Գույք՝ գազի դիմաց. Վալոդը փողը չի տալիս

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2006 թվականի հունիսի 24-ի համարում

Հրազդանի ՋԷԿ-ի 5-րդ բլոկի վաճառքի գործարքը, որն ավելի պարզ նկարագրվում է «Գույք` գազի դիմաց» անվանմամբ, հետաքրքիր զարգացումներ է ստանում: Ձեռք բերված պայմանավորվածության արդյունքում, ինչպես արդեն բազմիցս նշվել է, ռուսական «Գազպրոմ» ընկերությունը 5-րդ բլոկի դիմաց վճարելու է 248 մլն դոլար երեք տարվա ընթացքում: Դրանից միայն առաջին վճարումն է «կենդանի» փող` մոտ 60 մլն դոլար: Մնացածը, ըստ էության, վճարելու է գազի տեսքով, որն էլ հնարավորություն է տալու ՀՀ կառավարությանը սուբսիդավորել սպառողների գազի սակագնի մի մասը:  Արդեն դարի գործարք հռչակված այս մեքենայությունը «զբոյ» է տվել: Ռուսները, ըստ ամենայնի, չկամություն են դրսեւորում վերը նշված 60 մլն դոլարը վճարելու հարցում: Դեռ այն ժամանակ ձեռք բերված պայմանավորվածությունների համաձայն՝ գործարքը այսօր արդեն պետք է ավարտված լիներ:

Այսինքն՝ ընդունման-հանձնման գործընթացը պետք է արդեն ավարտված, փողն էլ փոխանցված լիներ: Սակայն ՀՀ էներգետիկայի նախարարությունում սկսել են վերանայել նախկինում կնքած պայմանագիրը: Այդ փոփոխությունները մշակելու նպատակով Երեւանում է գտնվում նաեւ «Գազպրոմի» պատվիրակությունը: Եւ ուրեմն այդ ի՞նչ խնդիր է ծագել: ՀՀ էներգետիկայի նախարարությունում որեւէ լուրջ խնդրի առկայությունը պաշտոնապես հերքում են՝ ծագած իրավիճակը պայմանավորելով ինչ-ինչ տեխնիկական-փաստաթղթային մանրուքներով: Սակայն ոչ պաշտոնապես նշում են, որ գոնե այս տարի այդ փողը ստանալու հեռանկարը կարծես թե անիրական է: Այդ պատճառով էլ հետաձգվում է 5-րդ բլոկի ընդունում-հանձնումը: Նախարարությունում կասկածներ են հայտնում, որ ժամանակ ձգձգելով՝ ռուսական կողմը ձգտում է վճարման այլ մեխանիզմներ գտնել եւ դրանք հայկական կողմին պարտադրել:

Խնդիրն այն է, որ Հայաստանի էներգետիկ համակարգի մեծագույն մասը իրենով անելու վրա ռուսները ոչ մի կոպեկ «կենդանի» փող երբեք չեն տվել: Եւ դա ակնհայտ փաստ է: Առաջին էներգետիկ ենթակառուցվածքը, որ դարձավ «Գազպրոմինը», «Հայռուսգազարդի» բաժնետոմսերի 45 տոկոսն էր: Դրա դիմաց ռուսները վճարեցին 148 մլն դոլար, բայց գազի տեսքով, մի քանի տարվա ընթացքում: Ոչ մի կոպեկ չի վճարվել նաեւ ՀԷԿ-երի «Սեւան-Հրազդան» կասկադի դիմաց: Ռուսական «ՌԱՕ ԵԷՍ»-ը դրա դիմաց իբր վճարել է 25 մլն դոլար, բայց սա միֆ է: Կասկադը «ՌԱՕ ԵԷՍ»-ը վերցրել է հայկական ատոմակայանի վառելիքի մատակարարման համար Հայաստանի ունեցած պարտքի դիմաց: Հրազդանի ՋԷԿ-ը ռուսական սեփականություն դառնալու դիմաց եւս ոչ մի կոպեկ չի վճարվել:

Սա իրականացվել է «Գույք` պարտքի դիմաց» հայտնի գործարքով, որի արդյունքում Ռուսաստանը ընդամենը զիջեց իրեն Հայաստանի ունեցած պարտքի մի մասը: Միակ բացառությունը կարող էր համարվել «Հայաստանի էլեկտրական ցանցերի» ձեռք բերման գործարքը, որի դիմաց «ՌԱՕ ԵԷՍ»-ը պետք է վճարի 70 մլն դոլար «կենդանի» փող, այն էլ ոչ թե Հայաստանին, այլ «ՀԷՑ»-ի սեփականատիրոջը` «Միդլենդ Ռեսուրսեզին»: Սակայն անցած տարի հայտարարված այս գործարքը գոնե այս պահի դրությամբ դեռ չի կնքվել, եւ այս պարագայում եւս կասկածներ են հնչում, որ «ՌԱՕ ԵԷՍ»-ը կարող է քննարկել եւ առաջարկել վճարման այլ մեխանիզմներ: Այս ամենը հաշվի առնելով՝ էներգետիկայի նախարարությունում կասկածներ են հայտնում, որ ռուսական կողմը պարզապես չի ուզում խախտել ավանդույթը եւ իր կողմից ձեռք բերվելիք գույքի` 5-րդ բլոկի դիմաց վճարման այլ մեխանիզմներ է մտմտում: Եւ սա պետք է բնական համարել:

Այս գործարքը բացառապես քաղաքական է, եւ դրանում տնտեսական նպատակահարմարություն փնտրելու բոլոր ջանքերը ի սկզբանե անհաջողության են մատնված: Խնդիրն այն է, որ Հրազդանի ՋԷԿ-ի եւ դրա 5-րդ բլոկի պես շինություններ Ռուսաստանում ահռելի քանակությամբ կան: Ըստ որոշ հաշվարկների՝ դրանց թիվը հարյուրներով է հաշվարկվում: Եթե առաջնորդվենք տնտեսական նպատակահարմարությամբ, ապա ռուսական ընկերությունների համար շատ ավելի ձեռնտու կլիներ ոչ թե ձեռք բերել այլ երկրներում նմանատիպ կայաններ եւ դրա դիմաց ինչ-որ գումար վճարել, այլ վերակառուցել հենց իրեն պատկանող այդ կայանները, ինչը մի քանի անգամ ավելի էժան կնստեր:

Ու թերեւս այս գիտակցումն է հենց բարդույթավորում ռուսներին: Նրանք գիտեն, որ գործարքը զուտ քաղաքական է, եւ չեն ուզում դրա դիմաց «կենդանի» փողեր վճարել, ինչը տվյալ դեպքում զուտ տնտեսական կատեգորիա է: Եւ հենց սա արդեն որոշակի խուճապ է առաջացրել մերոնց մոտ: Բայց էներգետիկայի նախարարությունում որոշակի զգուշությամբ համոզմունք են հայտնում, որ վաղ թե ուշ գումարը, այնուամենայնիվ, վճարվելու է, թեկուզ եւ հաջորդ տարի: Խնդիրն այն է, որ այդ գումարը վճարվելու է ոչ թե ՀՀ պետական բյուջե, այլ այն կառույցին, ում հաշվեկշռում դեռ գտնվում է 5-րդ բլոկը` ՀՀ պաշտպանության նախարարության արտաբյուջետային հաշվին: Իսկ այս հաշվի, պատկերավոր ասած, կառավարիչը ՊՆախարար Սերժ Սարգսյանն է:

Ի՞նչ է լինելու այդ գումարը, ի՞նչ նպատակներով է օգտագործվելու, այսօր չի կարող ասել ոչ ոք, բացի անձամբ Սերժ Սարգսյանից: Եւ այն անհանգստությունը, որ այսօր նկատվում է այդ գումարների ուշացման շուրջ, ըստ ամենայնի, պայմանավորված է հենց նրանով, որ նպատակները, որոնց պետք է ուղղվեին այդ գումարները, կարող են չիրականանալ: Իսկ սա կստիպի հենց Սերժ Սարգսյանին ինչ-որ միջոցներ ձեռք առնել գումարը ռուսներից ստանալու ուղղությամբ: Մի խոսքով, Սերժ Սարգսյանի մատը մի անգամ եւս պետք է խառնվի գործին:

Հայկ Գեւորգյան