Եղունգներս ինձ բոլորովին չեն անհանգստացնում. երբ խաչքարագործը կին է

Երեւանի գողտրիկ մի անկյունում՝ «ԽաչքարԱրտ» արվեստանոցում, իր ազատ ժամանակն է անցկացնում բացառիկ մի կին, որի ձեռքի տակ կոպիտ քարը վերածվում է խաչքարի:

Լուսինե Ալեքսանյանն արդեն տարիուկես է՝ վարպետի հետ համատեղ ստեղծում է տարբեր ժամանակների, մոնումենտալ-դեկորատիվ եւ մեկը մյուսից գեղեցիկ ճարտարապետական լուծումներով խաչքարեր:

«Մասնագիտությամբ հնագետ եմ ու զբաղվել եմ միջնադրյան գերեզմանական կոթողների ուսումնասիրությամբ, որն էլ բերել հանգեցրել է խաչքարին: Միշտ մտածել եմ՝ ինչ ձեւով է արվում, ինչ մեխանիզմով: Նախքան արվեստանոց գալս վարպետին հարցնում էի՝ ի՞նչ ես օգտագործում, ի՞նչ գործիքով ես քանդակում, հետո, երբ եկա իմ աչքով տեսնելու կատարվող աշխատանքը, մի քանի անգամ տեսնելուց հետո սկսեցի մտածել՝ կարո՞ղ է ես էլ կարողանամ, բայց աղջիկ եմ, գուցե չհաջողվի»,- պատմեց Լուսինեն:

Կարճ ժամանակ անց, երբ խաչքարագործությամբ զբաղվեու ցանկության մասին հայտնել է վարպետին, վերջինս պատասխանել է. «Լավ էլ կարող ես, վաղվանից արի»: Եվ Լուսինեն հաջորդ օրն առավոտ շուտ արվեստանոց է գնացել:

Ինչպես մի շարք մասնագետների պնդմամբ, այնպես էլ հնագետ, արդեն նաեւ խաչարագործ Լուսինե Ալեքսանյանի խոսքով՝ այսօր զգալիորեն նվազել են առավել աշխատատար, ծախսեր պահանջող խաչքարի մոնումենտալ ձեւերն ու տեսակները, իսկ որ ամենավատն է խաչքարագործությանը փոխարինելու է եկել 3D տարբերակով խաչքարի ստացումը, վտանգված կարելի է համարել այսօր գործող գերեզմանոցներին կից հին խաչքարային դաշտերի վիճակը: «Երբ ուսումնասիրում եմ միջնադարի գերեզմանական կոթողները, մի կետ կա, որ գալիս հանգում են իրար, ու միշտ հարց է առաջանում՝ խաչքարը՝ որպես գերեզմանական կոթողի մաս, ի՞նչ ձեւով է: Բնականաբար, խաչքարը տապանաքար երբեք չի եղել, եղել է գերեզմանական կառույցի մաս, հոգու համար դրվող, աղոթք, որը գերեզմանին է դրվել առ Աստված աղոթքի տեսքով»,- նշեց Լուսինեն:

Խաչքարագործությունը նա աշխատանք չի համարում, հիմնական այլ աշխատանք ունի, իսկ սիրելի գործով զբաղվում է շաբաթ-կիրակի օրերին:

«Աշխատանքային օրերին աշխատանքային ժամի ավարտից հետո էլ եմ գալիս: Սա իմ հոբբին է, եւ եթե հարցնեք՝ ես այստեղ աշխատում եմ, թե դեռեւս սովորում, երեւի թե կհանգեմ այն մտքին, որ սովորում եմ: Ինձ ավելի գրավում է, որ ես այստեղ աշակերտ եմ, միջնադարում միշտ պատկերացրել եմ, թե ինչպես են աշակերտներն իրենց վարպետի մոտ սովորել, այդ ամենն ինչ ձեւով է կազմակերպվել»,- ասաց նա:

Խաչքարագործ աղջիկն իր գործունեությունը սկսել է ընդամենը 20-ից 25 սմ-ի հասնող խաչքարերից, բայց փետրվարից արդեն աշխատում է մեծ գործի վրա: Այժմ նա իր առաջին մոնումենտալ աշխատանքն է անում, որի վրա ինքնուրույն՝ իր ձեռքով է գծել, նկարել, ապա սկսել փորագրել: «Հայկական ժամանակ»-ի հետ զրույցում Լուսինեն կատակեց. «Միայն սուր գործիքով քարը կտրելու վախը դեռ չեմ հաղթահարել, մնացածն անում եմ ինքնուրույն, բայց՝ վարպետիս հետ խորհրդակցելով»:

Մեր հարցին, թե չի՞ վախենում ձեռքերը կոշտանալուց, խաչքարագործ աղջիկը պատասխանեց՝ ոչ՝ հավելելով. «Քանի որ ես հնագետ եմ, լինում եմ նաեւ դաշտերում, այնտեղ աշխատում եմ նաեւ հողի հետ: Ճիշտ է, ձեռնոց դնում եմ, բայց ձեռքերս սովոր են առանց ձեռոց աշխատել, ես չեմ նեղվում, պետք եղած դեպքում ամեն ինչ էլ կարելի է կազմակերպել: Քանի որ այս պահին սա է իմ աշխատանքը, սրա մեջ ես ինձ ավելի հոգեհարազատ եմ զգում ու ավելի ներդաշնակ, ինձ իմ եղունգները բոլորովին չեն անհանգստացնում»:

Աղջիկն այս արվեստանոցում վերագտնում է իրեն, իսկ քանդակելիս ավելի շուտ հանգստանում է, քան հոգնում:

Լուսինեին սովորեցնող վարպետը՝ «ԽաչքարԱրտի» տնօրեն Արտակ Համբարձումյանը, «Հայկական ժամանակ»-ի հետ զրույցում խոստովանեց՝ Լուսինեն միակն է, որին վստահել է իր 30 տարվա մուրճիկը: Վարպետն ինքն էլ է դրանով սովորել:

Լուսնակարում՝ խաչքարագործ, վարպետ Արտակ Համբարձումյանը

Վարպետի խոսքով՝ կնոջ եւ տղամարդու քանդակած խաչքարերի միջեւ կան ակնհայտ տարբերություններ, իսկ Լուսինեն իր առաջին աշակերտն է, որն իգական սեռի ներկայացուցիչ է:

«Հետաքրքիրն այն է, որ Լուսինեի հետ կոնֆլիկտով ենք ծանոթացել: Ինձ քննադատում էր, որ այս բանը սխալ եմ անում, այսինչ բանը՝ ճիշտ: Հետո խոսակցության ընթացքում ասաց, որ ուզում է խաչքար քանդակել սովորել եւ մասնագիտությամբ էլ հնէաբան է: Սիրով ընդունեցի, որովհետեւ ինձ համար բացառիկ երեւույթ էր, որ կինն ուզում է քանդակել սովորել, եւ շատ հետաքրքիր էր, թե աղջիկն ինչպես է քանդակելու, որովհետեւ բոլորս գիտենք, որ խաչքարը քանդակում են տղամարդիկ: Միջնադարյան գրականությունում էլ չեմ հանդիպել կին հեղինակի»,- պատմեց Արտակ Համբարձումյանը:

Ասաց, որ Լուսինեն բավականին լավ տիրապետում է նյութին եւ զգում ամեն մի քարը, ամեն նախշը:

Վարպետից հետաքրքրվեցինք, թե քանի որ արդեն փորձառություն ունի ե՛ւ տղամարդկանց, ե՛ւ կանանաց հետ աշխատելու, ինչպիսի ակնհայտ տարբերություններ է նկատել: «Գիտեք, առհասարակ արվեստն ինչպես է, երբ մեկն ինչ որ բան է քանդակում, իր խարակտերը քանդակում լինում է, նույնն էլ այստեղ է: Երբ տղամարդն է քանդակում, զարդերի, նախշերի մեջ տղամարդուն բնորոշ բաներ ես նկատում, իսկ աղջիկը ուզում է, որ քնքուշ լինի, սիրուն լինի, այդ զգացողությունը, էներգիան, որ դնում է զարդերի մեջ, դա երեւում է, բայց թե՛ տղամարդ, թե՛ կին, եթե մի բանը նվիրված է անում ու սիրում է, կհաջողի, ինչը Լուսինեի մոտ ակնհայտ կա, բավականին հաջողություններ ունի»,- ասաց նա:

«ԽաչքարԱրտում» հիմնականում ոգեշնչված են մեր միջնադարյան խաչքարերից: Վարպեի համոզմամբ՝ դրանք շատ գրագետ են արված, եւ ահռելի ժառանգություն է թողնված մեր սերունդներին: Ինչպես բոլոր արվեստների մեջ, որը ժամանակի ասելիքն ունի, նույնն էլ արվեստի այս ճյուղն է: Խաչքարագործության մեջ նոր մոտեցումներ, նոր մտահղացումներ են ի հայտ գալիս, որն իրագործում ես, միշտ մի փոքր շեղվում ես եւ ուզում քո ասելիքն ասել: Լինում է, որ նոր ձեռագիր ես թողնում, բայց ոգեշնչման աղբյուրը միջնադարյան ահռելի ժառանգությունն է, որը փորձում ենք փոխանցել գալիք սերունդներին, բայց, ցավոք սրտի, խաչքարագործությամբ հետարքրքրվողների թիվն այսօր քիչ է: Եվ Լուսինեի հետաքրքրվածությունն արվեստի այս ճյուղով ինձ ուրախացրեց ոչ միայն այն առումով, որ հակառակ սեռի ներկայացուցիչ է, այլեւ որ այս գործով քչերն են այսօր զբաղվում»,- նկատեց Արտակ Համբարձումյանը:

Խաչքարերը ծնվում են տարիների ընթացքում, գծելը ստանալը մի բան է, իսկ նյութին փոխանցելն ու կյանքի կոչելը՝ այլ աշխատանք: Նայած ինչ հորինվածք է, ինչ չափի ու բարդության: «ԽաչքարԱրտում» հիմնականում 3-4 ամիս է տեւում մեկ խաչքար ստանալը: «Ժամանակին, որ տապոռով էինք քանդակում, ու դռել, կամ այլ գործիք չկար, 6-7 ամիս էր տեւում, հիմա գործը կիսով չափ կրճատվել է»,- ասաց քանդակագործը՝ հավելելով, որ սկսնակ Լուսինեն ժամանակի մեջ եւս չի զիջում մնացածին:

Տեսանյութ՝