Դե չկա էլի մոնոպոլիա, հո զոռով չի՞

Հայաստանում, ինչպես բոլորս խորապես համոզված ենք, լիակատար ազատ տնտեսական մրցակցության մթնոլորտ է: Ուղղակի կատարյալ:

Թե ՀՀ վարչապետը, թե պետեկամուտների կոմիտեի նախագահը բազմիցս հայտարարել են, թե ով ինչ ուզենա, կարող է ներկրել: Դրան զուգահեռ երբեք չեն ասել, որ որեւէ ոլորտում կա արհեստական մոնոպոլիա: Դա էլ հերիք չէ, բոլոր նրանց, ովքեր ասում են, թե կա արհեստական մոնոպոլիա, կառավարության մակարդակով հերքում, են, քննադատում են եւ այլն: Մի խոսքով, կատարյալ մրցակցություն` ազատ ու անկաշկանդ:

Բայց սա միայն  հայտարարությունների մակարդակով: Թվերը, տվյալ դեպքում խիստ պաշտոնական թվերը, բոլորովին այլ բան են ասում:  Նախօրեին այդպիսի թվեր է հրապարակել մասնավորապես ՀՀ պետեկամուտների կոմիտեն: Խոսքը անցած տարվա կտրվածքով մեր երկրի արտաքին առեւտրին վերաբերող մանրամասն տվյալների մասին է: Եվ ուրեմն, ինչ են ցույց տալիս այս տվյալները: Բարդ ու խառը հաշվարկներից խուսափելու համար վերցնենք երկու` ամենամոնոպոլիզացված ոլորտները. բնականաբար շաքարի ու բանանի ներմուծմանը վերաբերող:

Սկսենք շաքարից: ԱԺ պատգամավոր, ՀՀԿ ցուցակում ներառված Սամվել Ալեքսանյանը միայնակ չի տնօրինում շաքարի շուկան: Նա մրցակցում է առնվազն 22 տնտեսվարող սուբյեկտների հետ: Այսպիսի պատասխան կտան ՊԵԿ-ում, կամ Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության հանձնաժողովում, եթե հարցնենք` արդյոք Հայաստանի շաքարի շուկայում կա՞ մոնոպոլիա: Բայց չբավարարվենք այդ պատասխանով ու ավելի մանրամասն ուսումնասիրենք թվերը` պաշտոնական թվերը: 2016 թվականի ընթացքում Հայաստան է ներկրվել 61 հազար 554 տոննա շաքար: Դրանից 58 հազար տոննան ներկրել է Սամվել Ալեքսանյանը` Բրազիլիայից: Այսինքն, Հայաստան ներկրված շաքարի մոտ 95 տոկոսը ներկրել է Ալեքսանյանը: Մնացած 5 տոկոսը բաժանվել է մի քանի տասնյակ տնտեսվարողների միջեւ:

Այդպիսի տնտեսվարողների մեջ են մտնում, օրինակ, «Կոկա կոլան», որը իր արտադրության համար անհրաժեշտ շաքարը ավանդաբար ներկրում է` տարեկան մոտ 2 հազար տոննա: Նույնիսկ ԵՏՄ-ին միանալիս Հայաստանը ստացավ նախկին մաքսատուրքերով մի փոքր չափաբաժին այլ երկրներից ներկրելու իրավունք հատուկ «Կոկա կոլայի» հայաստանյան արտադրության համար: Տակը մնաց մոտ 1500 տոննա: Ովքեր են դա ներկրել: Դրա մի հիմնական մասը առանձնապես մեծ պահանջարկ չունեցող հատուկ տեսակի շաքարներն են: Իսկ որպես ներմուծող արձանագրվել է օրինակ ԱՄՆ-ից ներկրված 300 գրամ շաքար բերողը: Այստեղ վրիպակ չկա` հենց 300 գրամ: Կամ Հոլանդիայից 2.5 կիլոգրամ բերած անձը...: Ու այդպիսիք շատ են: Հենց սա նկատի ունեն մեր պաշտոնյաները, երբ ասում են, թե շաքարի ոլորտում մենաշնորհ չկա:

