Ծիրանատոնն էլ այս տարի հեռավար նշվեց. ծառ տնկելու, մշակույթի ու արվեստի դասեր՝ «Յոթ մուսաների» այգում

2002 թվականին Արագածոտնի մարզում՝ Աշտարակից դուրս, սակայն Օշական չհասած, Քասախ գետի աջ ափին գտնվող հողատարածքում, ծառատունկ կազմակերպվեց։ Շուրջ 70 մտավորական՝ Սեն Արեւշատյան, Անահիտ Սահինյան, Հրաչյա Մաթեւոսյան եւ այլք, ծառեր տնկեցին՝ հիմնելով «Յոթ մուսաների այգին»։ 18 տարի անց ծառերն արդեն բերք են տալիս, մտավորականներն էլ ամեն տարի այստեղ անցկացնում են պտղատոներ։

Կեռասի օրվանից Ծիրանատոն

Գրող, գեղանկարիչ Արեւշատ Ավագյանի «Յոթ մուսաների այգում» ամեն տարի նշվում են ծիրանատոնն ու ընկուզատոնը, դեղձի, կեռասի եւ այլ մրգերի օրերը: Ներկայացվում է հայկական երաժշտություն, ասմունք, ստեղծագործություններ, այլ կերպ ասած՝ միավորվում են խոսքը, գույնը, մեղեդին։

Պտղատոներն այստեղ սկսել են նշել 2005 թվականից, սկզբում ընտանիքով, հետագայում արդեն միացել են մի քանի տասնյակ մտավորականներ։

Միջոցառումները սկսում են մայիսից, բացումն անում է վաղահաս կեռասի օրը։ Այգու տեղը գիտեն ու մասնակցում են երիտասարդներ, երեխաներ, մինչեւ 90-ն անց մտավորականներ։

Ինչպես Արեւշատ Ավագյանն է ասում, երիտասարդները գալիս, սովորում են, լսում ասմունքը, երգը, տեսնում գույները, սերունդների միջեւ շփում է ստեղծվում. «Հայ երեխաները, որ դպրոցում նման բաներ չեն անցնում, սովորում են հայաստանյան ծառերի, բույսերի անունները, նշանակությունը, գույներն ու նրբերանգները»։

Ամեն տարի հուլիսի 1-ին այստեղ Ծիրանատոն են նշում։

«Ծիրանը մեր պտուղներից ամենահայկականն է, իր մեջ ունի կարոտի, սպասումի ու սպասելիքների խորհուրդ»,- նշում է գրողն ու երգում Կոմիտասի երգերից.

«Ծիրանի՛ ծառ, բար մի՛ տա, վա՛յ,
Ճըղներդ իրար մի՛ տա, վա՛յ»։

Ծիրանի բնավորության գծեր ազգային նկարագրում է տեսնում: «Արագորեն հասնում է, համեղ է, ճիշտ է երկար չի դիմանում, մենք էլ հաճախ չենք համբերում, շտապում ենք, սակայն իր տված հնարավորությունն օգտագործվում է, չիր կամ ծիրանի օղի ենք սարքում»,- որով ի դեպ այս խոսքի վրա մեր բոլորի կենացն է խմում։

Ծիրանատոնն ավանդույթի համաձայն սկսվում է Օշականի սբ․ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցու բակում՝ Մաշտոցի շիրիմին ծաղիկներ խոնարհելուց։ Այնուհետեւ մասնակիցները շարժվում են դեպի այգի։

Խոսքը, գույնը, մեղեդին մեկ վայրում

Գրողի խոսքով՝ օրվա խորհուրդը ոչ միայն ազգային, այլեւ համամարդկային նշանակություն ունի․ երբ ազգայինն իրենից արժեք է ներկայացնում, ձգտում է համամարդկայինի։

Այգու ո´չ անվան, ո´չ էլ վայրի ընտրությունն է պատահական․ «Յոթ մուսաների»՝ խոսքը, գույնը, մեղեդին, յոթ մուսաները մեկ վայրում։ Տարիների ընթացքում այդտեղ գրվել են ստեղծագործություններ, երաժշտություններ, արվել կտավներ։

Վայրը գրողը երկար է փնտրել ու գտել Հայոց այբուբենի հուշարձանի հարեւանությամբ, որը նույնպես խորհրդանշական է համարում։

Ծիրանատոնը նաեւ հիմն ունի, բառերի հեղինակը երգահան Արսեն Համբարյանն է, որն ամեն անգամ բացմանը կատարում է, կրկներգի բառերն էլ անգիր են արել ներկաները. «Ծիրանածին, հե ՜յ, Ծիրանատոն, ջա ՜ն, ծիրանահամ տոն է մեր այգում...»։

Ամեն տարի ներկաներին այստեղ անակնկալներ են սպասվում։

Մեկ-երկու տարի առաջ այգու ծառի տակ հերթ էր օրինակ, բոլորը սպասում էին, որ նկարիչ-քանդակագործ Հարություն Չալիկյանն իրենց շարժանկարը պատկերի։ Մի քանի ծառ այն կողմ էլ նկարիչ Սերգեյ Պողոսյանն էր դիմանկարներ անում։ Մեկն անշարժ նստած էր, որ իրեն նկարեն, մյուսը կողքից հետեւում էր, որ վերջում ասի՝ նմա՞ն է, թե՝ ոչ։

Մի տարի էլ ծառերի տակ լսվում էր քանոնահարուհի Մարիաննա Գեւորգյանի երաժշտության հնչյունները։

Այգու հյուրերի ցանկում միայն հայեր չեն։ Օրինակ՝ Հայաստանում Ուկրաինայի արտակարգ եւ լիազոր նախկին դեսպան, հայագետ Օլեքսանդր Բոժկոն այսպես է վայրը բնութագրում․ «Յոթ մուսաների այգի, որտեղից երեւում է Մասիսը»։

Վրացուհի գրող Նինո Սպանդերաշվիլին էլ տոնի ժամանակ հավաքվածների համար վրացերենով է ասմունքում։

Նորահայտ վիրուսը այս տարվա պլանները փչացրեց, Արեւշատ Ավագյանն այսօր ընտանիքի հետ այնտեղ մեկուսացել ու համացանցի միջոցով էր փորձում տոնի, մշակույթի ու գրականության մասին խոսել՝ գրառումներ, նկարներ, ուղիղ եթեր։

Զրույցի ընթացքում երիտասարդ տարիքն է հիշում։ Դեռ ուսանողական տարիներից էր մտածում ստեղծել մի այգի, որտեղ աճեն հայաստանյան բոլոր պտուղները, այն դառնա կանաչ դպրոց։ Ի դեպ, այգում մի քանի տեսակի ծիրան, կեռաս, խաղող եւ այլ մրգեր են աճում։

«Ծառ տնկելու դասն ուզում եմ, որ սովորեն բոլոր դպրոցականները, ուսանողները, ծառ տնկել, սիրել, գնահատել իրար, ընկերությունը։ Ամուսնանալ, զավակներ ունենալ եւ ամրացնել հայրենիքի հոգեւոր մշակութային կայունությունը»։

Ի դեպ այգու նախկին տերը ժամանակին եւս հայտնի անձանց է իր այգում հյուրընկալել՝ Նիկողայոս Մառնին, Լեւոն Շանթին եւ ուրիշներին։