 կիլոգրամ...: Կան նաեւ ավելի խոշոր խմբաքանակներ: Օրինակ, Արաբական էմիրություններից ներկրվել է 1200 տոննա, Իտալիայից` 2 հազար 800 տոննա, Ռուսաստանից` 332 տոննա:

ՊԵԿ-ը իր տեղեկանքներում չի նշում, թե որ ընկերություններն են ներկրողները: Հայտնի է միայն որ ընդհանուր առմամբ ներկրվել է 59 հազար 447 տոննա շաքար, որից 57 հազար 910 տոննան՝ Բրազիլիայից: Եվ ակնհայտ է, որ այս գրեթե 58 հազար տոննան բերել է «Ալեքս Գրիգը»: Եվ ուրեմն, ստացվեց, որ Հայաստան ներկրված շաքարի 97.5 տոկոսը ներկրում է «Ալեքս Գրիգը», իսկ մնացածը` 13 ընկերություններ միասին վերցրած: Բայց դա նշանակություն չունի. ցանկացած ՊԵԿ նախագահ, ցանկացած պահի, կարող է լրագրողների ներկայությամբ հայտարարել, որ «արդեն ունենք շաքար ներկրող` 1-2 մեքենա»: Ու շաքարի շուկայում մենաշնորհի թեման կարելի է փակված համարել:

Նույնն է վիճակը նաեւ բանանի շուկայում: Անցած երկու տարիներին Հայաստան բանան ներկրողների թիվը եղել է 5-ը: Հիմա՝ թվերով: Էկվադորից այս տարվա առաջին կիսամյակում ներկրվել է 6 հազար 7 տոննա բանան, ՌԴ-ից` 55.7 տոննա եւ Գերմանիայից, ուշադիր` ներկրվել է 24 կիլոգրամ: Պատկերացնո՞ւմ եք, 24 կգ, եւ դա նույնպես համարվում է ներկրող: Անցած տարվա առաջին կիսամյակում Վրաստանից էլ 9 տոննա բանան էր ներկրվել, իսկ Կոլումբիայից, էլի ուշադիր` 18 կիլոգրամ: Ովքեր են այսքան ահռելի քանակությամբ` 18 կգ, 24 կգ բանան ներկրում, հայտնի չէ, բայց հայտնի է, որ էկվադորից ներկրողը «Քեթրին» ընկերությունն է, որը զբաղեցնում է շուկայի 99.1 տոկոսը:

Իսկ նավթամթերքների շուկայում մրցակցությունը ուղղակի մոլեգնում է. մրցակցության մի իսկական խրախճանք: 32 տնտեսվարող այս շուկայում «ինչ ուզում՝ բերում է»: Ցավոք, մաքսային ծառայությունը չի առանձնացնում, թե ինչ նավթամթերք են ներկրում այս 32 տնտեսվարողները` բենզինը, դիզվառելիքը, յուղերն ու քսամածիկները մեկ անվան տակ են ներկայացվում: Բայց նայելով ներկրումների ծավալները առանձին- առանձին՝ շշմեցուցիչ պատկեր կստանանք: Օրինակ, մաքսայինը արձանագրել է, որ Իսրայելից ներկրվել է 294 կիլոգրամ ինչ-որ նավթամթերք: Իտալիայից` 130 կիլոգրամ: Եգիպտոսից ներկված նավթամթերքների ծավալը ուղղակի ապշեցուցիչ է` 34 կիլոգրամ: Դե իսկ մի քանի այլ երկրներից ներկրվում են պարզապես փշաքաղեցնող ծավալներ: Զարմանալի է, դրանք ինչպիսի տրանսպորտային միջոցով են հասցվում Հայաստան: Երեւի խողովակաշարերով: Այսպես. Նորվեգիայից ներկրվել է 3.5 կգ, Ուկրաինայից` 1.5 կգ, Թայվանից` 1.4 կգ ինչ-որ նավթամթերքներ: Մաքսայինը, պատկերացնո՞ւմ եք, արձանագրել է 1.4 կիլոգրամ նավթամթերքի ներկրում Հայաստան: Եվ այդպիսի «գերխոշոր» ներկրողների շնորհիվ մեր նավթամթերքի շուկայում մրցակցությունը ուղղակի եռում է:   

Մի խոսքով, մոնոպոլիաների թեման պետք է արդեն հանել օրակարգից: Նման հասկացողություն չկա ուղղակի: Տասնյակ տնտեսվարողներ «ներկրում են ինչ ուզում են»: Ընդ որում, այդպես եղել է միշտ: Տեսնես ո՞վ այդ թեման սկսեց շրջանառել: Արհեստականորեն ու անտեղի: