Բոյկոտ, ընդվզում, Նոր Հանրապետություն. Ժ. Սեֆիլյանի ու Վ. Ավետիսյանի համատեղ հոդվածը

Ժիրայր Սեֆիլյանն ու Վարուժան Ավետիսյանը հանդես են եկել ծավալուն հոդվածով, որն ամբողջությամբ ներկայացնում ենք ստորև.

2015թ. կանխատեսել էինք, որ առնվազն 2017թ. իրական, այսինքն՝ Հայաստանում ապրող, ընտրազանգվածի մեծամասնությունը կհայտնվի ռեժիմի վերահսկողության տակ: Եվ այդ կանխատեսման վրա հիմնվելով եզրակացրել էինք, որ այլևս անհնար է հույս փայփայել, թե ընտրությունների միջոցով կարելի է հեռացնել ռեժիմին, ուստի նրան հնարավոր է հեռացնել միայն ընդվզման միջոցով: Տես այստեղ

Արդեն իրականացած այս կանխատեսման համար բավարար էր դիտարկել այն գործընթացները, որոնց պատճառով.

ա) ընդդիմադիր և ակտիվ ընտրողների քանակը արագ տեմպերով նվազում է, քանի որ հատկապես նրանք են շարունակում զանգվածաբար հեռանալ երկրից,

բ) ընդդիմադիր և ակտիվ ընտրողները շոշափելի քանակով և արագ տեմպերով կորցնում են տնտեսական ու քաղաքական անկախությունը և իրենց հաշվին ավելացնում ռեժիմի վերահսկողության տակ գտնվող ընտրազանգվածը:

Հայաստանյան իրականությանը քաջածանոթ բոլոր ողջամիտ և ազնիվ մարդկանց համար մեր այս տեսակետն այլընտրանք չունի: Սակայն երկու հանգամանք մեզ դրդեցին նախկինում ներկայացրած մեր փաստարկումների հաշվառմամբ ավելի հանգամանալից կերպով անդրադառնալ հարցին: Այդ հանգամանքներն են.

ա)«Սասնա Ծռեր» խմբավորման գործողության ազդեցությամբ հասարակության և ամբողջ հայության շրջանում, պետական կառավարման համակարգում, առաջին հերթին՝ քաղաքական դաշտում և արտաքին հարաբերությունների ասպարեզում առաջացած նոր իրավիճակը, որը ոչ միայն ավելի հիմնավոր է դարձնում մեր տեսակետը, այլև պահանջում է օր առաջ կյանքի կոչել այն:

բ) հերթական անգամ ռեժիմին լեգիտիմացնող, և ըստ այդմ՝ մեզ սպառնացող գոյութենական ճգնաժամի խորացմանը նպաստող ընտրություններին մասնակցելու գործողությունները, որոնք այդ նոր իրավիճակն անտեսելով համառորեն շարունակում է կատարել իրեն ընդդիմադիր անվանող կուսակցությունների մեծամասնությունը:

Այս հանգամանքի հաշվառմամբ դիտարկենք մեր տեսակետի նորովի հիմնավորումը հասարակական, ներքաղաքական և արտաքին հարաբերությունների փոխկապված համատեքստերում՝ զուգահեռաբար նկատի ունենալով դրանցում ռեժիմի, կուսակցությունների և ընտրողների վարքագծի կարևոր պարամետրները:

Հասարակական համատեքստ

• «Սասնա Ծռեր»-ի գործողությունը քաղաքականապես ակտիվ մարդկանց ցույց տվեց ընդվզման մեթոդի արդյունավետությունը և նրանց շրջանում վերջնական ու անդառնալի կերպով ամրագրեց այն մոտեցումը, որ ընտրություններին մասնակցելն անիմաստ է, ուստի ռեժիմին կարելի է ծնկի բերել միայն ընդվզմամբ: Դա էր նաև պատճառը, որ ՊՊԾ գնդից «Սասնա Ծռեր» խմբավորման դուրս գալուց և ձերբակալվելուց հետո հանրահավաքային ալիքը մարեց: Մարդիկ այլևս չեն ցանկանում մասնակցել այնպիսի միջոցառումների, որոնք կապված չեն ուժային դիմադրության բաղադրիչ ունեցող ընդվզման հետ: ՏԻՄ ընտրությունների արդյունքներն էլ իրենց հերթին նպաստում են այդպիսի արմատական տրամադրությունների ծավալմանը:

• Ընդդիմադիր ընտրողները նախկինում մոբիլիզացվում էին միայն նախագահական ընտրությունների ժամանակ: Այդ երևույթն ուներ երկու հիմնական պատճառ: Առաջինն այն է, որ պետական կառավարման համակարգը խանական բուրգ է, ուստի բուրգի գլխին կանգնած անձին փոխելու հույսը համախմբում էր մարդկանց: Երկրորդ պատճառը կապված է համակարգի կառուցվածքի, բովանդակության և դրանց վերաբերյալ հասարակական ընկալումների հետ: Համակարգի մաս կազմող կուսակցությունները կայացած չեն, չունեն գաղափարախոսական-ծրագրային իրական բովանդակություն, ուստի ընտրողները նրանց տարբերում են ոչ թե գաղափարներով ու ծրագրերով, այլ՝ առաջին դեմքերով: Ընդ որում՝ կուսակցություններն ընկալվում են որպես դրանց առաջին դեմքերի կցորդներ, որոնց միակ առաքելությունը այդ առաջին դեմքերին երբևէ նախագահ դարձնելն է: Հակառակ պարագայում դրանք քաղաքական կատեգորիա չեն համարվում և քաղաքական հետաքրքրություն չեն ներկայացնում: Միակ բացառությունը ՀՅԴ-ն է իր անցյալի շնորհիվ, սակայն նրա ղեկավարության հատկապես վերջին շրջանի գործունեությունը վարկաբեկում է ոչ միայն նրան, այլև կուսակցություն երևույթն առհասարակ: Նման իրավիճակում ընտրողների մեծ մասի վարքագիծը որոշում է ոչ թե գաղափարական-գիտակցական, այլ անձերով պայմանավորված հոգեբանական գործոնը: Այս ամենի հետևանքով քաղաքացիները քաղաքական վարքագիծ են դրսևորում միայն այն դեպքում, երբ գործ ունեն անձերի, այլ ոչ թե կուսակցությունների հետ: Դրա վկայությունն է թեկուզ այն փաստը, որ մինչ օրս խորհրդարանական ընտրությունները ոչ մի լուրջ ներքաղաքական գործընթաց չեն հարուցել, իսկ հասարակությունն անմիջապես հաշտվել է դրանց կեղծված արդյունքների հետ: Ծանրակշիռ ապացույց է նաև այն հանգամանքը, որ նախագահական ընտրությունների ժամանակ փաստացի հաղթած ընդդիմադիր թեկնածուների ղեկավարած կուսակցությունները խորհրդարանական ընտրություններում շատ քիչ ձայներ են ստացել: Նման իրավիճակում, երբ արդեն չկան նախագահական ընտրություններ, նախագահի ինստիտուտը փաստացի զրոյացվել է, նրա մոբիլիզացնող հատկությունը մարդկանց ընկալումների մեջ լղոզվում ու տարրալուծվում է, և քաղաքացիներն այլևս ընտրությունների հետ լուրջ հույսեր չեն կապում:

• Այն պայմաններում, երբ միակ լուծումը համարվում է ընդվզումը, «ընտրություն» երևույթի, ուստի նաև դրա միջոցով աշխատող քաղաքական ուժերի ու գործիչների նկատմամբ խորանում և գերակշռող են դառնում անվստահության, մերժման և անգամ՝ հակադրվելու տրամադրությունները: Նման տրամադրությունների ձևավորմանը էապես նպաստում է այն հանգամանքը, որ ընտրություններն իրավացիորեն համարվում են ռեժիմի վերարտադրության մեխանիզմ, իսկ դրանց մասնակցելը՝ ռեժիմին լեգիտիմացնող գործողություն:

• Անհասկանալի և անընդունելի է դառնում անգամ ընտրությունները որպես ընդվզման առիթ դարձնելու մարտավարությունը, քանի որ նախ՝ մարդիկ ուզում են օր առաջ փոփոխության հասնել, ապա նաև՝ վերը նշված պատճառներով մարդկանց համար հասկանալի է դարձել, որ իմաստ չունի հերթական անգամ լեգիտիմացնել ռեժիմին, ինչ է թե դա կարող է դառնալ կամ չդառնալ ընդվզման առիթ: Այս առումով որոշիչ է այն հանգամանքը, որ ընտրողների ամենաակտիվ մասը չի մասնակցելու ընտրություններին, ուստի նաև չի պայքարելու դրա արդյունքների համար:

Ներքաղաքական համատեքստ 

• Ներքաղաքական կյանքը զրոյացել է, կուսակցությունները չեն կայացել, եղածն էլ փոշիացել է ու գրեթե ամբողջությամբ հայտնվել ռեժիմի վերահսկողության տակ: Այս և վերը նշված հասարակական ընկալումների փոփոխությունների պատճառով կուսակցությունները գրեթե ամբողջությամբ կորցրել են նախկինում ունեցած քիչ թե շատ կայուն ընտրազանգվածները:

• Ընտրությունների ժամանակ ռեժիմը հանդես է գալու մեկ ուժի տեսքով, մինչդեռ «ընդդիմությունը» լինելու է գերմասնատված ու փոշիացած: Դրա վառ օրինակը Գյումրիի ՏԻՄ ընտրություններն էին:
  
  
• Քաղաքական վերնախավը ինչպես ռեժիմի, այնպես էլ «ընդդիմության» մասով չի յուրացրել ժողովրդավարական մշակույթը և չի կրում այն, ուստի նրա մասնակցությամբ ընտրությունների փոխարեն լինելու է քաղաքական առևտուր և բեմականացում:

• Սահմանադրության 89-րդ հոդվածը պարտադիր է համարում խորհրդարանական մեծամասնության ձևավորումը: Նման իրավիճակում ռեժիմի հետ մրցակցելու կարողություն չունեցող փոքր և թույլ «ընդդիմադիր» կուսակցություններն իրար հետ են մրցելու «ընդդիմության» համար նրա հատկացրած փոքաթիվ տեղերի համար և միմյանց ջլատելով էլ ավելի թույլ, փոշիացած ու քիչ ձայներով են հասնելու եզրագծին կամ ուղղակի դուրս են մնալու պայքարից: Այս երևույթն իր համար արդյունավետ դարձնելու համար ռեժիմը կարող է ասպարեզ նետել բազմաթիվ գրպանային կուսակցությունների և ստեղծել կառավարելի քաոս:

• Իր հերթին՝ ռեժիմն ամեն ինչ անում է առանց այն էլ լուրջ քաղաքական հետաքրքրություն չառաջացնող խորհրդարանական ընտրությունները բացարձակապես ապաքաղաքական և կանխորոշված արդյունքով հերթական ու ձևական միջոցառման վերածելու նպատակով: Դրան նպաստում է նաև իբրև թե անկուսակցական վարչապետի և «պրոֆեսիոնալ» կառավարության ֆենոմենը:

• Նախորդ բոլոր, այս թվում՝ վերջին ՏԻՄ ընտրությունների օրինակով կարող ենք փաստել, որ 2017թ. խորհրդարանական ընտրություններում խորհրդարանական տեղեր ՀՀԿ-ից բացի ստանալու են որոշակի ընտրազանգվածի նկատմամբ ազդեցություն ունեցող այն «ընդդիմադիր» կուսակցությունները, որոնց ստեղծել է գաղութային վարչակազմը, կամ որոնք առևտրի մեջ են մտել նրա հետ և նշված պատճառներով ստեղծվել կամ դարձել են վարչակազմի նույնպիսի բաղադրիչ, ինչպիսին ՀՀԿ–ն է: Նրանք ՀՀԿ-ի հետ նախապես համաձայնեցված դերաբաժանմամբ են մտնում «ընտրությունների» գործընթացի մեջ՝ նպատակ ունենալով ստեղծել ժողովրդավարության պատրանք և մոլորեցնելով ընդդիմադիր տրամադրություններ ունեցող ընտրողներին՝ ստանալ նրանց ձայները և թույլ չտալ, որ այդ ձայներն ստանան քիչ թե շատ ընդդիմադիր այլ կուսակցությունները: Դրանով իսկ՝ նրանք ռեժիմի համար վերահսկելի են դարձնում ընտրական գործընթացը և ապահովում են ռեժիմի ու գաղութային վարչակազմի վերարտադրությունը: Բնականաբար՝ նրանք ՀՀԿ-ի հետ միասին օգտվում են խախտումներ կատարելու «իրավունքից» և նրա հետ միասին են յուրացնում ժողովրդի իշխանությունը՝ հանդես գալով որպես միասնական հանցավոր համագործակցություն: Ժողովրդին մոլորեցնելու նպատակին են ծառայում նաև նման կուսակցությունների «ընդդիմադիր» դեմարշները, որոնցից վերջինը ընտրակեղծարարության տաճար ԿԸՀ-ի կազմը վերնըտրելուց  անմիջապես հետո նրա և նրա նախագահի հասցեին Բարգավաճ Հայաստան և Հայկական վերածնունդ կուսակցությունները ներկայացնող պատգամավորի հնչեցրած ամպագոռգոռ քննադատությունն էր:

• Վերը նշվածից բացի, «ընդդիմադիր» կուսակցությունների համար առաջացել է այնպիսի իրավիճակ, որ առանց ռեժիմի աջակցության կամ թույլտվության նրանք չեն կարող հաղթահարել 6% շեմը և տեղեր ստանալ խորհրդարանում: Եթե ռեժիմը նախկինում գողանում էր այդ կուսակցությունների ձայների մի մասը, ապա ներկայումս դրա կարիքը չունի, ուստի դրանք խորհրդարանում տեղեր ստանալու համար պետք է նույնպես մասնակցեն ժողովրդավարության պատրանք ստեղծող բեմականացմանը, աչք փակեն ռեժիմի ու նրա հետ գործակցող կուսակցությունների կատարած ընտրախախտումների վրա և աշխատեն շահել ռեժիմի բարեհաճությունը՝ այսպիսով հանցակից դառնալով նրան:

• Ընտրությունների մասնակիցների ցուցակների հրապարակումը, տեղամասերի տարածքների տեսագրումը և այլ նորամուծությունները, ինչի վերաբերյալ ռեժիմի համաձայնությունը դարձել է նրա և «ընդդիմության» քարոզչության անկյունաքարերից մեկը, իրականում արդեն ոչ մի նշանակություն չունի: Նախ՝ որովհետև ռեժիմն արդեն կարող է ընտրություններին մասնակցողների ձայների մեծամասնությունն ստանալ առանց ընտրության օրը տեղամասերում կատարվող այնպիսի զանգվածային կեղծիքների, որոնք կապված են ընդդիմադիր ընտրողների ձայները գողանալու և Հայաստանում չապրող կամ արդեն մահացած ընտրողների ձայներն օգտագործելու հետ: Հիմնական խախտումները կատարվելու են տեղամասից դուրս և դրսևորվելու են ընտրողների կամքի վրա ազդելով ու նրանց ուղղորդելով: Բացի այդ՝ ռեժիմի հետ գործակցող կամ նրա կանոններին ենթակա «ընդդիմադիր» կուսակցությունները չեն միավորվելու և չեն կարողանալու ստեղծել բավարար ռեսուրս, որն ի վիճակի կլինի համատարած կերպով ստուգել ցուցակները և հետամուտ լինել կեղծիքների բացահայտման ու բողոքարկման գործին:

Արտաքին քաղաքական համատեքստ

• Ռուսական գաղութատիրությունը հետզհետե ավելի շոշափելի և ազդեցիկ է դառնում: Պետության ինքնիշխանության կորստի վտանգի պայմաններում ակտիվ քաղաքացիները ընդհանրապես մերժում են գաղութային վարչակազմի հսկողությամբ և նրա կանոններով տեղի ունեցող և հօգուտ գաղութատիրոջ կանխորոշված արդյունքներով ընտրությունները և դրանց մասնակցող ուժերին ու գործիչներին՝ այդ ամենը համարելով եթե ոչ դավաճանություն, ապա առնվազն՝ դրան նպաստող ուժերի վատնում: Այս պատճառով ակտիվ քաղաքացիները կողմնորոշվում են դեպի ազգային-ազատագրական պայքարի հարթություն և ընդվզման գործողություններ, իսկ պասիվ քաղաքացիները հաշտվում են «իրականության» հետ և ընդդիմադիրների հետ հույսեր չկապելով ավելի կառավարելի են դառնում ռեժիմի համար, ուստի հուսահատ և անտարբեր կերպով ձայնը տալու են ռեժիմին:

• «Սասնա Ծռեր»-ի գործողության շնորհիվ Արևմուտքն արդեն խոսում է ռեժիմի լեգիտիմության ռեսուրսի բացակայության կամ անբավարարության մասին: Դիրքորոշման այդպիսի փոփոխությունը հետևանք է այն բանի, որ ժողովրդի գերակշռող մեծամասնությունը աջակցում կամ համակրում է «Սասնա Ծռեր»-ին: Հայաստանում օրըստօրե ծավալվող ինքնիշխանության ձգտման և հակառուսական տրամադրությունների ֆոնին Արևմուտքի նման քայլը Կրեմլին մղում է ուղիղ կառավարման մակարդակով և շատ ավելի ակտիվ ու կոշտ կերպով միջամտելու հայաստանյան ներքաղաքական զարգացումներին և օժանդակելու իր դրածո կլանի վերարտադրությանը: Դրա առարկայական դրսևորումներից է էմիսարի կարգավիճակ ունեցող վարչապետից և հայտնի ու թաքուն ռուսական գործակալներից բաղկացած կառավարության կազմավորումը, որի առաքելությունն է նոր իմիջային գործոնի միջոցով և քարոզչական հնարքներով ռեժիմին առանց ցնցումների հասցնել մինչև 2017թ. ընտրություններ, որտեղ ռեժիմի հաղթանակն արդեն երաշխավորված կլինի:

• Միևնույն ժամանակ Հայաստանում կա ակտիվ և կարողունակ մի ընդդիմադիր շերտ, որը, դժբախտաբար, բոլոր հույսերը կապում է Արևմուտքի աջակցության հետ և առանց դրա մեր երկրում չի պատկերացնում որևէ փոփոխություն: Եվ քանի որ Արևմուտքը մերժում է ընդվզման տարբերակն ու իր քայլերը կատարում է ընտրությունների համատեքստում, ուրեմն իրենք նույնպես մերժում են ընդվզումը, ինչի հետևանքով ակամա մնում են ռուսական գաղութային ռեժիմի կանոնների դաշտում և հուսահատ դիմադրողի հոգեբանությամբ մասնակցում են կանխորոշված արդյունքներով ընտրություններին ու լեգիտիմացնում ռուսական գաղութային ռեժիմին կամ էլ պասիվանում են, դուրս գալիս քաղաքական պայքարից և, որպես կանոն, արտագաղթում:

Եզրակացություններ

• Ինչպես ցույց տվեցին նաև վերջին ՏԻՄ ընտրությունները, դրանց մասնակիցների ձայների ընդհանուր քանակի մեջ ՀՀԿ-ի օգտին արձանագրվող ձայները ոչ միայն չեն նվազում, այլև ավելանում են: Գյումրիի և Վանաձորի ՏԻՄ «ընտրությունների» ժամանակ բազմակուսակցական և ժողովրդավարական կեղծ պատկերի ետևում հանրապետության մասշտաբով ՀՀԿ-ի օգտին արձանագրվեց ձայների 80 %-ից ավելին: Հաշվի առնելով, որ ՏԻՄ «ընտրությունները»  2017թ. խորհրդարանական «ընտրությունների» հայելին է, ինչպես նաև նկատի ունենալով, որ գաղութային վարչակազմը, որպես կանոն, կրկնում է Ռուսաստանի, տվյալ դեպքում՝ մի քանի գաճաճ արբանյակներով շրջապատված և, ըստ էության` միակուսակցական  համակարգ ստեղծելու փորձը, արդեն կարելի է եզրակացնել, որ 2017թ. խորհրդարանական «ընտրությունների» ժամանակ ՀՀԿ-ն ամենայն հավանականությամբ պլանավորում է վերցնել ձայների առնվազն երեք քառորդը՝ մնացածը բաժանելով ոչ ավել, քան 3-4 կուսակցությունների միջև: Ընդսմին՝ դարձյալ ամենայն հավանականությամբ, ռեժիմի հետ ուղղակի գործարքի մեջ չմտած կուսակցությունների համար տեղեր չեն նախատեսվում: Նրանց պարզապես կօգտագործեն ու դեն կնետվեն:

• Բոլոր այն ուժերն ու գործիչները, որոնք գտնվում են ռեժիմի խաղի կանոնների դաշտում, այդ թվում՝ մասնակցում են ընտրություններին, միայն լեգիտիմացնում են ռեժիմին և նպաստում նրա ու ռուսական գաղութատիրության վերարտադրությանը՝ ըստ այդմ նպաստելով նաև այդ գաղութատիրության հետևանքով առաջացած գոյութենական ճգնաժամին: Այս իրողությունը պետք է լավ հասկանա նաև Սփյուռքի այն հատվածը, որն ապրում է Հայաստանի հոգս ու ցավով: Նա պետք է ճշգրտի պայքարող հայաստանցուն աջակցելու իր մարտավարությունը և ընտրությունների փոխարեն իր ջանքերն ուղղի ընդվզումը կյանքի կոչելուն՝ աջակցելով դրա համար աշխատող ուժերին ու անհատներին:

• Մենք պետք է գործենք վճռական մենակի հոգեբանությամբ և առանց Արևմուտքի օգնության ակնկալիքի ընդվզենք: Մինչև գետնի վրա չլինի արժանապատիվ դիմադրություն և պայքարող ժողովուրդը չդառնա դիմադրության գործոն, ոչ մի օժանդակություն չի լինելու: Մինչդեռ ընդվզման դեպքում աջակցություն անպայման կլինի: Այդ մասին է վկայում նաև «Սասնա Ծռեր»-ի գործողության շնորհիվ Արևմուտքի դիրքորոշման վերը նշված փոփոխությունը:

• Հետզհետե խորանում է անջրպետը ակտիվ և պասիվ քաղաքացիների հայացքների միջև: Ակտիվը չի մասնակցում ընտրություններին և հակված է ընդվզման, ուստի պասիվ քաղաքացիները վերածվելու են կամազուրկ ընտրազանգվածի: Այս պատճառով 2017թ. «ընտրություններին» կմասնակցի նախկինից էլ ավելի պակաս քանակությամբ ընտրազանգված, որի մեծամասնությունը կքվեարկի ռեժիմի թելադրանքով: Պատկերավոր ասած՝ ընտրությունների կգնան նրանք, ում կտանեն, և նրանք կքվեարկեն այնպես, ինչպես տանողները կհանձնարարեն:

• Միևնույն ժամանակ՝ մեծամասնություն կազմող պասիվ և ընտրությունների ժամանակ ռեժիմի ազդեցությանը ենթակա քաղաքացիների գերակշռող մասը իրականում նույնպես հոգու խորքում ընդվզման կողմնակից է, սակայն ընտրությունների ժամանակ նրան է ձայն տալիս: Դա բացատրվում է նրանով, որ ժողովուրդը փոփոխության ցանկություն ունի, բայց այդ ցանկությունը չի աճում մինչև կամքի մակարդակ: Եվ, քանի որ փոփոխության հիմքը և չափանիշը դրա նկատմամբ ժողովրդի կամքն է, ուրեմն պետք է աշխատել եղած ցանկությունը կամքի վերածել: Սակայն ցանկությունը հնարավոր չէ կամքի մակարդակի բարձրացնել համակարգի ներսում, նրա կանոններով ու նրա մեխանիզմների, այդ թվում՝ ընտրությունների միջոցով: Հարկ է նկատի ունենալ, որ համակարգի հիմնական գործառույթներից մեկը հենց ժողովրդի ցանկությունը կամքի վերածելու գործընթացը խափանելն է: Ուստի ժողովուրդը պետք է կազմակերպվի համակարգից դուրս, չենթարկվի նրա կանոններին, չհանձնվի նրա մեխանիզմներին, այդ թվում և առաջին հերթին՝ չմասնակցի նրա վերարտադրությունն ապահովող ընտրություններին և մաս առ մաս, սկզբում ամենահամարձակների ու գիտակիցների փոքրաթիվ խմբով, հետո ավելի ու ավելի մեծ ծավալներ ստանալով ստեղծի մնացածին իր հետևից տանելու ունակ քարշակային ուժ, որը պետք է իր ակտիվ քայլերով հարուցի ընդվզում և ստեղծելով ալիք՝ ներգրավի մնացածներին: Նման բան տեղի կունենա միայն ընդվզման դեպքում, երբ ժողովրդի մեծամասնությունը կսկսի մաս առ մաս ոգի առնել և միանալ պայքարող քաղաքացիներին, ինչի շնորհիվ կարճ ժամանակում կձևավորվի անհաղթահարելի ժողովրդային ուժ, որն արդեն ի վիճակի կլինի իր կամքը պարտադրելու ռեժիմին և հեռացնելու նրան: Ինչպես «Սասնա Ծռեր»-ը ոտքի հանեցին և ընդվզման մեթոդի վճռական կողմնակիցներ դարձրեցին ակտիվ քաղաքացիներին, այնպես էլ վերջիններս իրենց օրինակով քարշակի դեր կկատարեն և ոտքի կհանեն ժողովրդի մեծամասնությանը: Դրա համար պետք է ժողովրդին ցույց տալ պայքարի ճիշտ ուղին, երբեք չմեղադրել նրան, թե նա ոտքի չի կանգնում ինքնուրույն կերպով: Ընդհակառակը, ժողովրդին պետք է սիրով վերաբերվել և գիտակցել, որ նա գերի է դարձել գաղութային ռեժիմին, որ նրա համար ընտրությունները վերածվել են պարբերական բնույթ ունեցող յուրօրինակ խոշտանգման, և պայքարի իմաստը հենց նրան ազատագրելն է:

Ուստի «Ընտրությու՞ն, թե՞ հեղափոխություն» երկընտրանքը, որի լուծումը դրա առաջադրողները կանխակալ ձևով պայմանավորում են ժողովրդի մեծամասնության կամքի արտահայտման գործոնով, իրականում կեղծ երկընտրանք է: Միայն հեղափոխական գործընթացը կարող է ժողովրդի ցանկությունը վերածել կամքի, իսկ այնուհետև այդ կամքը պարտադրել ռեժիմին:

Ամփոփում

Հայաստանում փոփոխություն կատարելու միջոցի ընտրության հարցի դիտարկումը ցույց է տալիս, որ արդյունք կարող է լինել միայն այն դեպքում, երբ կառաջանա գիտակից և ակտիվ քարշակային ուժ, որն ի վիճակի կլինի ռեժիմին կամք պարտադրելու նպատակով իր հետևից տանել ժողովրդի մեծամասնությանը: Այդ ուժի համախմբման առանցքը պետք է դառնա Հայաստանի զարգացման տեսլականը:

Մեր դիտարկումը նաև ցույց է տալիս, որ այդ քարշակն այլևս չի կարող ձևավորվել և, առավել ևս, հաղթանակ ապահովել ընտրությունների և դրանց հետ կապված զարգացումների համատեքստում: Մինչդեռ ընդվզման պարագայում այն կարող է բավականին հեշտությամբ ամբողջանալ, քանի որ ընդվզումը համահունչ է ակտիվ քաղաքացիների ընկալումներին, ցանկություններին և դրանք իրականացնելու պատրաստակամությանը: Միևնույն ժամանակ՝ փոփոխությունների կատարման միջոցի ընտրության հարցի դիտարկումը բացահայտում է, որ ներկա Հանրապետությունը՝ որպես համակարգ, անդառնալի կերպով փտած և, ըստ էության, հակապետության վերածված կազմակերպվածք է, ուստի Նոր Հանրապետության ստեղծումը պետք է դառնա ընդվզման վերջնական նպատակը, իսկ ռեժիմին հեռացնելը՝ այդ նպատակին հասնելու փուլերից մեկը: Այսօրվա փտած համակարգի փոխարեն նոր համակարգ կառուցելու համար անհրաժեշտ կլինի Անցումային փուլ, որի ընթացքում պետական կառավարման համակարգը (իր քաղաքական ինստիտուտներով ու կառավարող դասով), տնտեսությունը և արտաքին հարաբերությունները պետք է արմատապես փոխվեն՝ անցումային ժողովրդավարության մեթոդներով այսօրվա բռնապետական-ոստիկանապետական բնույթի գաղութային ռեժիմի փոխարեն ազգային-ժողովրդավարական կառավարում հաստատելու համար:

Տարիներ շարունակ մեր քաղաքական ուժը հավատարիմ է այս տեսակետին, որի ճշմարտացիությունն օրըստօրե ընդունելի է դառնում հայաստանյան հասարակության և, համոզված ենք, շուտով նաև՝ Սփյուռքի ակտիվ հատվածի համար:

Միևնույն ժամանակ` մենք չենք բավարարվել միայն փոփոխությունների արդյունավետ միջոցի վերաբերյալ տեսակետ հայտնելով, այլ նախապես կազմել և ներկայիս նոր իրավիճակի հաշվառմամբ արդեն լրամշակված տարբերակով ունենք այդ փոփոխությունների համար անհրաժեշտ՝ «Նոր Հանրապետություն հիմնադրելու մասին ճանապարհային քարտեզ»-ի նախագիծ՝ Անցումային փուլի ծրագրի և երկարաժամկետ հեռանկարի ռազմավարական հայեցակարգի աշխատանքային նախագծերով հանդերձ:

Ճանապարհային քարտեզի նախագիծն առաջին հերթին ենթադրում է նրա նպատակները, սկզբունքներն ու մեթոդներն ընդունող գործիչներից կազմված քաղաքական մարմնի և նրա համակարգմամբ գործող պայքարի կառուցվածքային–կազմակերպական  համակարգի ձևավորում, որը ժողովրդին պետք է համախմբի և տանի «ընտրությունների» բոյկոտի, ընդվզման և ինքնիշխան ու ժողովրդավարական Նոր Հանրապետություն հիմնադրելու ուղիով: