ԱԺ ընտրություններ՝ 2 փուլո՞վ

Երկրի կառավարման մոդելի, կառավարության եւ Ազգային ժողովի ձեւավորման շուրջ ընթացող քննարկումների վերաբերյալ սահմանադրական փոփոխությունների մասնագիտական հանձնաժողովի անդամ, ԵՊՀ իրավագիտության ֆակուլտետի դեկան Գագիկ Ղազինյանը երեկ բավական ուշագրավ մանրամասներ է ներկայացրել:

Հիշեցնենք, հուլիսի 1-2-ին հանձնաժողովը Փարիզում պետք է հանդիպում ունենար Վենետիկի հանձնաժողովի անդամների հետ եւ վերջնական ճշգրտումներ աներ վերոնշյալ հարցերով, որից հետո արդեն ամփոփ տեսքի բերեր Սահմանադրության փոփոխությունների ամբողջական տեքստը:

- Պարոն Ղազինյան, մասնագիտական հանձնաժողովը ճշգրտումների էր գնացել, վերջնական համաձայնեցումները եղա՞ն:

- Նախ՝ սա հերթական հանդիպումն էր, համոզված եմ՝ ոչ վերջինը, ընդ որում՝ ոչ թե Վենետիկի հանձնաժողովի, այլ հանձնաժողովի փորձագետների հետ, որոնց մենք նախօրոք որոշակի բաժիններով ուղարկում ենք նախագիծը, նրանք ուսումնասիրում են, հետո հանդիպում ենք, քննարկում իրենց նկատառումները, դիտողությունները, առաջարկությունները: Այս անգամ թեման կառավարություն, Ազգային ժողով, նախագահ, դատական մարմիններ եւ օմբուդսմեն բաժիններն էին: Եթե հիշում եք, նախորդ անգամ առաջին 3 գլուխներն էինք քննարկել՝ ընդհանուր դրույթներ, մարդու իրավունքներ, հիմա՝ 4-7-րդ գլուխները, մնաց դատախազություն, քննչական մարմիններ, ԿԸՀ, ՎՊ եւ մի քանի այլ բաժիններ: Բայց ոչ թե վերջնական շտրիխներ ու ճշգրտումներ են արվել, այլ այդ բաժինների վերաբերյալ նրանց մոտեցումներն են ներկայացվել, որի հիման վրա մենք մեր մոտեցումները կճշգրտենք:

- Եւ ի՞նչ առաջարկներ են եղել:

- Առաջին ամենասկզբունքայինը, որ իրենք որեւէ ձեւով ոչ խորհուրդ են տալիս, ոչ պարտավորեցնում են կառավարման ձեւի մասով, նշում են, որ դա յուրաքանչյուր երկրի գործն է, ուղղակի դրանով պայմանավորված որոշակի պահանջներ կան՝ դատական համակարգի անկախություն, որպեսզի լիազորությունները լինեն հավասարակշռված եւ այլն: Ընդհանրապես՝ նրանք պարտավորեցնող որեւէ բան չեն ասում, ընդամենը օգնում են, որպեսզի մեր Սահմանադրությունը լինի հնարավորինս ժողովրդավարական պահանջներին բավարարող:

- Այսինքն՝ քանի որ մասնագիտական հանձնաժողովը կանգ էր առել կառավարման խորհրդարանական համակարգի վրա, արդեն կարելի է դա վերջնակա՞ն համարել:

- Նրանք ընդամենը ուղիղ ասում են, որ յուրաքանչյուր երկիր ինքն է որոշում կառավարման ձեւը, մեր ընտրած ձեւի պայմաններում այս հարցերը լավ կլինի, այսպես լուծեք:

- Հիմա հանձնաժողովը, ըստ էության հասել է ամենակարեւոր դրույթներին: Խորհրդարանական կառավարման համակարգում, հասկանալի է, նախագահի լիազորությունները խիստ սահմանափակվում են, հիմա երկրի գլուխը վարչապե՞տն է լինում, թե՞ ԱԺ նախագահը, այսինքն՝ վարչապետի լիազորություննե՞րն են ավելի լայն լինելում, թե՞ ԱԺ նախագահինը:   

- Յուրաքանչյուրն ունի իր լիազորությունների շրջանակը, դրանք չի կարելի համեմատել: ԱԺ-ն օրենսդիր մարմինն է՝ օրենքներ ընդունող, կառավարություն ձեւավորող, հսկողություն իրականացնող: Մեր տարբերակում կարող է արդարադատության խորհրդի նիստ նշանակել, կարող է նրա առաջարկությամբ կամ նախագահի առաջարկությամբ այլ լիազորություններ ունենալ: Կառավարությունը ձեւավորում է Ազգային ժողովի ընտրությունների արդյունքում մեծամասնություն կազմող կուսակցությունը կամ կուսակցությունների դաշինքը: Անպայման որեւէ մեկը պիտի ունենա մեծամասնություն, համակարգի էությունը դա է: Այսինքն՝ այդ մեծամասնությունը ձեւավորում է կառավարություն այդ մեծամասնության ներկայացուցչի գլխավորությամբ, որը վարչապետն է:

- Այսինքն՝ եթե որեւէ ուժ մեծամասնություն չհավաքի, չի կարող հետո կոալիցիա ձեւավորել եւ կառավարություն ընտրել, ընտրությունների փուլում պիտի այդ մեծամասնությունը ձեւավորվի:

- Այո՛: Քանի որ նպատակը կայուն իշխանություն ձեւավորելն է, եթե ոչ մեկ ԱԺ-ում չունենա մեծամասնություն եւ ըստ քմահաճույքի փոփոխվեն կառավարությունները, դա ոչ մեկին ձեռնտու չէ: Դրա համար ընտրությունների նպատակը որեւէ քաղաքական ուժի կամ դաշինքի մեծամասնություն ձեւավորելն է ԱԺ-ում, որը կկազմի կառավարություն, որը կաշխատի 5 տարի, եթե իհարկե, չլինեն հրաժարականներ: Կառավարության, վարչապետի հրաժարականի տարբեր ձեւեր կան, բայց բոլոր դեպքերում մեծամասնություն հավաքած քաղաքական ուժը ձեւավորում է կառավարություն:

- Իսկ եթե որեւէ մեկը մեծամասնություն չհավաքի՞:

- Մոտեցումները տարբեր են, մի տարբերակով, որն այս պահին քննարկվում է, եթե որեւէ քաղաքական ուժ ընտրություններում չի ստանում մեծամասնություն, ուրեմն, առավել ձայներ ստացած 2 կուսակցությունները կամ դրանց շուրջ ձեւավորված դաշինքները գնում են 2-րդ փուլ, որի արդյունքում արդեն պետք է որեւէ մեկը ստանա մեծամասնություն: Նպատակը, որպեսզի որեւէ քաղաքական կուսակցություն կամ դաշինք ունենա մեծամասնություն՝ կառավարություն ձեւավորելու համար:

- Երկրի գերագույն գլխավոր հրամանատարը, ըստ այդմ, որոշվե՞ց՝ վարչապե՞տն է լինելու, թե՞ ԱԺ նախագահը:

- Չի լինելու, դրա կարիքը չունենք, չենք ունենալու: Եթե որոշակի իրավիճակ լինի՝ ռազմական դրություն, պատերազմական վիճակ եւ այլն, այդ լիազորությունները ստանձնում է վարչապետը, որը նշանակում է արդեն բուն բովանդակային գործողություն իրականացնող հրամանատար, այլ ոչ թե գերագույն, որովհետեւ գերագույն գլխավոր հրամանատարը պրոֆեսիոնալ զինվորական չէ: Ռազմական գործողությունները պետք է ռազմական գործիչները, զինվորականները ղեկավարեն: Խաղաղ պայմաններում այդ համակարգը կամ այդ ոլորտը համակարգում է պաշտպանության նախարարը, իսկ հիմնական զինվորական բարձրագույն պաշտոնյան գլխավոր շտաբի պետն է: Սա տարբերակ է, որը քննարկվում է:

- Տեղեկություններ կային, որ 100 տոկոսանոց համամասնական ընտրակարգը ֆիքսվելու է Սահմանադրության մեջ, բայց դրա ինչ-որ տարատեսակներ էին քննարկվում: Հիմա ո՞ր տարբերակն է լինելու:

- Որոշակի մտահոգություն հնչեց փորձագետների կողմից, որ մենք պրոցեդուրային հարցերը շատ ենք ներկայացնում Սահմանադրության մեջ, լավ կլինի, դրանք բոլորը օրենքներով կարգավորվեն: Դրա համար ոսկե միջինը կընտրվի: Ենթադրում եմ, որ համամասնական ընտրակարգով ընտրությունը կլինի Սահմանադրության մեջ, այս հարցը վերջնական կարծեմ թե լուծված է կամ գոնե այդ փուլում է: Մնացածը՝ վարկանիշային, ինչպես ոնց, չեմ կարող ասել. դրանք այս պահին չեն քննարկվում: Մենք հիմա նախատեսում ենք նոր ինստիտուտի ձեւավորում, դրանք օրգանական օրենքներն են, որ երբեք չենք ունեցել, դրանք առավել կարեւոր օրենքներ են, մասնավորապես՝ Ընտրական օրենսգիրք, Դատական օրենսգիրք, Հանրաքվեի մասին օրենք, Օմբուդսմենի մասին օրենք, ՍԴ-ի մասին օրենք: Այդ օրենքները կարգավիճակով ավելի բարձր են եւ դրա համար ոչ միայն որակյալ մեծամասնությամբ են ընդունվում, ի տարբերություն պարզ մեծամասնությամբ ընդունվող սովորական օրենքների, այլ ձայների 2/3-րդով կամ ավելի դժվարությամբ, որպեսզի դրանց մասնակցեն նաեւ ոչ իշխանական ուժերը, լինի հնարավոր կոնսենսուս, այնպես չլինի, որ այդ հիմնական օրենքները, որոնք կենսական ոլորտներ են կարգավորելու, մայր օրենքի կարգավիճակ են ունենալու, որեւէ քաղաքական ուժի կողմից հեշտությամբ ընդունվեն պարզ մեծամասնությամբ: