Նոնսենս. բիզնես` վնասի նպատակով

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2006 թվականի հունիսի 23-ի համարում

Բիզնես՝ նշանակում է եկամուտ, շահույթ: Այսինքն՝ չի կարող լինել ոչ եկամտաբեր բիզնես: Դա նոնսենս է: Բիզնեսի ամբողջ իմաստը եկամուտ ստանալն է եւ ոչ թե վնասներ կրելը: Կարող է որեւէ բիզնես մի ինչ-որ ժամանակ եկամուտ չբերել, մինչեւ ոտքի կանգնելը, շուկա գտնելը, բայց չի կարող լինել հավերժ վնասաբեր բիզնես: Երեկ ՀՀ հարկային պետական ծառայությունը հրապարակել է մեկ միլիոն դրամ եւ ավելի հարկային վնասներ հայտարարագրած հարկ վճարողների ցանկը: Այդպիսիք Հայաստանում 457-ն են: Եւ ուսումնասիրելով այդ ցանկը՝ կարելի է հանգել եզրակացության, որ Հայաստանում բիզնես սկսում են հատուկ վնասով աշխատելու համար: Ի՞նչ է հարկային վնասը: Շատ պարզ ասած, վնասը գոյանում է այն ժամանակ, երբ ընկերության կատարած ծախսերը ավելի շատ են, քան ստացած եկամուտը:

Սա կարող է լինել հիմնականում երեք պատճառով: Կա՛մ տվյալ ընկերությունը ցույց չի տալիս իր ամբողջ եկամուտը հարկերից խուսափելու համար, կա՛մ նա կատարում է ներդրումներ, շուկաներ է փնտրում եւ այլն, կա՛մ էլ բիզնեսն է անհաջողակ եւ իրոք եկամուտ չի բերում: Առաջին դեպքը ստվերն է` ՀՀ օրենսդրությամբ դա քրեորեն պատժելի է: Երկրորդ դեպքում վնասաբերության շրջանը շուտով ավարտվում է, եւ ընկերությունը սկսում է աշխատել եկամուտներով, իսկ երրորդ դեպքում ընկերությունը վնասաբերության պատճառով լուծարվում է: Հարկային պետական ծառայության հրապարակած ցանկից այն տպավորությունն է ստեղծվում, որ  Հայաստանում այս երկրորդ եւ երրորդ խմբերի մեջ մտնող ընկերությունների տեսակարար կշիռը շատ ավելի փոքր է, քան առաջինները:

Ցանկում կան ընկերություններ, որոնք, իրոք, ներդրումներ անում են, ու երեւի թե շուտով նրանք դուրս կգան այս ցուցակից: Դրանց թվում կարելի է նշել, օրինակ, «Արմենալին», «Հայռուսգազարդին» եւ եւս մի քանիսին: «Արմենալը» շուրջ 36 մլն դոլարի հարկային վնաս է հայտարարագրել, բայց  մոտ 60 մլն դոլարի ներդրում է արել, տեղադրել է նոր տեխնոլոգիաներ եւ այս տարվա ընթացքում պետք է որ շտկի իր ֆինանսական վիճակը: «Հայռուսգազարդն» էլ հայտարարագրել է մոտ 1 մլն դոլարի վնաս, բայց սա կարող է պայմանավորված լինել գազամատակարարման ներքին ցանցի ընդլայնմանն ուղղված ծախսերով: Թերեւս կարելի է առանձնացնել եւս մի քանի նման ընկերություններ: Կարելի է նշել նաեւ ընկերություններ, որոնց վնասները տրամաբանական պետք է համարել:

