Մեռնել կցանկանա՞ք

Արդեն երեկո էր, երբ ազատել էի գլուխս փողոցի աղմուկից, մի կերպ հասել տուն, վիրակապ դրել ձեռքիս թեթեւ կտրվածքին եւ որոշել վերջապես կարդալ մոտս կուտակված նյութերը: Նյութերը շատ էին, հիմնականում երիտասարդ հեղինակների աշխատանքներ, ֆանտաստիկայի ժանրում գրված ստեղծագործություններ, որոնք ես խոստացել էի կարդալ եւ հայտնել կարծիքս: Վերջապես կար ազատ ժամանակ եւ թերթերի, բրոշյուրների ու սովորական A4 ֆորմատի թղթերի կույտը սպասում էր նվաստիս համեստ գրաքննադատական կարողություններին:

Սակայն զանգեց հեռախոսս: Չեմ հիշում նույնիսկ` ուրախացա գլուխս այդ տեքստերը կարդալու պարտականությունից ազատելու պոտենցիալ հնարավորությունից, թե զայրացա` հասկանալով, որ էլի պետք է տանջվեմ խղճի անամոթ խայթերից:

Զանգահարողը Արան էր:

- Բարեւ,- ասում է,- ի՞նչ ես անում:

- Ոչինչ,- պատասխանում եմ,- մի քանի բան ունեմ կարդալու:

- Դրանք թող,- ասում է եւ շարունակում,-արի մոտս, էստեղ քեզ համար հետաքրքիր դեպք կա:

- Մյուս անգամ,- խուսափում եմ,- էս երեկո ուզում եմ կուտակված գործերս թեթեւացնել:

- Բայց սա կատարյալ հետաքրքիր դեպք է,- համառում է,- ես կասեի` հետաքրքիր դեմք է:

- Հնարավոր է, որ ինձ մոտ էլ կան հետաքրքիր դեմքեր,- ես էլ եմ փորձում համառել,- մնա մյուս անգամ:

- Հետեւիցդ տաքսի եմ ուղարկել արդեն,-ասում է առանց առարկություններս հաշվի առնելու,- հինգ րոպեից մոտդ կլինի, ու որ լինես մոտս տասնհինգ րոպեից, սպասում եմ քեզ:

Հեռախոսն անջատվում է:

Մեղավոր հայացքով նայում եմ սեղանիս թղթակույտին:

- Կներեք,- ասում եմ ու զգում, որ իսկական սրիկա եմ: Ախր ես էլ գիտեմ, թե ինչ է նշանակում սպասել գրածիդ մասին կարծիքի:

* * *

Տաքսին ինչպես միշտ ուշացավ եւ մի քանի րոպեում գլուխս նորից լցվեց փողոցի աղմուկով: Այն, ինչ կատարվում էր քաղաքում, նման էր իսկական ալեկոծության: Կառավարությունը որոշել էր թանկացնել առաջին անհրաժեշտության մի քանի ապրանքների գները, թանկացրել էր տրանսպորտի ուղեվարձը, ավելացրել հարկերը փոքր ձեռնարկատերերի համար: Եվ քաղաքը վերածվել էր մի ընդհանուր պայթունավտանգ զանգվածի: Ու նրա մեջ չէր վտանգը, որ հնարավոր էր բախում կառավարական ուժերի եւ քաղաքացիական անհնազանդություն հայտնած քաղաքացիների միջեւ, թեեւ այդպիսի բախման վտանգը կար եւ կախված էր օդում Դեմոկլեսի թրի պես: Ավելի մեծ վտանգ էր ներկայացնում քաղաքացիական անհնազանդություն հայտնած քաղաքացիների եւ թանկացումները լուռ ու մունջ տանող քաղաքացիների միջեւ կոնտրաստային տարբերությունը: Դա իսկական ճեղք էր հասարակության մեջ, իսկական, եթե ուզում եք, ռասսայական տարբերություն: Եվ այդ տարբերությունը կարող էր վերածվել իսկական խտրականության:

- Ֆրիտյորֆ 26, ձե՞ր հետեւից են ուղարկել տաքսի Քաղաքային Հոսպիտալից,-տաքսիստի ձայնը հետ բերեց ինձ մտքերիս ընթացքից: Նույնիսկ չէի նկատել, թե ինչպես էր եկել մեքենան:

- Այո,- պատասխանեցի:

- Կներեք,- ասաց,- ողջ քաղաքը խցանումների մեջ է,- հազիվ եմ ճանապարհ բացում, բայց հիմա կգնանք շրջանցիկով, ուղիղ ժամանակին հետ կհասնենք:

- Դուք գիտեք,- անտարբեր ասացի ես, նստեցի հետեւի նստատեղին: Հայացքս լուսամուտից դուրս էր, փողոցներով ընթանում էին ցուցարարների երթեր, բակերից անընդհատ ներսուդուս էին անում մարդկանց նորանոր խմբեր: Ոստիկանական ջոկատները, խառնված քաղաքացիների ամբոխի մեջ, խուճապահար եւ մոլորված տեսք ունեին:

- Վիրավո՞ր եք,- հարցրեց տաքսիստը` ցույց տալով վիրակապով ձեռքս:

- Ստից բան է:

- Ցույցի ժամանա՞կ:

- Միամիտ սայթաքեցի ու դիպա դուրս ցցված խողովակին:

- Իսկ ինձ խփեցին դիտմամբ,- նա թեքեց գլուխն, ու ես տեսա այտով մեկ ձգվող սպին:

- Խո՞րն է,- հարցրեցի:

- Բժիշկն ասաց, որ միշտ կմնա:

Լռեցի:

- Իսկ այդ անասունները քթները տնից չեն հանում նույնիսկ:

Նորից լռեցի:

- Պետք է ոստիկաններին թողնել, էս օլիգարխներին թողնել ու դրանց ջանն ընկնել, մեկ առ մեկ ճիպոտով մշակել, տեսնեմ էդ ժամանակ էլ ոչխարի պես կբառաչե՞ն:

«Ոչխարի պես»,- կրկնեցի ես մտքումս:

- Ամեն մի տանը վեր ընկած ջայլամ ջուրն է լցնում մեր ողջ պայքարը:

- Մեր պայքարը բոլորի համար է,- փորձեցի թուլացնել լարվածությունը,- նույնիսկ նրանց ու նույնիսկ օլիգարխների:

- Օլիգարխների, նրանց երեխաների, բայց ոչ երբեք ոչխարների,- կտրուկ վրա բերեց տաքսիստն ու լռեց:

Ես նայում էի նրան հետեւի նստատեղից: Նրա լռությունը ծանր էր: Ինձ թվում էր, թե նրա դեմքի ձախ կողմից, որտեղ սպին էր, ծանր քար է կախված, ու այդ քարն ավելի ու ավելի էր ծանրանում:

* * *

Քաղաքային Հոսպիտալի մոտ մեզ արդեն սպասում էր Արան:

- Ողջույն,- ասաց նա` արագ-արագ մոտենալով մեքենային,- գնանք վերեւ:

Նա դեն նետեց ձեռքի ծխախոտը:

- Եթե այդքան շտապում էիր, միգուցե ուղղաթի՞ռ ուղարկեիր հետեւիցս:

- Հոսպիտալի տրամադրության տակ հիմա ուղղաթիռներ չկան, մի մասը հասցրել ենք ուղարկել ծայրամասեր` ագիտացիոն թռուցիկներ տարածելու, իսկ մյուս մասն առավոտյան առգրավվեց ոստիկանության կողմից:

- Կատակ էի անում,- ասացի ես,- ցույց տուր հետաքրքիր դեպքդ կամ դեմքդ, ի՞նչ է դա:

Նա առաջ ընկավ եւ ուղեկցեց ինձ դեպի Հոսպիտալի հսկայական շենքը, տարավ ընդարձակ ֆոեներով, ահռելի սպասասրահներով, նեղլիկ ու երկար միջանցքներով, գլուխկոտրուկային աստիճանավանդակներով, հրթիռային վերելակներով: Մեր այդ սլացիկ երթն ավարտվեց սեւ մետաղական դռան առջեւ, որն ըստ իս գտնվում էր շենքի արեւելյան թեւում` մոտավորապես 36 եւ 44-րդ հարկերի սահմանում:

Դուռը թակեց որոշակի հերթականությամբ: Քիչ անց այն բացվեց` ի ցույց դնելով բավականին մռայլ եւ ընդարձակ մի տարածք, որն ուներ ցածր առաստաղ եւ փայլուն մոխրագույն հատակ: Սրահի կենտրոնում մետաղական աթոռներ էին, որոնցից մեկը զբաղված էր: Աթոռը զբաղեցրած անձն ուներ գզգզված մազեր, հագած էր անհասկանալի ցնցոտիներ, իսկ խելագար հայացքը սահում էր սրահով մեկ: Արայի առաջնորդությամբ մոտեցանք աթոռներին: Նստեցինք ցնցոտիավոր մարդու դիմաց: Նրա հայացքը փորձեց կանգ առնել մեզ վրա, սակայն չկարողացավ ֆիքսվել բավականաչափ ամուր եւ շարունակեց իր ընթացքը տարածության մեջ:

- Այս մարդուն գտել են արվարձանում, աղբանոցի մոտակայքում: Սկզբում աղբահանները մտածել էին, թե բոմժ է, եւ զանգահարել էին սոցիալական ծառայություն: Իսկ այնտեղ, ինքդ գիտես, թե ինչ է կատարվում հիմա: Հետո զանգահարել էին ոստիկանություն, սակայն ոչ ոք չի պատասխանել, քանի որ հիմա բոլորը դրսում են: Ստիպված զանգահարել են "շտապ օգնություն", եւ ահա այս հրաշքը մեզ մոտ է:

Ես հարցական նայեցի Արային` նա համոզվա՞ծ է, որ այս խղճուկ գիժը հրաշք է:

Կարծես պատասխանելով հարցիս` խելագարի աչքերը սառեցին, նա կենտրոնացավ, սկսեց նայել ինչ-որ տեղ մեզ վրայով ու սկսեց.

- Հիլիոնները սկսեցին սպանդը: Ես այդ ժամանակ առուշների գավառային հետազոտական կայաններից մեկում էի, դրանք ինձ այնտեղ փորձերի էին ենթարկում: Հիլիոնները վերացրեցին այդ գավառը գրավիտացիոն ռումբերով, այրեցին ամբողջը հեղուկ կրակով, իսկ հետազոտական կայանի ավերակների մոտ սկսեցին սպանդը:

Խելագարը լռեց:

Արան շարունակեց նրա փոխարեն:

- Սա նրա պատմության միջին հատվածն է: Նա պատմում է ընդհատումներով եւ առանց ժամանակագրային հերթականության: Որպեսզի քեզ ավելի հասկանալի լինի` նրան մեր ժամանակով հինգ տարի առաջ փախցրել են ոմն առուշներ, որոնք հումանոիդներ էին: Փախցրել են եւ տարել իրենց մոլորակ` ուսումնասիրություններ կատարելու համար: Սակայն այդ ժամանակ առուշների մոլորակի վրա տեղի է ունեցել հիլիոնների հարձակումը: Հիլիոնները, ինչքանով հասկացել եմ, հումանոիդներ չեն:

Ես լսում էի` ժպիտը դեմքիս: Դասական սյուժե է գիտական ֆանտաստիկայի համար: Ինչպես էլ որ երեկոն ավարտվի, ես կարող եմ հանգիստ խիղճ ունենալ, քանի որ մեկ գիտաֆանտաստիկ պատմություն արդեն լսել եմ:

Խելագարը նորից կենտրոնացավ, նորից նայեց ինչ-որ հեռու տեղ.

- Այդ առուշների հետ ես գնացի դեպի մինուսային լեռները` մոլորակն ինչ-որ կերպ լքելու համար: Բայց պարզվեց, այնտեղ արդեն տեղավորված էր հիլիոնների մեկ դիվիզիոն: Նրանք շրջապատեցին մեզ եւ սկսեցին հերթով սպանել առուշներին եւ նրանց հետ հետազոտական կայանից փախած բոլոր ռասսաներին:

- Իսկ քեզ չսպանեցի՞ն,- հարցրեցի ես` թեեւ Արան նշան էր անում ինձ` լռել:

- Ինձ չսպանեցին:

- Ինչու՞:

- Ես չէի ուզում: Երբ հելիոնը բարձրացրեց իր սուրը, ես առաջ պարզեցի ձեռքերս եւ բղավեցի: Հիլիոնը հետ գնաց, խորհրդակցեց մյուս հիլիոնների հետ եւ ինձ բաց թողեցին: Բայց մյուսներին սպանեցին:

- Իսկ ի՞նչ էին անում մյուսները:

- Ոչինչ, նրանք ուղղակի մահանում էին...

- Իսկ ինչպե՞ս դու հասար այստեղ:

Խելագարը նորից կորցրեց կենտրոնացումը, հայացքը սկսեց լողալ:

Ես դարձա Արային.

- Հմմ...,- ասացի ես:

- Ի՞նչ կասես:

- Դե ես չեմ հոգեբույժ, դուք կտաք դիագնոզը:

- Ի նկատի ունեմ` սրա պատմածը քեզ պետք կգա՞:

Հիշեցի տանը մնացած թղթակույտը:

- Ես մտածեցի, թե քեզ դուր կգա, մանավանդ որ ստեղծեցի տագնապի մթնոլորտ` քեզ շտապեցնելով, հետեւիցդ մեքենա ուղարկելով:

- Լավ, լավ ես մտածել, Ճիշտն ասած իրոք տպավորված եմ, -բարեհամբյուր ասացի ես,- դուրս գա՞նք ծխելու:

* * *

Արան նորից ուղեկցեց ինձ երկար-բարակ միջանցքների լաբիրինթով, մինչեւ հերթական դռները բացելիս չհայտնվեցինք պատշգամբում` ահռելի բարձրության վրա: Դիմացներս քաղաքն էր` ալեկոծվող քաղաքը:

- Ձեռքդ ցույցի ժամանա՞կ ես վնասել,-հարցրեց Արան:

- Այո:

- Այս գիշեր մասնակցելու եմ քաղաքապետարանի դիմաց անցկացվող պիկետին:

Գլխով դրական շարժում արեցի:

- Ի՞նչ ես կարծում սրա պատմածի մասին:

- Նրան փաստորեն չեն սպանել միայն նրա համար, որ չի ուզեցել մահանալ, փորձել է դիմադրել:

- Փաստորեն այդպես է ստացվում:

- Այնպես ենք խոսում, կարծես իրոք այլ մոլորակից է եկել, իսկ պատմածն էլ զուտ ճշմարտություն է,- մի փոքր նյարդայնացա ես:

- Հնարավոր է, որ այդպես է...,- ասաց Արան:

- Իսկ հնարավոր է, որ նա ուղղակի մեր քաղաքից է:

Քամին վազում էր պատշգամբի բազրիքներով, վերցնում մեր սիգարետների ծուխն ու տանում հեռու, գուցե դեպի ցած, դեպի քաղաքը, որի բջիջներն են նրա մարդիկ: Մարդիկ, ովքեր պայքարում են եւ մարդիկ ովքեր համաձայն են խոնարհվել:

Վահե Ղուկասյան