Ճիշտ նույն կերպ մենաշնորհ չկա նաեւ բանանի շուկայում: Այս շուկայում, մեղմ ասած, գլխավոր խաղացողը կրկին ՀՀԿ ցուցակում ներառված, ԴԱՀԿ նախկին պետ, Միհրան Պողոսյանի հիմնադրած «Քեթրին գրուպն է»: 2016 թվականին, ըստ ՊԵԿ հրապարակած տվյալների, Հայաստան է ներկրվել 11 հազար 282 տոննա բանան: Միայն Էկվադորից ներկրվել է 11 հազար 37 տոննա: Անցած տարի ու նաեւ հիմա Էկվադորից, բացի «Քեթրինից», բանան է ներկրում եւս մի ընկերություն, որը հիմնադրվել է միայն մոնոպոլիան «ջարդելու» պատրանք ստեղծելու նպատակով: Իրականում այդ երկու ընկերությունները ունեն նույն ծագումնաբանությունը եւ կառավարվում են միեւնույն կետից: Այդպիսով, բանանի «արքային» բաժին է ընկնում այդ ապրանքի ներկրման 97.5 տոկոսը: Իսկ բանան ներկրողների թիվը առնվազն 6-ն է: Հենց վեց երկրներից է ներկրվել բանան:

Իսկ ՊԵԿ-ի տարածած մի հաղորդագրության համաձայն՝ անցած տարի 48 ներկրող բանան է բերել Հայաստան: Բայց ներկրողների մեջ են օրինակ Վրաստանից 510 կգ ներկրած մի անձ, կամ Գերմանիայից 534 կիլոգրամ բանան ներկրած մեկ այլ անձ: Թերեւս չենք մոռացել, որ անցած տարի մեծ աղմուկով մի քանի տնտեսվարողներ որոշեցին ՌԴ-ից բանան ներկրել: ՌԴ-ում բանանի մեկ կիլոգրամի մանրածախ գինը 450 դրամ է, ինչը նշանակում է, որ Հայաստանի խանութներում մեզ հետ միեւնույն տնտեսական տարածքում` ԵՏՄ-ում գտնվող ՌԴ-ից ներկրած բանանը կարող է վաճառվել 470-480 դրամով: Եվ ահա անցած տարվա ընթացքում ՌԴ-ից ներկրված բանանի ողջ քանակությունը ընդամենը 193 տոննա էր, կամ ընդհանուրի միայն մոտ 2 տոկոսը:

Ու այս պայմաններում ՀՀ պետեկամուտների կոմիտեն մոտ 5 շաբաթ առաջ հաղորդագրություն տարածեց՝ նշելով, թե «Հայաստանում բանանի մենաշնորհի խնդիր չկա»: Իհարկե խնդիր չկա: Մենաշնորհի խնդիրը ամբողջությամբ եւ հաջողությամբ լուծված է` խնդիր չկա, մենաշնորհ կա:

Անշուշտ, զուտ պատահականություն է, բացարձակ պատահականություն է, որ այս երկու մոնոպոլիզացված ոլորտների «արքաներն» էլ` Սամվել Ալեքսանյանն ու Միհրան Պողոսյանը հայտնվել են ՀՀԿ ցուցակում: Այն ՀՀԿ-ի, որի փոխնախագահը` ՀՀ վարչապետ Կարեն Կարապետյանը, հայտարարում է, թե ով ինչ ուզենա՝ կարող է բերել Հայաստան: Եվ զուտ պատահականություն է, որ մամուլում ընտրակաշառքների խոստումների վերաբերյալ տեղեկությունների մեջ հիմնականում շոշափվում է այս երկու մոնոպոլիստների անունները: Ինչո՞ւ են նրանք այդպես «վիզ դրել» ՀՀԿ-ի համար հնարավորինս շատ ձայներ գնելու համար:

Արդյոք այն պատճառո՞վ, որ Սամվել Ալեքսանյանին եւ Միհրան Պողոսյանին դուր է գալիս ՀՀԿ-ի ծրագիրը, հատկապես արտաքին քաղաքականության բաժինը: Դե բա իհարկե: Բա հո դրա պատճառը այն չէ, որ ՀՀԿ-ին շատ ձայն բերելով՝ իրենք կպահպանեն իրենց մոնոպոլ կարգավիճակը ու կշարունակեն «բարեգործություններ» անել մարդա մի ձրի լավաշ կարգի:  ՀՀԿ-ի նախընտրական ծրագրում, ի դեպ, որպես տնտեսական առաջընթաց ապահովելու միջոց դիտարկվում է «տնտեսական կյանքում հավասար մրցակցային պայմանների ապահովումն ու հովանավորչության վերացումը»: Լիահույս ենք, որ ՀՀԿ ցուցակով Սամվել Ալեքսանյանն ու Միհրան Պողոսյանը պատգամավոր դառնալուց հետո  զբաղվելու են հատկապես «հավասար մրցակցային պայմաններ ապահովելով» եւ «հովանավորչության վերացմամբ»: