«Այն, ինչը մերժվեց շինարարի կողմից, դարձավ անկյունաքարը»

Երջանկության հնարավորության համար նախևառաջ բարեկեցության հարցն այնքան սրված չպիտի լինի, որպեսզի գոնե ֆիզիկական գոյության խնդիր չառաջանա: Վերջին հաշվով, մարդը բանտում էլ կարող է երջանիկ լինել: Ինչպես Կուզմա Պրուտկովն ասում էր՝ «Ուզու՞մ ես երջանիկ լինել՝ եղի՛ր երջանիկ»: Ես չեմ ասում, թե երջանկությունն ինքնախաբեություն է:

Այն ավելի շուտ մտածելն է, թե ինչ ես մտածում: Կարճ ասած՝ մտքիդ ընթացքը վերլուծելն է: Մուլտֆիլմի հերոս փայտահատ Զերբինոն ասում է, որ եթե մարդուն ոչինչ պետք չէ, ոչնչի չի ձգտում, ուրեմն երջանիկ է: Անիրականանալի ցանկություններն ու դրանց անբավարարությունն են մարդուն տխրեցնում: Ուզում եմ, բայց չունեմ՝ սա է տխրեցնում: Բայց կա մի նպաստող հանգամանք՝ փոխարինողի ինստիտուտը: Ինչպես կա դեղի կամ ռադիոմասի փոխարինողը, այնպես էլ՝ ցանկությունների և դրանց օբյեկտների: Եվ բոլորս էլ օգտվում ենք այդ ինստիտուտից: Բայց որքան շատ ենք օգտվում այդ ինստիտուտից, այնքան երջանկությունը կիսատ-պռատ է դառնում: Պիտի շատ մտածես, որ կարողանաս հասկանալ՝ երջանիկ ես՝ ոտք ունես, ձեռք ունես և չկան սրված խնդիրներ: Մարդկանց դժբախտացնում են անիրականանալի ցանկությունները. չէ՞ որ ասված է՝ ցանկությունը մեղք է: Մարդը, իհարկե, կարող է ինչ-որ բան ցանկանալ, բայց դրա սրված զգացողությունն է նրան ճնշում: Ճիշտը չսևեռվելն է ցանկությունների վրա, լուրջ չմոտենալը, որովհետև եթե մտածես, կհասկանաս, որ էդ քո ուզածն իրենից ինչ-որ բան չի ներկայացնում, դու առանց դրա էլ լավ ես: Ինձ թվում է՝ երջանիկ լինելու համար կա՛մ պիտի շատ խելոք լինես, կա՛մ՝ լրիվ ապուշ: Ես էդպիսի գործ ունեմ՝ առաջ մտածում էի՝ մեծանամ դառնամ նկարիչ, հետո մտածում էի՝ մեծանամ դառնամ ապուշ, հիմա մտածում եմ՝ մեծանամ կմեռնեմ, ուրեմն քանի չեմ մեռել, մեծ չեմ. ուրեմն, երբ մեռնեմ, կլինեմ մեծ: Ապուշների երազանքներն են իրականանում: Ինչպես Բենդերն էր ասում՝ «Իրականացավ ապուշիս երազանքը», որն ընդամենը փողի մասին էր: Իրականում, երազանքների մեջ ահագին ապուշություն կա, սուտ բաների հետևից ընկնել կա: Ու եթե լավ մտածես, կհասկանաս, որ երազածդ քեզ էնքան էլ պետք չէ:

Գրիգոր Խաչատրյան, նկարիչ, արվեստագետ.

Անձնական երջանկություն.

Քսանմեկ տարեկան էի, դա այն շրջանն էր, երբ միայն գիշերներն էի նկարում: Երկու նկար նկարեցի: Այդ գիշեր զգացի, որ ինչ գույն քսում եմ, ճիշտ եմ քսում ու ինչ գծում եմ, ճիշտ եմ գծում: Այդ զգացողությունն ուրիշ ոչ մի անգամ չէր եղել ու էլ չեղավ: Այդ գիշեր մտածեցի՝ «Վերջ, իմ դեմ էլ խաղ չկա»: Ընկերս, որ նույնպես նկարիչ էր ու խիստ էր իր գնահատականներում, առավոտյան եկավ, տեսավ այդ նկարներն ու զարմացավ: Էլ երբեք չունեցա այդ զգացողությունը, որ կատարելապես համոզված լինեմ, թե ճիշտ եմ արել: Հետո, իհարկե, ես այդ երկու նկարների վրա նկարեցի, և նրանք կորան գնացին: Սարոյանը մի գործ ունի՝ «Այդ օրը», կարդացե՞լ եք, որ ասում է՝ ես միշտ մտածում էի, որ պիտի գա էն օրը, երբ ես կգրեմ ինչպես Ավետարանը: Այդ օրը երբեք չէր գալիս: Մի օր առավոտյան արթնացա, հասկացա, որ այդ օրը եկել է: Սափրվեցի, լողացա, նստեցի գրամեքենայի առջև… Սարոյանը շատ սիրուն է գրում, պետք է էդ գործը կարդալ: Ասում  է՝ «Չեստերֆիլդի» առաջին տուփը բացված է, առաջին ծխախոտը վառված է, ծուխը բարձրանում է, ինքը մտածում է, թե հիմա ինչեր է գրելու… Ուզում է գրել՝ չի ստացվում: Սկսում է տասից հաշվել մինչև զրո՝ էլի չի ստացվում: Հիսունից, հարյուրից, միլիոնից հաշվելով գալիս է՝ չի ստացվում: Ջղայնանում է, որ էդ օրը չի եկել, գնում է լողափ: Ճանապարհին զգում է, որ ոտքը կաղում է, մի աչքը չի տեսնում: Երեկոյան, երբ վերադառնում է տուն, հասկանում է, որ դա հենց էդ օրն էր: Իմ ու Սարոյանի էդ օրերի տարբերությունն այն էր, որ նա մտածել է, թե էդ օրը չի եկել, հետո հասկացել, որ դա էդ օրն էր: Իսկ ինձ մոտ էդ օրը լրիվ ստացվել էր: Էլ երբեք չունեցա այդ զգացողությունը: Սովորաբար ինչպե՞ս է լինում՝ դու հասկանում ես, որ երջանիկ ես եղել առաջ կամ կլինես հետո: Ներկան միշտ անմարդաբնակ է լինում: Միշտ պատրաստվում ենք ապրել վաղը, մի ժամ հետո, երկու րոպե հետո: Ներկան միշտ բացակա է: Գերմանացի մեծ բանաստեղծը հենց այդ պահի վրա էր ֆիքսված՝ «Կանգ առ, ակնթա՛րթ, դու գեղեցիկ ես»: Սարոյանն էլ էր դրա մասին մտածում: Ինձ թվում է՝ բոլորն են մտածում էդ տեսակ բանի մասին: Սողոմոն իմաստունն էլ էր ասում, որ ինչ ասես փորձեցի, բայց չկա ավելի լավ բան, քան քո գործերն անես և հիանաս դրանցով:

Մասնագիտական երջանկություն.

Մարդիկ անընդհատ ուզում են ուշադրություն հրավիրել ինչ-որ բանի վրա: Եվ արվեստ կոչեցյալն էլ այդ պրոցեսի հետ է կապված. ինչ-որ բան է տեսնում և ուշադրություն հրավիրում, ոչ թե հորինում: Հորինված գրքեր կան, նկարներ կան, երաժշտություն կա, ինչ ասես՝ կա. Դրանք ոչ ոքի պետք չեն: Ուրիշ հարց, եթե այդ բանը գոյություն ունի, դու տեսնում ես դա և ցույց ես տալիս: Վաղուց այդ ձևակերպումը տվել էի, որ ոչ ոք, նույնիսկ՝ ես, ի վիճակի չենք նորություն անելու: Մենք կարող ենք միայն ուշադրություն հրավիրել: Պետք չէ հնարել: Պետք է տեսնել ու ցույց տալ: Երբ գոյություն ունեցողն ու տեսնվածն ես ցույց տալիս, կապ է հաստատվում մարդու հետ, որովհետև նա գիտեր դրա մասին, բայց չէր նկատել: Դու անտեսանելին դարձնում ես տեսանելի, անշոշափելին՝ շոշափելի, ձևակերպում ես տալիս աննկատ մնացածը, և մարդն ասում է՝ այո:

Բաներ կան, որոնց վրա մարդիկ ուշադրություն չեն դարձնում: Տեսնում են, բայց համարում են, որ այն արժանի չէ, որպեսզի իր վրա ուշադրություն հրավիրեն: Մհեր Ազատյան անունով նկարիչ կա. նա լուսանկարում է բոլորի կողմից բացարձակապես անուշադրության մատնված բաներ, այն, ինչը մերժվեց շինարարի կողմից, դարձավ անկյունաքարը:

Ինչի տակ ստորագրել եմ, ուրեմն շատ թե քիչ ինձ գոհացրել է: Երբ նայում եմ պորտֆոլյոս, լավ եմ զգում, որ այսինչ բանն արել եմ: Երբ հին ընկերներիս հետ հանդիպում եմ, հիշեցնում են, որ ժամանակին այսինչ բանն եմ արել կամ ասել, բավարարություն եմ զգում: Մենք ուզում ենք մեզնից գոհ լինել, չէ՞: Ուզում ենք էնպիսի քայլեր անենք, որ ինքդ քեզ սիրես ու կողքիններդ էլ քեզ սիրեն-հարգեն. լավ արա, որ լավ լինես, վատ անես՝ վատ կլինի. այսպիսի պարզունակ բաներ:

Հանրային երջանկություն.

Երբ իմ արած գործին հանրությունն արձագանքում է, բավարարություն եմ ստանում: Հիմա մտածում եմ այնպիսի նախագծերի մասին, որոնք կոնկրետ միջավայրի հետ են կապված, ոչ թե այնպիսի գործեր, որ տանում ես ցուցահանդեսի, գալիս են ընկերներդ, քաղաքավարության համար ձեռքդ սեղմում են, ասում են՝ լավ է: Ես դեմ չեմ այս ֆորմատին, որովհետև այնպիսի գործեր կան, որ պետք է քչերը տեսնեն: Բայց ավելի լայն շրջանակներ ընդգրկող հանրային վայրերում ցուցադրություններն ինձ ավելի են հետաքրքրել: Կարող եմ ասել «Շշնջացող արձաններ» նախագծի մասին, որն արդեն վերջին փուլում է: Մոտենում ես արձանին, օրինակ՝ Կոմիտասի, և համապատասխան հաղորդիչի միջոցով միանում է նրա երաժշտությունը:

Միշտ ուզել եմ փոփոխություն և մասնակցել եմ հանրահավաքների, փորձել եմ օգնել ինչով կարող եմ: 1988-ն է տպավորվել և 2018-ի հեղափոխությունը, երբ մարդիկ շատ ուրախ էին: Ուրախացա նրանց ուրախությամբ: Մինչ այդ հանրային ուրախությունները կիսատ-պռատ էին, որովհետև առավոտյան արթնանում էիր, հեռուստացույցը միացնում էիր ու էլի էդ դեմքերն էիր տեսնում. կարծես, կյանքդ թունավորեին: Այսօր հնարավոր է ապրել առանց նրանց դեմքերը տեսնելու, եթե խուսափես քոչարյանական լրատվամիջոցներից:

Երջանիկ երկիր, երջանիկ մարդիկ.

Երջանիկ երկիր ունենալու համար պիտի ապահովված լինեն մարդկանց բարօրության գոնե նվազագույն պայմանները: Եվ արդարություն պիտի լինի: Ութսունականների վերջին, իննսունականների սկզբին Հայաստանում ծանր վիճակ էր, բայց բոլորն էին նույն պայմաններում: Իսկ երբ մեկն ավելի շատ իրավունքներ ունի, քան՝ մյուսը, մեկին ավելի շատ է հասնում, քան՝ մյուսին, այդ անարդարությունը փչացնում է մթնոլորտը: Այստեղ նախանձի խնդիրը չէ, այլ՝ անարդար բաշխման: Ինչո՞ւ Կայենը սպանեց Աբելին: Որովհետև նեղացել էր՝ նրա բերած ընծային ուշադրություն դարձրին, իսկ իր ընծային՝ ոչ: Արդարություն պիտի լինի անպայման, առանց դրա մարդիկ իրենց վատ կզգան: Եթե երկրում արդարադատության համակարգը կարգի բերվի, շատ կարևոր հարց կլուծվի, որովհետև քաղաքացին հանգիստ ու ապահով կլինի, որ իրեն ոչ ոք անտեղի չի նեղացնի, իսկ նեղացնելու դեպքում էլ կպատժվի: Սա նույնիսկ միջմարդկային հարաբերություններում զգալի փոփոխություններ կբերի: Վերջերս ահագին խոսակցություն եղավ քաղաքապետարանում և ՊԵԿ-ում բաժանված պարգևավճարների շուրջ: Մարդիկ չեն կարողանում նման բաները տանել, դա նրանց տխրեցնում է, վրդովվեցնում է, ատելություն է առաջացնում, ընդհանուր մթնոլորտը փոխվում է: 

Զրույցը պատրաստեց Մարինա Բաղդագյուլյանը