Չանկախություն. «Գազպրոմի» ֆորպոստը

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2006 թվականի սեպտեմբերի 15-ի համարում

Հաջորդ շաբաթ մենք մեծ շուքով կնշենք Հայաստանի անկախության 15-ամյակը: Շուքը ապահովելու համար, իհարկե, շատ փող կծախսվի, մեծ ռեսուրսներ կդրվեն: Բայց ցանկացած տոնակատարություն, որքան էլ ճոխ ու շլացուցիչ լինի, ի վերջո ավարտվում է: Եւ դրանից հետո, երբ «սեղաններն արդեն մաքրված» կլինեն, եւ նվագախումբը կգնա տուն, մենք ստիպված կլինենք նորից նայել, թե ինչպես ենք մսխել ու մսխում մեր անկախությունը: «Գույք` պարտքի դիմաց», «Գույք` գազի դիմաց»...` սրանք մեր անկախության մսխման բանաձեւերն են: Եւ ըստ ամենայնի, առաջիկա մի քանի ամիսների ընթացքում մենք ականատես կլինենք բոլոր այդ բանաձեւերի, պատկերավոր ասած, միավորմանը մի ամբողջության մեջ:

Մեր ունեցած հավաստի տեղեկություններով, մինչեւ այս տարվա դեկտեմբեր ամիսը ռուսական «Գազպրոմ» ընկերությանը կփոխանցվեն Հայաստանի տարածքում գտնվող բոլոր այն էներգետիկ ձեռնարկությունները, որոնք ներկայումս պատկանում են ՌԴ պետությանը կամ ռուսական այլ ընկերությունների: Ներկայումս «Գազպրոմի» սեփականությունն են հանդիսանում Հրազդանի ՋԷԿ-ի 5-րդ բլոկը, որն այդ ընկերությանն անցավ այս տարի «Գույք` գազի դիմաց» գործարքով,  եւ Հայաստանի ամբողջ գազային համակարգը տիրապետող «Հայռուսգազարդի» բաժնետոմսերի 45 տոկոսը: Մինչեւ տարեվերջ «Գազպրոմի» սեփականությունը կդառնա Հրազդանի ՋԷԿ-ը, որը ՌԴ-ին էր անցել «Գույք` պարտքի դիմաց» գործարքի արդյունքում. ներկայումս այն կառավարում է Ռուսաստանի պետական ունեցվածքի նախարարությունը:

«Գազպրոմին» կանցնեն նաեւ ՀԷԿ-երի «Սեւան-Հրազդան» կասկադը եւ «Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր» ընկերությունը, որոնք հիմա պատկանում են «ՌԱՕ ԵԷՍ»-ին: Մի խոսքով, Ռուսաստանը կոնսոլիդացնում է Հայաստանում իր ունեցվածքը մեկ ընկերության` «Գազպրոմի» ձեռքում: Իհարկե, այդ ամբողջ ունեցվածքը արդեն ռուսներինն էր, եւ առաջին հայացքից դրանով ոչինչ չի փոխվում: Սակայն լինելով տարբեր գերատեսչությունների ու ընկերությունների ձեռքերում` Հայաստանում գտնվող ռուսական էներգետիկ այս ձեռնարկությունները գոնե փոքր-ինչ ինքնուրույնություն էին դրսեւորում, երբեմն կանգնում էին մրցակցության առաջ, առանձին-առանձին մանեւրում էին եւ այլն: Իսկ հիմա սրանք բոլորը դառնում են մեկ ամբողջության` «Գազպրոմի» մի մասը, եւ, ըստ էության, «Գազպրոմը» միայնակ տնօրինելու է մեր էներգետիկայի, պարզ ասած` մեծագույն մասը:

Իսկ ինչո՞ւ հատկապես էներգետիկան: Խնդիրն այն է, որ Հայաստանը տարածաշրջանում առայժմ միակ երկիրն է, որը կարող է ավելի շատ էլեկտրաէներգիա արտադրել, քան պետք է իրեն: Այսինքն, տիրապետելով Հայաստանի էներգետիկային` ռուսները դառնում են տարածաշրջանի էներգամատակարար: Բայց սա հարցի միայն, այսպես ասած, տնտեսական կողմն է: Էներգետիկան ցանկացած երկրի տնտեսության, ինչպես ասում են, արյունատար համակարգն է: Տիրապետելով մեր էներգետիկային` ռուսները, ըստ էության, տիրապետում են մեր տնտեսությանը, մեր պետությանը, մեր ինքնիշխանությանը: Եւ էներգետիկան վերցնելով` Ռուսաստանը ամենեւին էլ տնտեսական նույնիսկ մոտավոր հաշվարկներ չի անում: Դրա վառ ապացույցը «Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր» ընկերության ձեռքբերումն էր:

Զավեշտական է հնչում, բայց «ՌԱՕ ԵԷՍ»-ը այն գնեց, փողը վճարեց եւ հետո միայն սկսեց ուսումնասիրել, թե ինչ է գնել: Այսինքն, փողը վճարելուց հետո միայն այնտեղ աուդիտ իրականացրեց` պարզելու համար, թե գնածն ինչ է: Սա նշանակում է, որ նպատակը միայն գնելն է` գնել ամբողջ էներգետիկան` գնել մեր պետությունը: Կարեւորը` որ վաճառող լինի: Իսկ վաճառող, ինչպես պարզվեց, կա: Ընդ որում, վաճառող «բիրիքով» ու «էժան, հարմար գներով»: Ռուսներին անցած մեր վերը նշված 5 խոշորագույն էներգետիկ ձեռնարկություններից 4-ը վաճառվել են վերջին երեք տարիների ընթացքում: Ի՞նչ գնով: Ի՞նչ է ստացել դրա դիմաց Հայաստանը: Գրեթե ոչինչ: Դրանք մեծ մասամբ ՌԴ սեփականությունն են դարձել կա՛մ նախկինում ունեցած պարտքերի դիմաց, կա՛մ ՌԴ-ից հետագայում էժան գազ ստանալու նկատառումներով:

Այսպես, նախկինում ունեցած պարտքերի դիմաց ՌԴ սեփականությունը դարձան Հրազդանի ՋԷԿ-ը եւ «Սեւան-Հրազդան» կասկադը: Զավեշտական է հնչում, բայց ՌԴ-ն միայն իր ռազմավարական գործընկերը համարվող Հայաստանից ստացավ իր պարտքը: Մյուսների դեմ Ռուսաստանը պարտք փակելու նման պահանջներ չդրեց: Հայաստանը նաեւ միակն էր, որ ՌԴ-ից ստացվող գազի դիմաց ավելի քիչ գումար վճարելու համար վերջինիս նվիրեց իր խոշորագույն էներգետիկ օբյեկտներից մեկը` 5-րդ բլոկը: Մյուս երկրները, մի քիչ դժգոհելով, մի քիչ աղմուկ բարձրացնելով, այնուամենայնիվ, հանգիստ վճարում են գազի դիմաց այնքան, որքան պետք է վճարեն: Իսկ մեր ստացած էժան գազը հիմնականում գնում է օլիգարխներին պատկանող խոշոր ձեռնարկություններին որպես սուբսիդիա:

Կառավարությունը պնդում էր, թե այդ կերպ սուբսիդավորելով տնտեսությունը` մեր ձեռնարկությունները կպահպանեն իրենց մրցունակությունը: Բայց մեր արտաքին առեւտրի ցուցանիշները ցույց են տալիս, որ մեր տնտեսության մրցունակությունը, հատկապես վերջին շրջանում, զգալիորեն նվազել է: Փաստորեն, մենք մեր էներգետիկան տվել ենք ռուսներին` տեղը չստանալով, ըստ էության, ոչինչ: Իսկ սա նշանակում է, որ մենք չենք կարողանում պահպանել մեր անկախությունը: Չնայած դրան, մենք շատ ճոխ կնշենք անկախության 15-ամյակը:

Հայկ Գեւորգյան