Թվային համեմատություններ. բյուջեի ծախսերը կնվազեն

2017 թվականի պետական բյուջեի նախագիծը կառավարության նիստում ներկայացնելու ժամանակ ՀՀ վարչապետ Կարեն Կարապետյանը հայտարարեց, թե 2017 թվականին բյուջեի ծախսերը կրճատվել են 100 միլիարդ դրամով:

Նա թերեւս նկատի ուներ, որ 100 միլիարդով կրճատվելու է այս տարվա բյուջեի ծախսերի համեմատ: Բայց այս թվերի մեջ կարող են թյուրըմբռնումներ լինել: Խնդիրն այն է, որ այս տարվա բյուջեով ծախսերը պետք է լինեն 1 տրիլիոն 360 միլիարդ դրամ այն դեպքում, երբ հաջորդ տարի նախատեսված է 1 տրիլիոն 376 միլիարդ դրամ: Այսինքն, ըստ այս երկու թվերի համադրության, հաջորդ տարվա բյուջեի ծախսերը այս տարվա համեմատ պետք է նվազեն ընդամենը 16 միլիարդ դրամով: Եվ ուրեմն, սրանից ուղղակիորեն հետեւում է, որ այս տարվա բյուջեի ծախսային մասը թերակատարվելու է մոտ 85 միլիարդով եւ կազմելու է ընդամենը 1 տրիլիոն 276 միլիարդ դրամ: 

Այսպիսով, կարող ենք արձանագրել, որ արդեն երրորդ տարին անընդմեջ ՀՀ պետական բյուջեի ծախսերը նվազում են: Սա, անշուշտ, մի կողմից լավ է: Սակայն կարեւորն այն է, թե որ հոդվածներով, ինչի հաշվին են նվազում բյուջեի ծախսերը: Խնդիրն այն է, որ պետությունը իր բյուջեով հսկայական ազդեցությունն ունի տնտեսության վրա: Երկրում ամենամեծ խաղերն անողը հենց կառավարությունն է: Պետական բյուջեի հաշվին իրականացվում են մեծ ծավալների գնումներ: Հազարավոր ընկերություններ ու անհատներ պատվերներ են ստանում ապրանքներ եւ ծառայություններ մատակարարելու: Դրա հաշվին այդ ընկերությունները աշխատատեղեր են ապահովում, աշխատավարձեր տալիս... Ու եթե բյուջեի ծախսերը կրճատվում են, նվազում են նաեւ այդ ընկերությունների եկամուտները: Բացի դրանից, բյուջետային կազմակերպություններում աշխատող տասնյակ հազարավոր մարդիկ աշխատավարձ են ստանում ուղիղ բյուջեից: Եթե բյուջեի ծախսերը նվազում են, տրամաբանորեն կրճատվում են նաեւ այդ կազմակերպություններում աշխատատեղերը:

Մյուս կողմից, սակայն, պետական բյուջեի միջոցով իրականացվող գնումների ոլորտը խիստ կոռումպացված է, բյուջետային միջոցները ծախսվում են անարդյունավետ, իսկ գերատեսչությունների ու բյուջետային հիմնարկների աշխատակազմերը խիստ ուռճացված են: Ուստի բյուջեի ծախսերի նվազումը երկակի ազդեցություն կարող է ունենալ: Առանց կոռուպցիան նվազեցնելու՝ գնումների ծավալները նվազեցնելու դեպքում, դա շատ բացասական ազդեցություն կունենա տնտեսության վրա: Իսկ եթե գնումների համար ծախսվող գումարները օգտագործվում են արդյունավետ եւ, պատկերավոր ասած, դրանց մեջից դուրս է շպրտվում կոռուպցիոն բաղադրիչը, ապա դա կարելի է եւ պետք է միայն ողջունել:

2017 թվականի բյուջեի նախագծի նախնական ուսումնասիրությունից, բնականաբար, դեռ պարզ չէ, թե ծախսերի կրճատումը արդյունավետության բարձրացման հետեւա՞նք է, թե՞ ուղղակի մեխանիկական կրճատումներ են, որոնք արվել են հապճեպ, ընդամենը բյուջեն ստեղծված իրավիճակին համապատասխանեցնելու նկատառումներով:

Հիմա նայենք, թե ինչպիսի փոփոխություններ են նախատեսվել բյուջեի ծախսերում: Կան հոդվածներ, որոնցով ծախսերը էականորեն նվազել են այս տարվա բյուջեով նախատեսվածի համեմատ: Օրինակ,  «Օրենսդիր եւ գործադիր մարմիններ, պետական կառավարում, ֆինանսական եւ հարկաբյուջետային հարաբերություններ, արտաքին հարաբերություններ» հոդվածով այս տարի նախատեսված էր 86 միլիարդ դրամ, հաջորդ տարի` 78 միլիարդ դրամ: Այս հոդվածով է ֆինանսավորվում ՀՀ նախագահի, ԱԺ-ի, կառավարության, առընթեր մարմինների ու այլ գերատեսչությունների պահպանման ծախսերը:  Սա թերեւս կարելի է դրական երեւույթ համարել:

Ամենաէական կրճատումը արձանագրվել է «Բնակարանային շինարարություն եւ կոմունալ ծառայություններ» հոդվածով: 2016-ին այս հոդվածով ծախսը պետք է կազմի 28.6 միլիարդ դրամ, իսկ հաջորդ տարի հատկացված է ընդամենը 13.5 միլիարդ: Ինչի՞  հաշվին է ավելի քան կրկնակի չափով նվազել այս հոդվածի ֆինանսավորումը: Այս տարի «բնակարանային շինարարություն» ենթահոդվածով հատկացվել էր ավելի քան 9 միլիարդ դրամ: Հաջորդ տարի այդ ենթահոդվածը ընդհանրապես հանվելու է եւ ֆինանսավորում չի լինելու: Ջրամատակարարմանը այս տարի հատկացվել էր 23,4 միլիարդ դրամ, հաջորդ տարի հատկացվելու է միան 9 միլիարդ` 2.5 անգամ քիչ: Ինչ է սա նշանակում՝ դժվար է կռահել: Եթե ջրամատակարարման ապահովման համար նախատեսված գումարը 2.5 անգամ նվազում է, ապա պետք է ենթադրել, որ հաջորդ տարի լուրջ խնդիրներ կարող են ծագել: Ճանապարհների նորոգման համար նախատեսված գումարները եւս կրճատվել են մոտ 20 տոկոսով:

Փոխարենը կտրուկ, մոտ երկու անգամ ավելացել է «Շրջակա միջավայրի պաշտպանություն» հոդվածով ֆինանսավորումը` 4.6 միլիարդ դրամից հասնելով 8 միլիարդ դրամի: Այս ավելացումը հիմնականում տեղի է ունեցել «աղբահանություն» ենթահոդվածի ֆինանսավորման չափազանց կտրուկ աճի հաշվին: Եթե այս տարվա բյուջեով այս ենթահոդվածով հատկացումը ընդամենը 35 միլիոն դրամ էր, ապա հաջորդ տարի կկազմի 4.9 միլիարդ դրամ: Աճը 140 անգամ է:

Մյուս հոդվածներով ֆինանսավորման կտրուկ փոփոխություններ չկան: Օրինակ, պաշտպանությանն ուղված ծախսերը ավելացել են մոտ 1 տոկոսով, նույնքան էլ ավելացել է ոստիկանության ֆինանսավորումը որը կկազմի 40.6 մլրդ դրամ: Իսկ ահա Ազգային անվտանգության ծառայությանը հաջորդ տարի ավելի քիչ գումար կհատկացվի` 19.9 միլիարդ դրամ այս տարվա 20.5 միլիարդի դիմաց:  Առողջապահությանը հատկացվելիք գումարը նվազել է 2.7 միլիարդ դրամով եւ կազմելու է 85.7 մլրդ դրամ: «Սոցիալական պաշտպանություն» հոդվածով ֆինանսավորումը կաճի 3.8 մլրդ դրամով եւ կկազմի 408.8 մլրդ: Մյուս բնագավառներում էական փոփոխություններ չկան: Սա իհարկե զուտ թվային համեմատություններ են: Որակական փոփոխությունները հասկանալու համար բյուջեի նախագիծը պետք է ավելի մանրամասն ուսումնասիրել: