Վրաստանը մարտ-ապրիլ ամիսներին 900 մլն դոլարի չափով է մեծացրել իր արտաքին պետական պարտքը, իսկ Հայաստանը՝ 357. Մանուկյան

Օրեր առաջ հրապարակվեցին Վրաստանի տնտեսության հունվար-հուլիս ամիսների վիճակագրական ցուցանիշները, ըստ որի՝ վերոնշյալ ժամանակահատվածում տնտեսական անկումը կազմել է 5.8 տոկոս: Համեմատելով նույն ժամանակահատվածում Հայաստանի տնտեսության հետ՝ պատկերը փոքր տարբերությամբ մեր օգտին է. այստեղ արձանագրվել է տնտեսության 5.7 տոկոսանոց անկում:

Մի շարք գործոններ կան, որոնք առաջին հայացքից խոսում են Վրաստանի օգտին: Առողջապահական առումով կորոնավիրուսի շրջանում իրավիճակը Վրաստանում համեմատաբար ավելի լավ է եղել, ավելի խիստ կարանտին էր սահմանվել, ու այս 5.8 տոկոսանոց անկումը այդ համատեքստում այդքան էլ բացասական չէ: Մյուս կողմից զուտ ամիսը ամսվա հետ համեմատելով՝ հուլիսին Հայաստանի տնտեսությունն արձանագրել է 10.2 տոկոսանոց անկում, իսկ Վրաստանինը՝ 5.5:

ՀՀ կենտրոնական բանկի նախագահ Մարտին Գալստյանը հուլիսի վերջին հայտարարել էր, որ Հայաստանում 2020-ին կլինի 4 տոկոս անկում, սակայն, ինչպես տեսնում ենք, պատկերն ավելի վատ է:

Հայաստանի տնտեսական անկումային շրջանի, ինչպես նաեւ ՀՀ-Վրաստան տնտեսական վիճակի համեմատությունների վերաբերյալ ՀԺ-ն զրուցել է ՀՀ Ազգային ժողովի «Իմ քայլը» խմբակցության պատգամավոր, տնտեսագետ Արտակ Մանուկյանի հետ:

- Պարո՛ն Մանուկյան, Հայաստանում հուլիսին 2019-ի հուլիսի համեմատ արձանագրվել է 10.2 տոկոսանոց տնտեսական ակտիվության ցուցանիշի անկում: Հունիսին արձանագրված համեմատաբար փոքր անկումից հետո սպասվում էր, որ աստիճանաբար կնվազի անկման տեմպը: Ինչո՞վ եք բացատրում այս երկնիշ անկումը:

- Արդյունաբերությունը համեմատաբար բարձր կշիռ ունի մեր ՀՆԱ-ի մեջ, եւ նախորդ տարվա ընթացքում միայն հուլիսին էր, որ Թեղուտի հանքավայրը իր լիարժեք հզորությունով աշխատեց: Նախորդ տարվա հուլիսի դրական վիճակն այս դեպքում իր ազդեցությունն ունեցավ այս տարվա հուլիսի ընդհանուր տնտեսական վիճակի պատկերի վատթարացման վրա: Շինարարական նախագծերը, օբյեկտիվ եւ սուբյեկտիվ հանգամանքներով պայմանավորված, հատկապես՝ մարտ, ապրիլ ամիսներին, կանգառի փուլում էին, եւ մայիսից սկսած՝ այդ ուղղությամբ աշխատանքներ են կատարվել: Սա հետագայում կունենա իր արտացոլումը: Այսինքն, ճիշտ է, Թեղուտի գործոնը կա, բայց կան նաեւ դրական գործոններ. շինարարությունը, ավելի բերքառատ գյուղատնտեսական տարին:

- Ընդհանուր առմամբ հունվար-հուլիսին ունենք 5.7 տոկոս անկում, ինչը ԿԲ-ի անկման կանխատեսումներից ավելի մեծ է: Հնարավո՞ր է՝ տարեվերջին ավելի վատատեսական սցենար ունենանք:

- Եթե ուսումնասիրեք Կառավարության միջնաժամկետ ծախսային ծրագիրը 2020-2023 թթ. համար, կտեսնեք, որ այդտեղ դրված սցենարներում ավելի թարմ կանխատեսումներ են, քան այն ժամանակ, երբ ԱԺ-ն փոփոխեց «Բյուջեի մասին» օրենքը եւ 2 տոկոսանոց անկում կանխատեսեց: Այդ փաստաթղթում խոսվում էր 4-6 տոկոս անկման մասին: Սրանով հանդերձ՝ ես պետք է փաստեմ, որ ֆինանսների նախարարությունը եւս կարծում է, որ իր կանխատեսած 2 տոկոսանոց անկումը ներկա պայմաններում բավականաչափ լավատեսական է, ինչը, իհարկե, իր օբյեկտիվ բացատրությունն ունի:

Այդ օբյեկտիվ բացատրությունն այն է, որ տնտեսություններն ակնկալում էին, որ համավարակը խոր հարված կհասցնի աշխարհի տնտեսությանը, սակայն համեմատաբար արագ վերականգնում կլինի, բայց այդպես չեղավ: Տեսնում եք, որ համավարակը, ըստ էության, ձգձգվում է: Երկրներ կան, որոնք հայտարարել էին, թե հաղթահարել են համավարակը, սակայն իրականությունն այլ է: Երկրորդ ալիքը չի կարող իր ազդեցությունը չունենալ ընդհանուր աշխարհի եւ Հայաստանի տնտեսության վրա: Սա այնպիսի երեւույթ չէ, որ միայն Հայաստանին է բնորոշ: Պարզ ցուցանիշ ասեմ. եթե դուք ուսումնասիրեք Արժույթի միջազգային հիմնադրամի մայիսի եւ հունիսի կանխատեսումները, կտեսնեք, որ մայիսին աշխարհի մակարդակով կանխատեսվում էր միջինում 3 տոկոս անկում, հունիսի 24-ին արված հրապարակմամբ էլ արդեն խոսվում էր 4.9 տոկոսանոց անկման մասին: Ամեն ամիս, ամեն օր, ըստ էության, նորանոր զարգացումներ են լինում ու, ցավոք սրտի, այդ զարգացումները բերում են ոչ թե դրական կանխատեսումների, այլ հակառակը:

- Սովորաբար Հայաստանը շատ է համեմատվում Վրաստանի հետ, որտեղ հուլիսին արձանագրվել է 5.5 տոկոս անկում: Հայաստանի եւ Վրաստանի հուլիսյան ցուցանիշների էական տարբերությունն ինչո՞վ է պայմանավորված:

- Երբ մենք փորձում ենք համեմատել Հայաստանը եւ Վրաստանը, առաջին հերթին պիտի համեմատենք առողջապահական համակարգերի ու դրանց կանոնների պահպանման խստության տեսանկյունից տարբերությունները: Այս առումով ակնհայտ է, որ Վրաստանի եւ Հայաստանի ընտրած մոդելը տարբեր է, այսինքն՝ Վրաստանում ֆորմալ օրենքի շատ չոր կատարում կար, պայմանների հստակ խստություն, ընդհուպ՝ մինչեւ 1000 եւ ավելի դոլարին համարժեք տուգանքներ ինչպես բիզնեսի, այնպես էլ՝ շարքային քաղաքացիների նկատմամբ: Այսինքն՝ ոստիկանությունն օժտված էր չափազանց կոշտ գործիքակազմով եւ վարչարարությամբ, դա իրականացնում էր օրենքով դրված խստության պայմաններում: Վրաստանի տնտեսությունը մարտից ապրիլ ընկած ժամանակահատվածում մոտ 900 մլն դոլարի չափով միայն մեծացրել է արտաքին պետական պարտքը: Հայաստանի դեպքում մոտավորապես 357 մլն դոլարով է պետական պարտքի արտաքին բաղադրիչն աճել: Այսինքն՝ երբ փորձում ենք հունվար-հուլիս ամիսների համեմատական տանել՝ գնահատականներ տալու համար, ցանկալի կլինի նաեւ ճեղքի մեծության մասին խոսել:

- Ձեր կանխատեսմամբ՝ ո՞ր երկիրը կկարողանա կորոնավիրուսից հետո ավելի արագ տեմպով վերականգնվել՝ Հայաստա՞նը, թե՞ Վրաստանը:

- Շատ բարդ հարց եք տալիս: Կորոնավիրուսից ավելի արագ վերականգնվելու համար պետք է հասկանանք, թե որ երկրի բիզնեսմեններն ավելի ճիշտ կկանխատեսեն ապագան:

- Հաշվի առնելով, որ հիմնական տուժած ոլորտը զբոսաշրջությունն է՝ արդյոք անկումային վիճակը միայն ա՞յդ ոլորտի պատճառով է:

- Ո՛չ, միայն այդ ոլորտի պատճառով չէ: Ծառայությունների ոլորտի անկում կար, ռիսկային մոտեցում կար մշակող արդյունաբերությունում: Այս պահին միակ երկարաժամկետ ռիսկային ազդակը ծառայությունների ոլորտում է: Երբ մենք ասում ենք՝ զբոսաշրջություն, շատ նեղ սեգմենտ ենք դիտարկում, բայց զբոսաշրջությունն իր հետ բերում է նաեւ զվարճանք, մշակույթ՝ թանգարանների այցելություն, հանրային սնունդ: Այս ողջ շղթան ծառայությունների ոլորտի բաղադրիչներ են, ու նաեւ սրանով է պայմանավորված անկումը: Իհարկե, հիմա ներքին զբոսաշրջության միջոցով ինչ-որ չափով փոխհատուցվում է, բայց այս ոլորտում ապագան ավելի անորոշ է, քան, օրինակ, գյուղատնտեսության կամ շինարարության առումով: Առնվազն տեսնում եմ, որ շինարարության եւ գյուղատնտեսության առումով ամեն հաջորդ ամիսն ավելի լավ է լինելու, եթե առողջապահական իրավիճակն առնվազն այսպես մնա: