Ստամբուլի Բողազիչիի համալսարանում կրքերը չեն հանդարտվում

Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը Ստամբուլի Բողազիչիի համալսարանի ռեկտորի նշանակման դեմ բողոքի ցույցեր իրականացնող ուսանողներին և դասախոսներին մեղադրում է ահաբեկչության մեջ։ Թուրքական Hyurriyet-ի փոխանցմամբ՝  Էրդողանը  հայտարարել է՝ սովորական նշանակումը համալսարաններում իրարանցում ստեղծելու հնարավորության վերածողներին հետևում ենք․ «Առաջնագծում ահաբեկչական կազմակերպությունների հետ կապ ունեցող մարդիկ են, որևէ կապ չունեն խոսքի ազատության ու իրավունքների համար պայքարի հետ»։ Հիշեցնենք, որ հունվարի 1-ին Էրդողանի հրահանգով, առանց դասախոսների հետ խորհդակցելու համալսարանի ռեկտոր է նշանակվել իշխանամետ «Արդարություն և զարգացում» (ԱԶԿ-AKP) կուսակցության անդամ, 2015-ի խորհրդարանական ընտրություններում պատգամավորի թեկնածու Մելիհ Բուլուն, ինչն էլ համալսարականների շրջանում բողոքի մեծ ալիք է բարձրացրել։

Ցուցարարների գլխավոր պահանջը դրսից նշանակված ռեկտորի հրաժարականն ու ընտրություններ անցկացնելն է։ Վերջիններս իրենց վրդովվմունքն են հայտնում համալսարանական ինքնավարությանը սպառնացող քաղաքական ռեժիմի թելադրող գործելաոճին, որը միտում ունի այս և այլ կրթական հաստատությունները ծառայեցնել ի շահ ազգային պետության։ Ավելին՝ Բողազիչիի համալսարանում վերջին 150 տարվա ընթացքում (բացառությամբ 1980 թվականի հեղաշրջմանը հաջորդած մի քանի տարիները) մշտապես տեղի են ունեցել ռեկտորի ընտրություններ․ռազմական հեղաշրջումից ի վեր սա առաջին անգամն է, երբ համալսարանի ռեկտորը նշանակվում է դրսից։ Սակայն այս գործընթացը Թուրքիայի մյուս համալսարանների համար նորություն չէ։

Չնայած ոստիկանության կոշտ միջամտությանը՝ հունավարի 4-ից մինչ օրս այդ ցույցերը շարունակվում են։ Ոստիկանությունը բողոքի ակցիայի մասնակիցների դեմ կիրառել է բիրտ ուժ՝ օտագործելով մահակներ և արցունքաբեր գազ։ Ստամբուլի նահանգապետարանի տարածած հաղորդագրության համաձայն՝  ձերբակալվել է ցույցերի մասնակից շուրջ 159 ուսանող, որից 98–ից ցուցմունքներ վերցնելուց հետո Գլխավոր դատախազության հրահանգով նրանց բաց են թողել, իսկ 10 ուսանողի համար տնային կալանք է սահմանվել։ Թուրքական մամուլում այս առիթով լայն տարածում են գտել ձերբակալված ուսանողների վկայությունները, թե ինչ սպառնալիքներ են հնչեցրել թուրք ոստիկանները նրանց հասցեին․«Մենք ոստիկան ենք, մենք պետություն ենք, ձեր վերջը կտանք»։ Ի պատասխան ոստիկանության հասցեին հնչող մեղադրանքների՝ Թուրքիայի ոստիկանությունը Twitter-ում գրառում է կատարել․«Մեր ոստիկանները համավարակի պայմաններում պայքարում են ոչ միայն ապօրինի ցույցերի, այլև ստի դեմ»։

Նշենք, որ Թուրքիայում կան հազարավոր կալանավորված և դատված ընդդիմադիր ուսանողներ։ Այդ մասին 2019 թվականին հայտնել է Թուրքիայի ընդդիմադիր քեմալական «Ժողովրդահանրապետական կուսակցության» (CHP) պատգամավոր Թեքին Բինգյոլն իր կազմած զեկույցում, ըստ որի կալանավորված և դատված ուսանողնեի թիվը 2016-ից թվականից հասել է 36.300-ի։ Զեկույցը կազմելիս նա հիմնվել է Թուրքիայի ՆԳՆ-ի տվյալների վրա։

Փետրվարի 2-ի երեկոյան զանգվածային ձերբակալություններից հետո ուսանողները և նրանց սատարողները շարունակում են իրենց բողոքի ակցիաները ոչ միայն Ստամբուլում, Անկարայում, այլև երկրի այլ քաղաքներում, նաև երկրից դուրս։ Սոցիալական հարթակներում նրանց սատարողների մեջ է նաև պոլսահայ մտավորականությունը։

Թուրքիայի քրդամետ «Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցության» (ԺԴԿ-HDP) հայ պատգամավոր Կարո Փայլանը մի առիթով ասել է, որ թուրքական դպրոցներում պատմության դասերին հայերի նկատմամբ ատելություն է սերմանվում, և իրավիճակը շտկելու համար պետք է քայլեր անել: «Ես թուրքական պետական միջնակարգ դպրոց եմ հաճախել: Մի օր պատմության ուսուցիչը դասը պատմելիս հայտարարեց, որ «հայերը թուրքերին մեջքից հարվածել են»։ Այդ պահին ամբողջ դասարանը հայացքը սևեռեց իմ վրա։ Իսկ բանակային ընկերներից մեկը, երբ իմացավ, որ հայ եմ, ուշագնաց եղավ: Ինձ նույնիսկ ասաց. «Անհնար է, որ դու հայ լինես, ախր դու լավ մարդ ես»: Սրա պատճառը այն է, որ նրան ողջ կյանքում հայերին սխալ են ներկայացրել: Ներկայացրել են, որպես դավաճան, օտար և այլն»: 

Այսօր Կարո Փայլանը նույնպես կանգնած է Բողազիչիի համալսարանի ուսանողների և դասախոսների կողքին։ «Ի հեճուկս ֆաշիզմի՝ ներքև չենք նայելու»,- ասել է նա։ Սա այն համալսարանն է, որտեղ կրթությունը  խտրականություն սովորեցնելը չէ, որտեղ չկան սահմաններ։ Տարիներ առաջ «Աթաթուրքի գաղափարախոսության ակումբի» կողմից անցկացվող «Տեղահանության 100-րդ տարում» խորագրով միջոցառումը ձախողվել էր Ժողովուրդների դեմոկրատական կոնգրեսի Բողազիչիի խորհրդի նախաձեռնությամբ հավաքված ուսանողների ջանքերով, որոնք հանդես են եկել հայտարարությամբ։ Հայտարարության մեջ, մասնավորապես, ուսանողներն ընդգծել են, որ Մալաթիայում, Կեսարիայում, Քոնիայում, Մարդինում, Ալեքսանդրետում և մի շարք այլ շրջաններում Սուրբ Ծնունդը վերջին անգամ նշվել է 100 տարի առաջ, մինչդեռ Հրանտ Դինքի՝ 4 հազար տարի այդ հողերում ապրող ժողովուրդն այլևս չկա։ Վերջում ուսանողները հանդես են եկել «տեղահանությո´ւն չէ, ցեղասպանությո´ւն է», «առերեսվե´ք Հրանտի հետ, Ցեղասպանության հետ» վանկարկումներով և հեռացել։ Համալսարանի՝ իր ուսանողներին ընձեռած բնական ազատությունն է, որն իր ձեռքի տակ է ուզում առնել երկրի առաջնորդը, որպեսզի իր պատկերացրած նոր երիտասարդների հետ կապի իշխանության ապագան։ Ermenihaber.am-ի հաղորդմամբ՝ Թուրքիայի Ներքին գործերի նախարար Սուլեյման Սոյլուն, վիրավորելով բողոքի ակցիաների մասնակիցներին, ասել է. «Արդյո՞ք մենք պետք է գթասրտություն ցուցաբերենք այլասերված ԼԳԲՏ ակտիվիստների նկատմամբ, որոնք զավթել են Բոսֆորի համալսարանի շենքը»։ Բոսֆորի համալսարանում տեղի ունեցող բողոքի ակցիաների մասին նախարարի գրառումը Twitter-ում արգելափակվել է։ Twitter-ն այդ գրառումը որակել է որպես  ատելության դրսևորում։

Բողազիչի համալսարանում կրքերը չեն հանդարտվում, սակայն նորանշանակ ռեկտոր Մելիհ Բուլուն այսօր CNN Turk-ին տված հարցազրույցում ասել է, որ հրաժարական տալու մտադրություն չունի, իսկ ցույցերը ժամանակի ընթացքում կդադարեն։

Հիշեցնենք, որ Բողազիչիի համալսարանը տարածաշրջանում հեղինակավոր համալսարաններից մեկն է, որտեղ կրթություն է ստանում շուրջ 16 000 ուսանող։ Ակադեմիական լեզուն Բողազիչիում անգլերենն է։ Համալսարանը հայտնի է որպես երկրի ամենաառաջադեմ կրթական հաստատություններից մեկը։ Նորանշանակ ռեկտորն ասել է, որ առաջիկայում նպատակ ունի համալսարանը ընդգրկել աշխարհի լավագույն հարյուր համալսարանների ցանկի մեջ։

Լիլիթ Պողոսյան,

Թուրքիա