Օդը, հողը, ջուրը, սնունդը, ծխախոտն ու քաղցկեղը. ինչի՞ մասին են խոսում վիճակագրությունն ու ուսումնասիրությունները

Չարորակ նորագոյացությունների ցուցանիշները մտահոգիչ են. ըստ վիճակագրական տվյալների՝ ՀՀ բնակչության շրջանում 1990-2018թթ. քաղցկեղով հիվանդացությունն աճել է գրեթե 2 անգամ՝ 28 հազարից դառնալով 59 հազար (2019-ի տվյալները պաշտոնապես դեռ հասանելի չեն):

Համաձայն ապացուցողական բժշկության տվյալների՝ քաղցկեղի տեսակների 40%-ը հնարավոր է կանխարգել և բուժել: Այդ հիվանդությունները զարգանում են 5-10 տարվա ընթացքում: Քաղցկեղի բուժման հավանականությունն աճում է դրա՝ վաղ հայտնաբերման դեպքում. Հայաստանում 60-70 տոկոս դեպքերում քաղցկեղը հայտնաբերվում է ոչ վաղ փուլում: 

Ինչպես տեղեկանում ենք Առողջապահության ազգային ինստիտուտի կայքից, չարորակ նորագոյացություններով հիվանդացությունը կտրուկ աճում է 35-ից բարձր տարիքային խմբերում և հասնում է գագաթնակետին 65 և բարձր տարիքի բնակչության շրջանում:

Կանանց շրջանում զգալիորեն բարձր է կրծքագեղձի, հաստ աղու, արգանդի հիվանդացությունը, տղամարդկանց շրջանում` շնչափողի, բրոնխների, թոքի, միզապարկի, ստամոքսի, շագանակագեղձի քաղցկեղով հիվանդացությունը:

Վերջին տարիներին և՛ կանանց, և՛ տղամարդկանց շրջանում զգալիորեն աճել է ստամոքսի և հաստ աղու քաղցկեղով հիվանդացությունը, որը կարող է պայմանավորված լինել նստակյաց ապրելակերպով և անառողջ սննդակարգով:

Էկոտոքսիկոլոգիական հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ սննդի միջոցով  մարդու օրգանիզմ թափանցում է թունավոր նյութերի 40-50%-ը: Գործնականում բոլոր մշակաբույսերը՝ գազարը, կարտոֆիլը, ճակնդեղը, լոբին, մեծ չափով կլանում են ծանր մետաղներն ու տոքսիկ նյութերը։ Միայն սոխն ու սխտորն են անտարբեր ծանր մետաղների հանդեպ։ Մասնագետները խորհուրդ են տալիս տոքսիկ նյութերով աղտոտված վայրերում մշակել միայն այս բույսերը։

Քաղցկեղի ուսումնասիրման միջազգային գործակալության տվյալներով՝ մի շարք ծանր մետաղների ու նյութերի՝ քաղցկեղածին լինելն արդեն ապացուցված է։ Նշենք առավել տարածված-վտանգավորները:

Մկնդեղը (AS) հանգեցնում է մաշկի, թոքերի քաղցկեղի, երբեմն նաև ստամոքս-աղիքային տրակտի, նյարդային, ռեսպիրատոր համակարգի, լյարդի ախտահարման: Կադմիումը (Cd) օրգանիզմում կուտակվելու հատկություն ունի, ախտահարում է երիկամները, լյարդը, ազդում նյութափոխանակության վրա, խաթարում է օրգանիզմում ցինկի նորմալ գործունեությունը՝ ախտահարելով իմունային համակարգը, շագանակագեղձը և ոսկորները. առավել խոցելի են այն կանայք, ում օրգանիզմում երկաթի և կալցիումի պակաս կա (հղիները և կրծքով կերակրողները) և ծխող տղամարդիկ։

Նիկելի (Ni) ազդեցությամբ բորբոքվում են վերին շնչուղիները, առաջանում է ասթմա, քթարմատի և թոքերի քաղցկեղ։ Քրոմը (Cr) բնական միջավայր թափանցում է հանքաքարի մշակման գործընթացի արդյունքում, կուտակվում է հիմնականում երիկամներում, լյարդի հյուսվածքներում։ Կապարը (Pb) խիստ թունավոր է, օրգանիզմ է թափանցում կերակրափողի, շնչուղիների, մաշկի միջոցով, հիմնականում հողի, հողում աճեցված պարենային հումքի, ջրի և օդի միջոցով, և կուտակվում ոսկորներում՝ առաջացնելով դրանց աստիճանական փշրում, բարձրացնում է արյան ճնշումը, խանգարում նյարդային և վերարտադրողական համակարգերի, լյարդի և երիկամների գործառույթները, կանանց մոտ կարող է վիժումների պատճառ դառնալ։ Երեխաների մոտ կապարի ազդեցությունը հանգեցնում է մտավոր թերզարգացման և ուղեղի քրոնիկ հիվանդությունների, ցրվածության, գերակտիվության, վարքագծի փոփոխությունների:

Բնապահպանները վաղուց են ահազանգում, որ արդյունաբերության որոշ տեսակներ, որ չպահպանելով բնապահապանական չափորոշիչները, աղտոտում են օդը, հողն ու ջուրը, նպաստում են քաղցկեղի զարգացմանը: Սակայն մեր երկրում համալիր հետազոտություն այս առումով դեռ չկա: Շրջակա միջավայրի նախարարությունը օդի, հողի ու ջրի աղտոտվածության ցուցանիշները հրապարակում է եռամսյա պարբերությամբ՝ ներկայացելով տվյալներ առանձին մարզերի և Երևանի աղտոտվածության վիճակի մասին: Սակայն տվյալներ, որ դրանք դրվում են առողջապահական պարբերական համադրական ուսումնասիրությունների հիմքում, համացանցում չկան:

Առողջապահության նախարարությունից հստակ չպատասխանեցին՝ կատարվում է արդյոք ծանր մետաղներով աղտոտվածության տվյալների համադրում քաղցկեղով հիվանդացության ցուցանիշների հետ, թե ոչ՝ հավաստելով, որ կպատասխանեն գրավոր հարցման դեպքում (կսպասենք և կներկայացնենք). համենայն դեպս, պաշտոնական կայքերում որևէ նման հետազոտություն գտնել չհաջողվեց:

Թեպետև Շրջակա միջավայրի նախարարությունը աղտոտվածության մասին տեղեկատվությունը ներկայացնում է ըստ մարզերի ու Երևան քաղաքի, և առանձին ուսումնասիրություն հանքերի, արդյունաբերական կենտրոնների շրջակայքում չի կատարում, սակայն, կարող ենք, օրինակ, Ալավերդի քաղաքը դիտարկելով՝ տեսնել աղտոտվածության (կարմիր) աստիճանը՝ ի միտ պահելով, որ Ալավերդիում վերջին տասնամյակներին ավելի քան կրկնակի կրճատվել է բնակչությունը (1970-ականներին եղել է ավելի քան 23 հազար մարդ, 2015-ին՝ մոտ 13 հազար), և լրագրողների հետ զրույցներում էլ մարդիկ առողջական խնդիրներից ավելի հաճախ են բողոքում: 

ՀՀ ԳԱԱ էկոլոգանոոսֆերային հետազորտությունների կենտրոնի գիտնականների 2017-2018 թվականներին այս տարածքում կատարել են ուսումնասիրություններ, որոնք ցույց են տալիս, որ կենսաբանական շրջապտույտի մեջ հայտնված ծանր մետաղները հողից թափանցել են սնման շղթա։ Սննդի շղթայի ռիսկերի գնահատմամբ՝ պարզ է դարձել, որ Ալավերդիի հանքարդյունաբերական համալիրի մոտակայքում աճեցված  պտուղ-բանջարեղենի մեջ նիկելի/Ni/, կապարի/Pb/,  ցինկի/Zn/ և կադմիումի/Cd/ սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիաները գերազանցված են եղել։

Նշենք, որ ՀՀ-ում ուսումնասիրված է քաղցկեղի և ծխելու կապը, և քաղցկեղի դեմ պայքարի կանխարգելիչ միջոցառումների ցանկում էական դեր ունի հակածխախոտային պայքարը: Քաղցկեղի բուժման խնդիրների ևս մի մասը այս տարի պետությունն իր վրա է վերցրել: Առողջապահության նախարար Արսեն Թորոսյանը, ամփոփելով 2019-ի տվյալները, նշել է, որ ախտորոշված չարորակ նորագոյացություններով հիվանդների վիրահատական բուժումը հունվարից իրականացվում է պետական պատվերի շրջանակներում, և տարվա ընթացքում կատարվել է 4428 վիրահատություն: Հուլիսից նաև ճառագայթային բուժումն է իրականացվում պետական պատվերի շրջանակներում. 2019-ի ընթացքում սպասարկվել է 1351 պացիենտ:

Նախարարը հաղորդել է նաև, որ մարտից կրծքագեղձի ագրեսիվ քաղցկեղի I-III փուլերի ախտորոշում ունեցող հիվանդները հնարավորություն կունենան բուժում ստանալ թիրախային «Տրաստուզումաբ» դեղով՝ պետական ծրագրի շրջանակներում: Նախատեսվում է բարձրացնել նաև ճշգրիտ ախտորոշման համար խիստ անհրաժեշտ իմունահիստոքիմիական հետազոտության հասանելիությունը։

Մանկական օնկո-հեմատոլոգիական հիվանդություններով տառապող երեխաների և դեռահասների բուժման համար 2020 թվականին նախատեսվում է նախկին 14 անվանում դեղերի փոխարեն ձեռք բերել 25 անվանում ուռուցքաբանական դեղեր, որ անվճար կտրամադրվեն համապատասխան հիվանդներին:

2020թ. ընթացքում կրծքագեղձի քաղցկեղ ախտորոշում ունեցող բոլոր հիվանդների համար, անկախ հիվանդության փուլից, քաղցկեղի ագրեսիվությունը որոշող մարդու էպիդերմալ աճի գործոնի՝ HER2 ռեցեպտորների ստատուսի որոշումը կկատարվի անվճար` ՀՀ ԱՆ «Վ.Ա. Ֆանարջյանի անվան ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնում»:

Տպել
2748 դիտում

Առաջիկա շաբաթներին հնարավոր հարձակման մասին խոսակցությունները չափազանցված են. Սարգսյանը մանրամասնել է

Խուզարկել են գնդապետ Վոլոդյա Ավետիսյանի տունը, առգրավել համակարգիչ, տեսախցիկներ

Հայաստանն արգելափակել է Վլադիմիր Սոլովյովի հաղորդումների հեռարձակումը ՀՀ տարածքում

Թթուջուր-Նավուր ավտոճանապարհը փակ է բոլոր տրանսպորտային միջոցների համար

Լեհաստանը զորքեր կուղարկի Ֆրանսիա

Երևանում թալանել են «Տոյոտա Երևան»-ի վաճառքի բաժնի ղեկավարի «Տոյոտա»-ները

Ոչ միայն դեղերը, այլև վիտամինները, սննդային հավելումները պետք է պահվեն երեխաների համար անհասանելի վայրում. ԱՆ

Այրվել է վագոն-տնակ՝ ներսում եղած իրերով

Ֆրանսիայի հետախուզական ծառայությունները խորհուրդ են տալիս չեղարկել Օլիմպիական խաղերի բացման արարողությունը

Մի քանի ժամով կհոսանքազրկվեն Երևանի և 2 մարզի որոշ հասցեներ

Բախվել են «Նիսսան» և «ՎԱԶ» մակնիշի ավտոմեքենաներ

Հայտարարվել է Տաթև ՀԷԿ-ի ՕԿՋ-ի վերանորոգման աշխատանքների տեխնիկական վերահսկողության մրցույթ

Քարաթափում Արարատի մարզում. ճանապարհը դարձել է միակողմանի երթևեկելի

Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ տեղի է ունեցել ՔՊ նախաձեռնող խմբի նիստ․ հայտնի է՝ ինչ է քննարկվել

ՀՀ-ն որևիցե բան չի պատրաստվում զիջել, ստոր շահարկումներ են․ Ալեն Սիմոնյանը՝ Տավուշի շուրջ պտտվող լուրերի մասին

Սուրեն Պապիկյանը մասնակցել է ռազմական տեխնիկայի ցուցադրությանը և հետևել մարտական հրաձգությանը (լուսանկարներ)

Ինչպես կասեր դասականը՝ «յա՜, իրո՞ք». Արշակ Կարապետյանը «գողացել» է ՀՀԿ-ի ծրագիրը

ՌԴ դեսպանը սիրում էր Ջերմուկում հանգստանալ, լուսանկար էր հրապարակել, բա թող գա ասի, որ դա ՀԱՊԿ-ի տարածք է․ Սիմոնյան

Երբ կկայանա Ալեն Սիմոնյանի և Սահիբա Գաֆարովայի հաջորդ հանդիպումը․ ԱԺ նախագահը մանրամասնել է՝ ինչ է քննարկվել մարտի 22-ին

Վիճաբանություն և ծեծկռտուք «Ռիո Մոլլ»-ի հարևանությամբ. կռվի մասնակիցների մեծ մասը անչափահասներ են, կա վիրավոր

Ռուսաստանը նպատակ է դրել հեղաշրջում իրականացնել Հայաստանում, առաջիկայում քայլերը կսրվեն. Առաքելյան

Դասարաններում կկրճատվի աշակերտների թիվը․ իրականացվել են գնահատման համակարգի փոփոխություններ

Բախվել են «Նիսսան»-ն ու «Ֆորդ տրանզիտ»-ը․ վերջինս նաև երկաթե արգելապատնեշներին է հարվածել, տուժածները հիվանդանոցում են

ԱՄՆ-ը Ռուսաստանի Դաշնությանը մանրամասն տեղեկատվություն է տրամադրել ահաբեկչության սպառնալիքի մասին․ Սպիտակ տուն

Երևանի գլխավոր հատակագիծը կլինի թվայնացված փաստաթուղթ․ Տիգրան Ավինյանը տեսակապով հարցեր է քննարկել Քրիս Չոայի հետ

Շահրամանյանը շարժվում է Բակո Սահակյանի ու Սերժ Սարգսյանի պահվածքով, պետք է ուշադրության կենտրոնում լինի. Իոաննիսյան

96 խնամատար ընտանիքում դաստիարակություն է ստանում 152 երեխա․ այս ինստիտուտի զարգացման աշխատանքները շարունակվում են

Հայ-ռուսական հարաբերություններում առկա վիճակը լավատեսություն չի ներշնչում․ ինչում է մեղադրել Լավրովը ՀՀ ղեկավարությանը

Մինչև ապրիլի 5-ը կատարված իրավախախտման տուգանքի 50 տոկոսը վճարելու դեպքում պարտավորությունը կհամարվի կատարված

Չստացված չեկիստ, հանգիստ վեր ընկիր տեղդ ու ջանդ յուղիր. Մեհրաբյանը՝ Շահրամանյանին

200 հոգու հրկիզման սահմռկեցուցիչ դրվագն ունենալով իր անցյալում՝ խորհուրդ է տալիս Հայաստանի անվտանգության մասին. Սաֆարյան

Հավերժ ճակատներին Եվլախ դաջածներն էլի ակտիվացան. Հարություն Մկրտչյանը՝ Սամվել Շահրամանյանի մասին

Բախվել են շտապօգնության ավտոմեքենան և «Մերսեդես»-ը

Աֆղանստանում 5․7 մագնիտուդ ուժգնությամբ երկրաշարժ է տեղի ունեցել

Խմբի կազմում ապօրինի կերպով զենք-զինամթերք են ձեռք բերել և իրացրել․ խուզարկություններ Երևանում և Գողթանիկում (լուսանկար)

Մեկնարկել է բարձրագույն կրթություն չունեցող մասնագետների արտահերթ կամավոր ատեստավորումը

Եվրոպական խորհրդի քաղաքական և անվտանգության հարցերով կոմիտեի անդամները կայցելեն Հայաստան

Նոր Հաճնի կամրջի վրա փոսային նորոգման աշխատանքներ են իրականացվում․ երբ կավարտվեն

Հայտնի են Արթուր Աբրահամի հոր՝ Գրիգոր Աբրահամյանի հոգեհանգստի և հուղարկավորության վայրն ու օրերը

Վարդենյաց լեռնանցքը դժվարանցանելի է կցորդիչով բեռնատարների համար