Հայկ Դեմոյանին կփոխարինի Հարություն Մարությանը. Եղեռնի զոհերից բացի հիշել ինքնապաշտպանվածներին

Հայոց ցեղասպանության թանգարան ինստիտուտում այսօր՝ սեպտեմբերի 14-ին, անցկացվեց տնօրենի թափուր պաշտոնի մրցույթ։ Ի տարբերություն Հայաստանում նախկինում կայացած ընտրությունների, երբ հաղթողի անունը, որպես կանոն, հայտնի էր դառնում նախապես, այս անգամ առկա էր իրապես մրցակցային ընտրություններին հատուկ լարվածությունը, անհանգստությունն ու անկանխատեսելի արդյունքների սպասումը։

Նշված պաշտոնին հավակնող թեկածուները չորսն էին՝ Թանգարան-ինստիտուտի նախկին տնօրեն Հայկ Դեմոյանը, Գիտությունների ազգային ակադեմիայի հնագիտության եւ ազգագրության ինստիտուտի աշխատակից Հարություն Մարությանը, Գնահատման եւ թեստավորման կենտրոնի աշխատակից Արմեն Ասրյանը եւ Մոսկվայի պետական համալսարանի Երեւանի մասնաճյուղի դասախոս Ստեփան Ստեփանյանցը (Կերտող)։ 

Ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի հոգաբարձուների խորհրդի նիստը, որի օրակարգում տնօրենի ընտրության հարցն էր, անցկացվում էր դռնփակ։ Թեկնածուները ներս էին մտնում առանձին-առանձին՝ ներկայացնելու հաստատության զարգացման իրենց ծրագրերն ու անելիքները։ Իսկ դուրս գալուց հետո արդյունքների սպասման ժամանակը կարճում էին տարբեր թեմաների շուրջ զրույցներով՝ հայոց պատմությունից մինչեւ ֆուտբոլ։ Այդ բարյացակամ շփումներից անմասն մնաց Հայկ Դեմոյանը, որը տարածքում երեւում էր միայն երբ անհրաժեշտ էր նրա ներկայությունը։ Ի վերջո հայտարարվեց քվեարկության արդյունքները։ Խորհրդի 15 անդամներից նիստին ներկա էին 13-ը եւ նրանց ձայները բաշխվել էին հետեւյալ կերպ. Հայկ Դեմոյանի օգտին՝ 2 քվե, Հարություն Մարությանի օգտին՝ 11։

Աջից՝ Հարություն Մարությանը, Ստեփան Ստեփանյանցը եւ Արմեն Ասրյանը

Իսկ մինչ կհայտարարվեր Հարություն Մարությանի հաղթանակի մասին, թեկնածուները մեր հարցին պատասխանելով՝ ներկայարացրին, թե ինչ նոր գաղափար են առաջ քաշել իրենց ծրագրում ու ինչ փոփոխություններ են առաջարկում թանգարան-ինստիտուտի հետագա գործունեության ճանապարհին։

«Մենք պիտի փորձենք ավելի մեծ տեղ հատկացնել հեռավար դասախոսություններին, որպեսզի քիչ միջոցներով հնարավորություն ունենանք Ցեղասպանության մասին առավել լայն տեղեկատվություն տալ մեր հասարակությանը։ Իսկ մյուս կարեւոր պահը՝ ես գտնում եմ, որ Ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտը պիտի հսկայական գործ կատարի Ցեղասպանության հետեւանքների վերացմամբ տարված սերունդ դաստիարակելու համար։ Այսինքն՝ մենք պիտի փորձենք մտածել՝ ինչ ձեւով կարելի է վերացնել այդ հետեւանքները։ Դա կարող է լինել տեւական, տնքաջան աշխատանքի արդյունք։ Իմ առաջարկն է, որ դադարենք միայն արձանագրող լինելուց, այլ Ցեղասպանության ժամանակաշրջանի դասերը քաղելով՝ սերնդին դաստիարակենք այն վերացնելու ուղղությամբ, շեշտենք, որ օրինակ եղել են հերոսամարտեր եւ որոշ բնակավայրերում ցեղասպանությունից ազատվել ենք միայն այդ հերոսամարտերի շնորհիվ։ Այդ գաղափարը, կարծում եմ, սերնդին պիտի ուղեկից լինի, որպեսզի կարողանանք տեր կանգնել մեր կորցրած տարածքներին»,- ասաց մասնագիտությամբ պատմաբան Արմեն Ասրյանը։

«Ես շեշտում եմ, որ միայն մենք չպետք է խփենք մեր դոշերին եւ ասենք, որ հայերին են միայն կոտորել։ Ախր, Կարսի մարզում ապրել են տասնյակ ազգեր՝ լիտվացիներ, լատվիացիներ, էստոնացիներ, հրեաներ վրացիներ, ռուսներ։ Մենք պետք է այդ մարդկանց էլ ներգրավեք։ Մենք միայն սահմանափակվել ենք մեր խնդրով»,- իր առաջնահերթությունը ներկայացրեց տնօրենի թեկնածու Ստեփան Ստեփանյանցը (Կերտող), որը 17 տարի Ռուսաստանում ապրելուց հետո անցյալ տարվանից Հայաստանում է եւ համաշխարհային եւ հայ ժողովրդի պատմություն է դասավանդում Մոսկվայի պետական համալսարանի Երեւանի մասնաճյուղում։

Ինչ վերաբերում է Ցեղասպանության թանգարան-ինստիտոտի արդեն ընտրված տնօրեն Հարություն Մարությանի առաջ քաշած գաղափարական նորամուծությանը, նա նշեց․ «Ես շատ կարեւորում եմ (եւ դրա մասին ունեմ հրապարակումներ) հիշատակի օրվա վերաբանաձեւման խնդիրը։ Արդեն հարյուր տարի շարունակ մենք նշում ենք Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օր Ապրիլի 24-ը։ Սակայն Ցեղասպանության տարիներին մենք ունեցել ենք բազմաթիվ ինքնապաշտպանական մարտեր։ Դրանք եղել են եւ խոշոր, եւ փոքր բնակավայրերում, եւ առաձին ընտանիքներ են մարտնչել։ Այսինքն՝ ինքնապաշտպանվել են։ Հաջողված կամ անհաջող։ Դա կարեւոր չէ։ Կարեւորն այն է, որ կռվել են մարդիկ։ Բայց շեշտադրվում են միայն զոհերը։ Ինքնապաշտպանական մարտերը չեն շեշտադրվում։ Մինչդեռ դրանք, իմ խորին համոզմամբ, պետք է դնել նույն հարթության վրա եւ հիշել ոչ միայն զոհերին, այլ նաեւ ինքնապաշտպանական մարտերի հերոսներին, դրանք ներկայացնել, այսպես ասած, 50/50 տարբերակով։ Արդեն հարյուր տարի է անցել եւ որակական փոփոխություններ են անհրաժեշտ, որովհետեւ զոհի կարծրատիպի ամրապնդումը, այնուամենայնիվ, իրողություն է, եւ պետք է փորձել դա հնարավորինս հաղթահարել։ Հաղթահարել մեղմորեն, բայց հետեւողականորեն»։

Հայկ Դեմոյանի հետ զրուցեցինք արդեն քվեարկության արդյունքները հրապարակվելուց հետո։ Տեղի ունեցածը նա համարեց խայտառակություն։ Հարցին, թե մրցույթն արդար համարո՞ւմ է, թե դրա արդյունքների հետ կապված վերապահումներ ունի, Դեմոյանը պատասխանեց․ «Ես՝ որպես թեկնածու, չեմ կարող դա համարել արդար-ոչ արդար։ Դա համարում եմ մեկ բառով՝ կատարյալ խայտառակություն եւ ֆիասկո»։ Պարզաբանելով այդպես հայտարարելու պատճառները՝ նա նշեց, որ նրանք, ովքեր ուզում էին ստանալ իրենց ուզածը, ստացան։ Այսինքն՝ մրցակցություն չկա՞ր՝ հետաքրքրվեցինք։ Դեմոյանն ասաց՝ բացարձակապես ու շարունակեց․ «Տեսեք, ձեզ՝ լրագրողներիդ, մեկուսացրել էին։ Եթե բաց մրցույթ է, բոլորը, նաեւ լրատվամիջոցները, պետք է ներկա լինեին։ Սա տրամաբանական, ազնիվ տարբերակ է»։ Նկատեցինք, որ մրցույթը բաց լինել, նշանակում է, որ դրան կարող են մասնակցել թեկնածուներ նաեւ դրսից՝  ոչ թանգարան-ինստիտուտի աշխատակազմից ու նաեւ հետաքրքրվեցինք՝ իր համար ընթացակարգի հետ կապված անակնալ կա՞ր։

«Անակնկալները կլինեն հետո եւ հաջորդիվ, այսինքն՝ այն, ինչ որ բխում է իմ իրավունքներից, ես պետք է հետեւեմ, ըստ օրենքի, իրավունքների վերականգնման, իրավունքների պաշտպանության»,- պատասխանեց նախկին տնօրենը։ Նրա այս խոսքերն, այդուհանդերձ, չեն նշանակում, որ բողոքարկելու է մրցույթի արդյունքները։ «Չէ, ինչու բողոքարկեմ, ես հանդես կգամ նախ հայտարարությամբ՝ մանրամասնություններ, իմ տեսակետները կներկայացնեմ, մարդիկ կան, կարող է չհամաձայնեն, մարդիկ կան կարող է համաձայնվեն։ Շատ բնական բան է, բայց հայտարարությունը պարտադիր պետք է լինի»,- ասաց Հայկ Դեմոյանը։