«Կորոնավիրուսով պայմանավորված՝ տնտեսական ճգնաժամից ՀՀ-ն սեպտեմբերին դուրս էր գալիս, բայց պատերազմը 2-րդ շոկն առաջացրեց»

Հայաստանի տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը (ՏԱՑ) 2020 թվականի հոկտեմբերին նախորդ տարվա նույն ամսվա համեմատ նվազել է 8.1 տոկոսով: Երեկ վիճակագրական կոմիտեն ներկայացրել է երկրի սոցիալ-տնտեսական վիճակը բնութագրող նախնական հիմնական մակրոտնտեսական ցուցանիշները:

Ի տարբերություն սեպտեմբեր ամսվա, երբ արդյունաբերական արտադրանքի ծավալն աճել էր, հոկտեմբերին արդեն այն նվազել է 3 տոկոսով։ Արտաքին առեւտրաշրջանառության ծավալները 2020-ի հոկտեմբերին նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ նվազել են 18.5, արտահանումը՝ 5.4, իսկ ներմուծումը՝ 24.3 տոկոսով:

Ծառայությունների ծավալը (առանց առեւտրի) նվազել է 21, առեւտրի շրջանառությունը՝ 20.9 տոկոսով: Ընդհանուր առմամբ հունվար-հոկտեմբերին 2019-ի հունվար-հոկտեմբերի համեմատ տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը նվազել է 6.7 տոկոսով։ 

Տնտեսական ցուցանիշների վերաբերյալ ՀԺ-ի հարցերին է պատասխանել ՀՀ ԱԺ «Իմ քայլը» խմբակցության պատգամավոր, տնտեսագետ Արտակ Մանուկյանը։

- Պարո՛ն Մանուկյան, հոկտեմբերին տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը նվազել է 8.1 տոկոսով՝ հաշվի առնելով, որ այդ  ամիս Հայաստանը պատերազմական իրավիճակում էր, ինչպե՞ս եք գնահատում այս ցուցանիշը։

- Մի ճշգրտում. չմոռանանք, որ այդ ժամանակաշրջանում, ինչպես եւ կանխատեսվում էր, աշխարհում տեղի ունեցավ կորոնավիրուսի 2-րդ ալիքը։ Այսինքն՝ Հայաստանի պարագայում սա ոչ միայն պատերազմի ազդեցությունն էր կրում, այլեւ՝ կորոնավիրուսի է՛լ ավելի մեծ թափով ահագնացումը։ Եթե դիտարկենք հոկտեմբերը նախորդ տարվա հոկտեմբերի համեմատ, անկումը մեծ հաշվով պայմանավորված է առեւտրի շրջանառության նվազմամբ։ Այստեղ պետք է խորքային ուսումնասիրություններ կատարվեն։ Չմոռանանք, որ այդ ամիսներին քաղաքացիներն իրենց խնայողությունները ուղղում էին «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամին, Զինծառայողների ապահովագրության հիմնադրամին։ Եթե ուսումնասիրեք, կտեսնեք, որ հոկտեմբերը հոկտեմբերի նկատմամբ շինարարության ծավալները անկում չեն արձանագրել։ Շինարարությունը նպաստում է հավելյալ արդյունքի ստեղծմանը, եւ սա ինչ-որ առումով դրական ազդակ է այս պարագայում։ Չմոռանանք նշել, որ այդ ժամանակաշրջանում Հայաստանի համար կարեւոր նշանակություն ունեցող արտահանումը, իհարկե, նվազել է 5.4 տոկոսով, բայց ներմուծման համեմատ ավելի քիչ է տուժել։

- Պատերազմի սկզբից պաշտոնյաները հանրությանը կոչ էին անում չնվազեցնել ծախսերը, սակայն 21 տոկոսով նվազել է առեւտրաշրջանառությունը։ Ինչո՞վ է պայմանավորված այսչափ մեծ նվազումը, արդյո՞ք այդ կոչերը հակառակ ազդեցություն ունեցան։

- Չեմ կարծում, թե կոչերը հակառակ ազդեցություն տվեցին։ Կոչերի հիմնական իմաստն այն էր, որ խուճապի պետք չէ մատնվել։ Դուք ասում եք՝ առեւտրի շրջանառությունը նվազել է, դա ճիշտ դիտարկում է, բայց չմոռանանք, որ առեւտրի շրջանառության որոշակի բաղկացուցիչ մաս է հանրային սնունդը, զվարճանքները եւ այլն, որոնց ուղղված ծախսերը նաեւ կորոնավիրուսով պայմանավորված՝ նվազել են։ Այստեղ նաեւ չափազանց կարեւոր է, որ բնակչությունն այդ ժամանակաշրջանում իր խնայողություններն ուղղում էր հիմնադրամներին, անձանց, բանակի կարիքների բավարարմանը։

- Սեպտեմբերին սկսել էին վերականգնվել թե՛ արդյունաբերական արտադրանքի ծավալները, թե՛ արտահանման տեմպերը, սակայն հոկտեմբերը դարձյալ նվազեցրեց այդ տեմպերը։ Որքանո՞վ է արտադրության ու արտահանման նվազումը պայմանավորված ռազմական իրավիճակով։

- Կարծում եմ ակնհայտ է՝ տնտեսական այն ծախսերը, որոնք իրականացվում են ռազմարդյունաբերության բնագավառում, դժվար է արտադրողական ծախսեր համարել։ Եթե մենք ուսումնասիրենք, ապա կարծես կորոնավիրուսով պայմանավորված ճգնաժամից Հայաստանը սեպտեմբերին արդեն իսկ դուրս էր գալիս։ Դրա ապացույցն էին այն տնտեսական ցուցանիշները, որոնք որոշակի թույլ, բայց վերականգնողական միտումներ էին արձանագրում։ Բայց սեպտեմբերի 27-ից սկսած եւ հոկտեմբերին առավել մեծ ազդեցություն ունեցած պատերազմական գործողությունները, ըստ էության, երկրորդ շոկն առաջացրին տնտեսության վրա, որից պետք է համատեղ ջանքերով աստիճանաբար դուրս գալ ու ամեն ինչ անել, որ վերափոխենք մեր տնտեսական վիճակը՝ դարձնելով է՛լ ավելի դիմադրողական։ Երկրորդը՝ պլաններ կառուցենք՝ հաշվի առնելով այն իրողությունները, որոնց բախվել է ՀՀ-ն, այսինքն՝ է՛լ ավելի մրցունակ բարձր տեխնոլոգիական բնագավառ, գիտության եւ կրթության է՛լ ավելի արտադրողական ու առեւտրայնացման միտումներ ունեցող համակարգեր։

- Հունվար-հոկտեմբերին ՏԱՑ-ը նվազել է 6.7 տոկոսով, տարվա կտրվածքով կանխատեսվում է 7.9 տոկոս անկում, ըստ ձեզ՝ վերջին 2 ամսում հնարավոր կլինի՞ կանխատեսվածից ավելի լավատեսական վիճակ ունենալ։

- Եթե դիտարկենք 6.7 տոկոսը, այն առաջին հայացքից մեծացնում է այն գնահատականը, որ տարվա կտրվածքով կանխատեսվող 7.9 տոկոսը շատ ավելի ոչ պահպանողական սցենար է։ Չմոռանանք, որ մենք գործ ունենք մի այլ երեւույթի հետ, երբ Ամանորին նախորդող գնումներն են, որոնք խթանում են տնտեսական ակտիվությունը։ Բայց՝ հաշվի առնելով նաեւ այն իրողությունները, որոնց ներկայումս մենք ականատես ենք, այդ թվում՝ նաեւ այն, որ խնայողությունների մի մասը ուղղվել է պատերազմական իրավիճակներին: Կարծում եմ՝ դրանից ելնելով՝ առեւտրաշրջանառությունը նախորդ տարվա համեմատ չի աճի։ Դրանով է երեւի թե պայմանավորված, որ բյուջեի քննարկման ժամանակ փոփոխված գնահատականում դրված էր ավելի վատատեսական սցենար, քան ներկայիս 6.7 տոկոս անկումն է։

- Նախօրեին ազատման դիմում է գրել էկոնոմիկայի նախարար Տիգրան Խաչատրյանը: Որպես իշխող ուժի պատգամավոր՝ ինչպե՞ս եք գնահատում նրա աշխատանքը եւ ի՞նչ ակնկալիքներ ունեք ապագա նախարարից։

- Նախ շնորհակալություն եմ ուզում հայտնել պարոն Խաչատրյանին իր կատարած աշխատանքի համար։ Չմոռանանք, որ նորմալ՝ ոչ ճգնաժամային 2019 թվականին մենք տնտեսական ցուցանիշով Եվրոպայում առաջինն էինք՝ արձանագրելով բավական բարձր տնտեսական աճ։ Փոփոխություններ անհրաժեշտ են ամեն օր։ Հաշվի առնելով առկա իրողությունները եւ մտքում ունենալով առկա սխալները՝ մենք ամեն օր մեր կենսակերպում պետք է փոփոխություններ մտցնենք։ Տնտեսությունը այդ առումով անմասն չպետք է մնա։ Այս առումով չափազանց կարեւոր է տեսլականի եւ համապատասխան ռեսուրսների մոբիլիզացիան։ Սրանք մարտահրավերներ են, որոնց բախվել է մեր տնտեսությունը։ Ես չեմ տիրապետում այդ ազատման դիմումի մանրամասներին, բայց ով էլ լինի նոր նախարարը, կարծում եմ՝ առաջնային խնդիրը պետք է լինի տնտեսության մեջքի շտկումը, այս ռեսուրսների է՛լ ավելի մեծ չափով մոբիլիզացիայի ու դրանց տնօրինման արդյունավետության բարձրացումը։