Օրինակ՝ Երեւանի «Ջրմուղ-կոյուղին», դեռ տարիներ առաջ սնանկացած եւ իրենց պարտքերը դեռ չփակած մի քանի բանկեր` Միավորված բանկը, Կրեդիտ Երեւան բանկը, Արդշինբանկը, Լենդբանկը եւ այլն: Բայց կան ընկերություններ, որոնց ցուցակում լինելը, մեղմ ասած, տարօրինակ է: Օրինակ՝ Երեւանի ոսկերչական գործարանը, որի հարկային վնասը կազմում է մոտ 5 մլն դոլար, կամ «Պրոմեթեյ խիմպրոմը»՝ իր շուրջ 4 մլն դոլար վնասով: Սա այն ձեռնարկությունն է, որը դեռ մի քանի տարի առաջ Ռոբերտ Քոչարյանի բարձր մասնակցությամբ վերագործարկվեց, լիքը խոստումներ ու հավաստիացումներ տվեց ու շուտով դադարեցրեց իր աշխատանքը: Ի դեպ, այս ցանկում է նաեւ նույն Ռոբերտ Քոչարյանի ժապավենակտրման տակ ընկած Աշտարակի «Սին Կրիստալ» ընկերությունը: Պետք է նկատել, որ այս ցուցակում զգալի են այն ընկերությունները, որոնց ժապավենները զոհվել են Քոչարյանի մկրատից:

Ինչեւէ: Հայաստանում չափազանց վնասաբեր գործ է հյուրանոցային բիզնեսը: Մասնավորապես՝ «Արմենիա» հյուրանոցային համալիրի հայտարարագրած 3,7 մլն դոլարի հարկային վնասը դրա լավագույն ապացույցն է: Ի դեպ, այս բիզնեսն այնքան վնասաբեր է, որ այս հյուրանոցը նույնիսկ հարկեր չի կարողանում վճարել: Գուցե պետք է լուծարել ու գույքը հանել աճուրդի՞: Պարբերաբար հրապարակվող այս ցանկի մշտական հաճախորդներից է ժամանակին շատ հայտնի, բայց վերջերս փոքր-ինչ մոռացության մատնված «Արմենիկումը», որը աշխարհում միակ տեղն է, ուր, ինչպես ասում էին, ամբողջությամբ բուժում են ՁԻԱՀ-ը: «Արմենիկումի» հարկային վնասը կազմում է 3 մլն դոլար: Գուցե վնասներ չկրելու համար վերջապես դադարենք աշխարհին «սպիդից» բուժելը, որ մեր ղադրը իմանան, թե այսպես չի լինի:

«Հովնանյան Ինտերնեյշնլը», որը կառուցում է Վահագնի թաղամասը, այսինքն՝ դեռ մի քանի տարի առաջ արդեն կառուցած-ավարտած պետք է լիներ, վնասով է գործում` մոտ 2 մլն դոլար: Ավելացված արժեքի հարկից ազատված, ադամանդ մշակող «Շողակնի» հարկային վնասը կազմում է մոտ 1 միլիոն դոլար:  Գուցե նրան պետք է ազատել նաեւ մնացած բոլոր հարկերից եւ մի բան էլ դոտացիա տալ պետական բյուջեից: Ցանկում են նաեւ «Գրանդ սանը»՝ մոտ 2,7 մլն դոլարի վնասով ու «Մասիս տաբակը»` ավելի քան կես միլիոն դոլարով: Ցանկում էլի հետաքրքիր ձեռնարկություններ կան, ու դրանց անդրադառնալու առիթներ գուցե կլինեն: Սակայն այս ցանկում չի զգացվում հեռուստաընկերությունների պակաս: Իսկ սա արդեն առանձին եւ լուրջ խոսակցության թեմա է: Տարիներ շարունակ իբր վնասով աշխատող, բայց իրենց զբաղեցրած հեռուստահաճախականություններից ոչ մի կերպ չհրաժարվող ու գնալով իրենց վնասները մեծացնող այս հեռուստաընկերությունները շուտով սկսելու են մեզ քարոզել, թե ում պետք է ընտրենք առաջիկա ԱԺ ընտրությունների ժամանակ: Համաձայնեք, սա իրոք հետաքրքիր է:  

Հայկ Գեւորգյան