Հասարակական կազմակերպությունների դժգոհության նոր ալիք է հասունանում

Ազգային ժողովի Մարդու իրավունքների պաշտպանության եւ հանրային հարցերի հանձնաժողովը երեկ դրական եզրակացություն տվեց «Հասարակական կազմակերպությունների մասին» օրենքի աղմկոտ նախագծին, որն ընդգրկվեց եկող շաբաթ մեկնարկելիք աշնանային նստաշրջանի առաջին քառօրյա նիստերի օրակարգ:

Հիշեցնենք, 2014թ. ՀՀ-ում ՌԴ դեսպան Իվան Վոլինկինը քննադատել էր մեր երկրում գործող հասարակական կազմակերպություններին եւ հայտարարել, թե դրանք ցանկանում են հայ-ռուսական հարաբերություններում սեպ խրել: «Ես վստահ եմ, որ ՌԴ-ն պետք է ավելի ակտիվորեն հայտարարի ՀՀ տեղեկատվական դաշտում իր ներկայության մասին: Դրանում որեւէ կասկած չկա: Ռուս-հայկական հարաբերություններում սեպ խրել ցանկացող ՀԿ-ների չեզոքացմամբ, սակայն, հավանաբար պետք է նաեւ այլ մեթոդներով զբաղվել: ՌԴ-ում, ի դեպ, օրենք է ընդունվել, որը շատ հստակ վերահսկում է ՀԿ-ների գործունեությունը»,- ասել էր Վոլինկինը: Իսկ ռուսաստանյան օրենքը պահանջում է, որ արտասահմանից գումարներ ստացող հ/կ-ները որակվեն օտարերկրյա գործակալներ: Այս հայտարարության ֆոնին ՀՀ-ում շրջանառության մեջ դրվեց հ/կ-ների գործունեությունը սահմանափակող բազմաթիվ վտանգավոր դրույթներով օրինագիծ, որը որակվեց որպես ռուսական ճնշում հայկական կազմակերպությունների վրա: Սակայն բազմաթիվ հ/կ-ների ընդվզման արդյունքում այն մի քանի անգամ լրամշակման ենթարկվեց: Վերջին տարբերակն իր մեջ ներառել է հ/կ-ների որոշ առաջարկներ:

Օրինագծի նախնական տարբերակում կար մի դրույթ, որ եթե հ/կ-ների ֆինանսական գործունեությունն ուներ տարեկան 5 մլն դրամ եւ ավելի շրջանառություն, ապա այն պետք է պարտադիր աուդիտի ենթարկվեր: Հ/կ-ները հենց այս դրույթն էին խիստ վտանգավոր համարում իրենց համար՝ մեկնաբանելով, որ այդպիսով իշխանությունները ցանկանում են վերահսկել իրենց աշխատանքը կամ ֆինանսական ճնշման ենթարկել: Այդ կազմակերպությունների պայքարի արդյունքում վերջին նախագծով արդեն պարտադիր աուդիտի է ենթարկվում նրանց միայն հանրային միջոցներից հատկացված այն ֆինանսավորումը, որը տարեկան կտրվածքով կազմել է 5 մլն եւ ավելի դրամ: Պարզ ասած՝ աուդիտի է ենթարկվում միայն պետական դրամաշնորհներից ստացված գումարի շրջանառությունը, որը կազմում է 5 մլն եւ ավելի դրամ: Իսկ եթե կազմակերպությունը օրենքի շրջանակներում այլ միջոցների էլ է տիրապետում, որքան էլ որ այն լինի, աուդիտի ենթակա չէ: Առավել եւս՝ եթե հանրային միջոցներից որեւէ լումա չի ստացել:

Այնուամենայնիվ, հասարակական կազմակերպությունների ոլորտի գործունեության կարգավորմանն ուղղված այս նախագիծը կրկին բազմաթիվ, եթե չասենք վտանգներ, ապա մտահոգություններ է պարունակում: Արդարադատության նախարարության հետ օրինագծի մշակմանը մասնակցած «Թրանսփերենսի ինթերնեյշնլ» հակակոռուպցիոն կենտրոնի իրավախորհրդատու Հերիքնազ Տիգրանյանը մեզ հետ զրույցում որոշ վերապահումներ ներկայացրեց այդ փաստաթղթի նկատմամբ: Նրա խոսքերով, նախագծի դրույթներից մեկի պահանջով կազմակերպություններն իրենց կանոնադրության մեջ պետք է շահառուների վերաբերյալ ձեւակերպում ունենան: «Մենք դեմ ենք արտահայտվել այդ դրույթին, որի համաձայն՝ կանոնադրության մեջ պետք է գրել, թե ովքեր են կազմակերպության շահառուները: Իսկ երբ այս պահանջի հետ կապում են դատարան դիմելու իրավունքը, որ հայցդ պիտի բխի շահառուների հիմնական շահերից, ապա ստացվում է, որ մեխանիկորեն այս մի բարդության պատճառով դատարան դիմելու իրավունքը կարող է տեղի չունենալ»,- ասում է իրավաբանը:

Այսինքն, իշխանություններն այդպիսով հ/կ-ներին իրավունք են տալիս, բայց այն օգտագործելու հնարավորություն չեն տալիս: Ըստ Տիգրանյանի՝ այս սահմանափակումից զատ հ/կ-ները դատարան կարող են դիմել միայն բնապահպանական եւ շրջակա միջավայրին առնչվող հարցերով: Մյուս ոլորտներում, օրինակ, սպառողների իրավունքների խախտման, պատմամշակութային հուշարձանների պահպանման խնդիրներով չեն կարող հայց ներկայացնել, որովհետեւ օրենքն այդ իրավունքը սահմանափակել է միայն բնապահպանական ոլորտով: «Առաջարկում ենք լրացում անել, որ օրենքով ուղղակիորեն նախատեսված դեպքերում տվյալ ոլորտի հ/կ-ն կարող է հայց ներկայացնել դատարան: Փաստորեն հիմա մենք ունենք մի իրավունք, որն ավելի շատ իրավունքի սահմանափակում է»,- գնահատում է իրավաբանը:

Մինչդեռ Սահմանադրական դատարանն իր 906 որոշմամբ ասում է, որ եթե հ/կ-ն դիմում է դատարան, եւ տվյալ խնդիրն իր կանոնադրական նպատակների շրջանակում է, ուրեմն նա պատշաճ հայցվոր է: Այսինքն նախագծի այդ պահանջը նաեւ հակասահմանադրական է: Այնպես որ, նման իմիտացիոն իրավունքներ սահմանելու պատճառով չի բացառվում, որ առաջիկայում բազմաթիվ հ/կ-ներ նորից դժգոհության ալիք բարձրացնեն: Տիգրանյանը նաեւ չբացառեց, որ իշխանությունները պարզապես խուսափում են այն հեռանկարից, որ տարբեր իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող ակտիվ կազմակերպությունները կարող են տարբեր ոլորտների աղմկոտ խնդիրներով դիմել դատարան ու պատասխանատվության հարց բարձրացնել: Նա նաեւ հավելեց, թե մտավախություն կա, որ հ/կ-ները դատարաններին կծանրաբեռնեն իրենց հայցերով: «Բայց գրանցված 3000-ից ավելի հ/կ-ներից բոլորը չէ, որ ակտիվ են ու հատկապես իրավունքների պաշտպանությամբ են զբաղվում: Եվ այդ մտավախությունն անհիմն է: Քանի՞ հ/կ է դիմել դատարան՝ շատ քիչ»,- եզրափակեց նա: