Սոցիալական քարտերի սահմանադրականությունը. ՍԴ-ն արդարության կո՞ղմն է

 Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2006 թվականի սեպտեմբերի 13-ի համարում

Սահմանադրական դատարանը իր գոյության պատմության մեջ առաջին անգամ երեկ նիստ էր գումարել` անհատ քաղաքացու դիմում քննարկելու համար: Անդրանիկ հարցը, որը ՍԴ-ն որոշել էր քննարկել, վերաբերում էր սոցիալական քարտերին: Թոշակառուներ Մանուշակ Քոչարյանը եւ Հրանուշ Դավթյանը ՍԴ-ին ներկայացրած իրենց դիմումներով վիճարկում էին «Սոցիալական ապահովության քարտերի մասին» օրենքի 11-րդ հոդվածի` ՀՀ Սահմանադրության մի շարք դրույթներին հակասելու հարցը: «Սոցիալական ապահովության քարտերի մասին» օրենքի վիճարկվող դրույթը արգելում է առանց սոցիալական քարտերի կենսաթոշակների, նպաստների, աշխատավարձերի եւ այլ տեսակի վճարումները:

Դիմող կողմի շահերը ներկայացնում էին Գեւորգ Մանուկյանը եւ Արայիկ Պապիկյանը: Իսկ պատասխանողի դերում հանդես էր գալիս ԱԺ պետաիրավական հարցերով մշտական հանձնաժողովի նախագահ Ռաֆիկ Պետրոսյանը: ՍԴ դիմած քաղաքացիները փաստում էին, որ իրենք հրաժարվել են սոցիալական քարտ վերցնելուց, ինչի պատճառով արդեն 18 ամիս է, այսինքն` 2005թ. հունվարից սկսած, կենսաթոշակ չեն ստացել: Մանուշակ Քոչարյանը եւ Հրանուշ Դավթյանը փորձել են իրենց իրավունքները վերականգնել դատական կարգով. բնականաբար, դա եւս արդյունք չի տվել: Ոչ մեկի համար գաղտնիք չէ, որ նման հարցերում, երբ դատարաններում վիճարկվում է Հայաստանի բնակչության մի ստվար զանգվածի իրավունքներին առնչվող հարց, դատավորները գործում են ընդհանուր հրահանգով:

Այսինքն, բոլորին հարկավոր է պարտադրել, որպեսզի սոցիալական քարտերը վերցնեն, եւ վերջ, իսկ դատավորները «իրավունք» չունեն վիճարկել` արդյո՞ք պարտադրանքը սահմանադրական է, թե՞ ոչ: Ինչեւէ, դիմող կողմը մատնանշում էր, որ Սահմանադրության 37-րդ հոդվածում ամրագրված է. «Յուրաքանչյուր ոք ունի ծերության, հաշմանդամության, հիվանդության, կերակրողին կորցնելու, գործազրկության եւ օրենքով նախատեսված այլ դեպքերում սոցիալական ապահովության իրավունք»: Սակայն «ՍԱՔՄ» օրենքը բոլոր նրանց, ովքեր հրաժարվել են սոցիալական քարտ վերցնել, փաստացի զրկել է իրենց սահմանադրական իրավունքից: Իհարկե, դիմումում մատնանշված են Սահմանադրության այլ հոդվածներ եւս, որոնց հակասում է «ՍԱՔՄ» օրենքը, սակայն միայն վերը նշվածը, կարծում ենք, այս դեպքում բավարար է:

Պատասխանող կողմի դիրքորոշումը կարելի է որակել որպես պարտվողական: Այլ կերպ ասած, Ռաֆիկ Պետրոսյանը չէր ժխտում, որ «ՍԱՔՄ» օրենքի վիճարկվող դրույթը հակասում է ՀՀ Սահմանադրությանը: Նա փորձում էր ՍԴ-ին համոզել, որ սոցիալական քարտ ասվածը լավ բան է: Ռաֆիկ Պետրոսյանին հարցեր տալիս ՍԴ անդամներից առավել ակտիվ էր Ռաֆայել Պապայանը: Նա Պետրոսյանին այնքան հարցախեղդ արեց, որ ԱԺ պատգամավորը ստիպված էր խոստովանել, որ ինքը` որպես իրավաբան, նույնպես կարծում է, որ «ՍԱՔՄ» օրենքի 11-րդ հոդվածը հակասում է ՀՀ Սահմանադրությանը: Այսինքն, սա այն ապացույցն է, որ ԱԺ պատգամավորները օրենքներ ընդունելիս քննարկվող խնդրի իրավական եւ սահմանադրական կողմերով չեն առաջնորդվում: Իսկ օրենքների սահմանադրական լինել- չլինելուց բացի, ուրիշ ի՞նչ ասպեկտներով են ԱԺ պատգամավորները առաջնորդվում` կարծում ենք, էական չէ: 

Մի խոսքով, ՍԴ անդամների հարցերից ակնհայտ դարձավ, որ այստեղ ամեն ինչ վաղուց որոշել են` «ՍԱՔՄ» օրենքի 11-րդ հոդվածը հակասում է ՀՀ Սահմանադրության մի շարք դրույթներին: Դիմող եւ պատասխանող կողմերին լսելուց եւ հարցեր տալուց հետո ՍԴ-ն անցավ վկաների քննմանը: Դիմող կողմը միջնորդել էր որպես վկա ընդգրկել Արտաշատի թիվ 2 դպրոցի նախկին ուսուցիչ Անահիտ Թադեւոսյանին: Վերջինս մինչեւ 2006թ. օգոստոսի 31-ը աշխատել է վերը նշված դպրոցում, որպես մանկավարժ: Վերջին 18 ամիսներին, այսինքն` «ՍԱՔՄ» օրենքի ուժի մեջ մտնելուց հետո` 2005թ. հունվարից սկսած, Անահիտ Թադեւոսյանին աշխատավարձ չի վճարվել այն պատճառով, որ նա հրաժարվել է սոցիալական քարտ վերցնել: Նախկին ուսուցչի խոսքերով, Արտաշատի մյուս դպրոցների եւս երկու նախկին մանկավարժներ նույն ճակատագրին են արժանացել: Իհարկե, սա չի նշանակում, որ սոցիալական քարտ չստանալու պատճառով կենսաթոշակ կամ աշխատավարձ չստացածների թիվը այդքանով սահմանափակվում է, քանի որ միայն դահլիճում նստածների մեջ մի քանի տասնյակ նման մարդիկ կային:

Ինչեւէ, ՍԴ-ն որոշեց նիստը կասեցնել` աշխատանքի եւ սոցիալական հարցերով նախարար Աղվան Վարդանյանին որպես վկա ՍԴ-ի քննարկմանը հրավիրելու եւ պարզաբանումներ ստանալու համար: Ա. Վարդանյանին հրավիրելու հանգամանքը պայմանավորված է նրանով, որ «ՍԱՔՄ» օրենքի հիմնական հեղինակը համարվում է հենց նա. դեռեւս տարիներ առաջ ԱԺ-ում նա է կառավարության անունից համապատասխան օրինագիծը ներկայացրել: ՍԴ-ն որոշեց հրավիրել նաեւ Սոցիալական ապահովության պետական հիմնադրամի նախագահ Վազգեն Խաչիկյանին: Վերջինիս հրավիրելը ՍԴ-ի համար, թերեւս, պատվի հարց էր: Բանն այն է, որ Վ. Խաչիկյանը նախ հարմար չի գտել օրենքով սահմանված 5-օրյա ժամկետում պատասխանել դեռեւս օգոստոսի 31-ին իրեն հասցեագրված գրությանը:

ՍԴ-ի հարցմամբ Խաչիկյանը պետք է պատասխաներ, թե Հայաստանի թոշակառուներից քանիսի կենսաթոշակը չի վճարվում, եւ չվճարումներից քանիսն են պայմանավորված թոշակառուի կողմից սոցիալական քարտ չստանալով: ՍԴ-ի նիստի նախորդ օրը Սոցիալական ապահովության պետական հիմնադրամից ստացվել է Խաչիկյանի  տեղակալի ստորագրությամբ մի գրություն, որում նշվել էր միայն, որ Հայաստանում 1300 թշակառուների կենսաթոշակի վճարումը կասեցված է` վեց ամիս եւ ավելի կենսաթոշակ չստանալու պատճառաբանությամբ: Իսկ թե ինչու այդ թոշակառուները չեն ստացել իրենց կենսաթոշակները` Խաչիկյանի տեղակալը չի հստակեցրել: Այսինքն, ենթադրվում է, որ ՍԴ-ի՝ հոկտեմբերի 3-ին նշանակված հաջորդ նիստին ՍԴ-ն դատափետելու է Խաչիկյանին: Իհարկե, բացառված չէ, որ Խաչիկյանը կրկին չներկայանա նիստին:

Վահագն Հովակիմյան