Պատերազմից հետո արտասահմանցի որեւէ զբոսաշրջիկ Ամարաս չի այցելել. վանքի մոմավաճառը՝ նոր իրավիճակի մասին (լուսանկարներ)

Արցախ այցելող յուրաքանչյուր քաղաքացու համար, լինի Հայաստանից թե արտասահմանից, առաջնային հետաքրքրություն ներկայացնող վայրերից է Ամարասի վանքը: Արցախյան 44-օրյա պատերազմից հետո թեպետ Ամարասը մնաց հայկական կողմում, թշնամին բավականին մոտեցել է վանքին: Ամարաս տանող ճանապարհն անցնում է Մաճկալաշեն գյուղով: Վանք այցելելիս գյուղի բնակիչներից հետաքրքրվում ենք ճանապարհի անվտանգության մասին, հորդորում են լինել առավելագույնս զգուշավոր՝ թշնամին դիտարկում է մեր յուրաքանչյուր քայլը:

Վանք տանող

Վանք տանող ճանապարհին հանդիպում ենք ռուս խաղաղապահների մի քանի հենակետերի, հետաքրքրվում են՝ ովքեր ենք, որտեղից ենք, ուր ենք գնում: Իմանալով այցի նպատակը՝ բարի ճանապարհ են մաղթում: Ու այդպես մի քանի ռուս խաղաղապահների հենակետում պարտավոր ենք հաշվետու լինել: Ուղեկցող վարորդս, որ Արցախից է, մեկ առ մեկ ցույց է տալիս հակառակորդի դիրքերը, բոլոր այն վայրերը, որոնք տարիներ շարունակ մերն էին, այսօր օկուպացված են թշնամու կողմից: Ստեփանակերտից-Ամարաս ճանապարհին քիչ ենք խոսում, խոսակցությունը կորցրած տարածքների, թշնամու՝ մեր հողերում բարձրացրած դրոշների ու ճակատ-ճակատ տեղակայված լինելու շուրջ է: Այս ճանապարհի մի մասից օգտվում է նաեւ հակառակորդը՝ ռուս խաղաղապահների ուղեկցությամբ:

Վանական համալիր այցելողների ճանապարհին չենք հանդիպում: Արտասահմանցի զբոսաշրջիկներ արցախյան վերջին պատերազմից հետո առհասարակ չեն եկել: Տեղացիներն ու Հայաստանից ժամանած քաղաքացիներն էլ տարածված խոսակցություններից, ինչ-որ տեղ նաեւ ապատեկատվություններից ելնելով խուսափում ու վախենում են այցելել վանական համալիր: Մի մասը կարծում է՝ ռուս խաղաղապահները չեն թույլատրում, մի մասի կարծիքով էլ՝ վտանգավոր է, եւ որ գոնե հիմա չարժե այցելել:

Այն, որ վտանգավոր է՝ Արցախում բոլորն են ասում, վտանգը հիմնավորելով հակառակորդի մոտ լինելով ու տարածքում գտնվողներին դիտարկելով: Ուխտավորների խմբերին Ամարասի վանք ուղեկցում են ռուս խաղաղապահները, իսկ անհատներին ուղեկցում չի արվում: Ստեփանակերտում մեզ առաջարկեցին Ամարաս այցելելու օրը նախապես համաձայնեցնել նաեւ ռուս խաղաղապահների հետ, պատճառաբանությամբ, որ հնարավոր է ինչ-ինչ պատճառներով չթույլատրեն այցելել վանք:

Վանքի տարածքում շինարարական-ինչ որ աշխատանքներ են ընթանում, թթենիների բերքը հասել է, շինարարներից մեկի խոսքով՝ թթենիերի բերքը վանք այցելողների համար է:

60-ամյա տիկին Էլյան վանքի մոմավաճառն է արդեն 7 տարի՝ 2013թ-ից: Սկզբում հրաժարվեց հարցազրույց տալ, հետո համաձայնեց՝ չլուսանկարվելու պայմանով: Ասաց՝ զբոսաշրջիկների պակաս վանքում մինչեւ պատերազմը չի զգացվել, պատերազմից հետո սակայն զբոսաշրջիկներ գրեթե չկան: Արտերկրից որեւէ զբոսաշրջիկ մինչ օրս Ամարասի վանք չի այցելել. «Որ թույլ տան, շատ կգան»,-ասաց տիկին Էլյան:

«Հակառակորդը դիմացի սարում է, կիլոմետրով չեմ կարող ասել, բայց անմիջապես դիմացի սարում է,  ամեն կիրակի պատարագ է մատուցվում, եկողները  գալիս են, չեն վախենում, որովհետեւ ռուսների հետ են գալիս, ռուսները բերում են, էստեղ կանգնում են, հետո միասին գնում»,-պատմեց տիկին Էլյան՝ վստահեցնելով, որ չի եղել դեպք, երբ ուխտավորներին արգելած լինեն մտնել տարածք. «Ամարչասի վանքը երբեք չի փակվել, ոչ ոք էլ չի խանգարել ուխտավորների գալուն: Կռվից հետո, երբ առաջին անգամ եկանք, դուռն էին կոտրել, գույքն էին հանել, հետո վերադարձրել էին»:

Տիկին Էլյաի խոսքով՝ թեպետ Սոս-Մաճկալաշեն գյուղերից տարածքներ չեն անցել հակառակորդին, սակայն իրենք այսօր փաստացի չեն կարողանում մշակել իրենց հողատարածքները. «Նեյտրալ գոտի ա դարձել, չենք կարում վար ու ցանքս անել, որտեղ կարողացանք՝ մի կերպ արեցինք, բայց դե մեծ մասը մնաց անմշակ»:

Հարցին՝ ապահո՞վ են իրենց զգում գյուղում, տիկին Էլյան այսպես պատասխանեց. «Որ իմանաս գազանը մի քանի մետր հեռավորության վրա է, ոնց կարող ես քեզ ապահով զգալ, պարզապես ապրում ենք հիմա: Էլի լավ է, որ մինչեւ հիմա մեզ չեն կպել»:

Երեք պատերազմ տեսած կինն այդ պատերազմի մասին դառնությամբ է խոսում. «Առաջին երկու պատերազմների ու այս կռվի տարբերությունը շատ մեծ էր, թեկուզ նրանով, որ պարտվել ենք, էն էլ հենց էնպես…»: Հարցին՝ ինչպես են ապրում, ասում է՝ մոմավաճառության աշխատավարձով, մի քանի թթենիներով ու փոքր խաղողի այգիների տված եկամուտով. «Խաղողը նախորդ տարի չկարողացանք հավաքել»:

Տիկին Էլյան ստեղծված իրավիճակի հանգուցալուծումը չի կարողանում մեկնաբանել, ասում է՝ իր լուծելու հարցը չի, հետո էլ՝ իր ասածն ով պետք է լսի: Փոխարենը մի բանում է վստահ. «Չեմ կարծում, թե թուրքը մի կտոր հող կտա մեզ»: Խաղաղության մասին հնչեցվող կոչերին տիկին Էլյան վերապահումով է մոտենում. «Երբեք էլ իրենց հետ խաղաղ չենք ապրի, գազանը երբեք չի փոխվի, ինչքան էլ որ կեղծավորություն անեն»:

Լուսանկարները՝ ՀԺ-ի