Մոտ 10 մարդ՝ մեկ հիվանդասենյակում. հոգեբուժական կենտրոնում նաեւ երգում են, պարում

Երեկ Երեւանի Հոգեկան առողջության պահպանման ազգային կենտրոն (կամ՝ նախկին Նուբարաշենի հոգեբուժարան) մտնելուց վայրկյաններ անց երգ-երաժշտության ձայներ լսեցինք: Պարզվեց՝ այստեղ բուժում ստացող մոտ տասնյակ պացիենտներ դահլիճում փորձ են անում՝ պատրաստվելու հաջորդ օրը կայանալիք տոնական միջոցառմանը: «Նորից ենք փորձում, էմոցիա չկա»,- հայտարարեց սոցիալական աշխատողը եւ կրկին հնչեց. «Նարեն ելել է սար, սնձի կերթա...»: Հետո մենակատարները երգեցին ռուսերեն, անգլերեն: Իսկ մյուսները ձայնակցում էին, օրորվում երաժշտության ռիթմով, ծափահարում: Դաշնամուրային նվագակցությունն ապահովում էր տղամարդ պացիենտներից մեկն ու միեւնույն ժամանակ անհանգստանում՝ «էսօր ինձանից դժգոհ եք, չէ՞»: Ապա, հավաստիացում ստանալով, որ ճիշտ հակառակը, շարունակում իր գործը:

Դահլիճում՝ փորձի ժամին

Այսպես նրանք պատրաստվում էին Հոգեկան առողջության համաշխարհային օրվան, որը նշվում է հոկտեմբերի 10-ին եւ ակնհայտորեն իրենց կարեւորված էին զգում: Մասնագիտությամբ պարուհի Անահիտը (անունը փոխված է) այդ փորձերին ներգրավված չէր: Հյուրերի համար նա որոշեց պարել արդեն հիվանդասենյակում՝ մի դրվագ ներկայացնելով «Կարապի լիճ» բալետից: Հոգեկան առողջության պահպանման ազգային կենտրոնի բժիշկները Անահիտի մասին ակնածանքով են խոսում: «Լեգենդար կին է»,- ասում են: Նա այստեղ է 2002 թվականից: Մինչեւ այդ երկար տարիներ աշխատել է Ալ. Սպենդիարյանի անվան օպերայի եւ բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնում, որպես մենապարուհի հանդես եկել տարբեր ներկայացումներում, մարմնավորել բազմաթիվ կերպարներ: 60-ամյա այս կինը ծնվել է արվեստագետների ընտանիքում: Մայրը նույնպես պարուհի է եղել: Հայրը՝ ճանաչված երգիչ, Հայաստանի ժողովրդական արտիստ: Այսօր Հոգեկան առողջության կենտրոնում նրա մասին ասում են՝ հասարակությունից մերժված, առանց հարազատ: Անահիտը, սակայն, այս միջավայրում կարծես իրեն վատ չի զգում: «Աշխարհի բոլոր թշնամիները վերանում են, երբ որ մենք այստեղ ենք»,- մեզ հայտնում էր նա: 

Փոքրաթիվ մշակութային ընդմիջումներից զատ, որոնք նաեւ որպես թերապիայի միջոց են կիրառվում, հոգեկան առողջության պահպանման այս կենտրոնում (ՀԱՊԱԿ) բուժում ստացող պացիենտների առօրյան հիմնականում անցնում է խորհրդային տարիների շունչը պահպանած շինություններում՝ գերբեռնված ու գորշ հիվանդասենյակներով, հնամաշ կահույքով, թարմացնելու հրատապ անհրաժեշտություն ունեցող սանհանգույցով: Նորանշանակ տնօրեն Նարեկ Վանեսյանը կարծում է, որ պացիենտների կոմունալ-կենցաղային պայմանների բարելավումը իր համար մեկ խնդիրն է: Բաժանմունքներից երկուսում արդեն իսկ վերանորոգում է նախատեսվում: Դեկտեմբերին կընտրվի տենդերը շահող ընկերությունը, որից հետո կսկսվեն աշխատանքները:

ՀԱՊԱԿ-ում 410 մահճակալ կա: Գրեթե 95 տոկոսով դրանք զբաղված են: Բժիշկների թիվն, ի դեպ, 26-ն է: Յուրաքանչյուր հիվանդասենյակում տեղավորված է մինչեւ 10 պացիենտ: Այս գերբեռնվածությունը պարբերաբար հայտնվել է նաեւ Մարդու իրավունքների պաշտպանի գրասենյակի ուշադրության կենտրոնում, որն էլ բարձրաձայնել է առկա խնդրի մասին: Նարեկ Վանեսյանը համամիտ է, որ անգամ հոգեպես բացարձակ առողջ մարդկանց մոտ խնդիրներ ու կոնֆլիկտային իրավիճակներ կարող են ստեղծվել, եթե նրանք այդքան մեծ քանակով երկար ժամանակ ապրեն միեւնույն սենյակում:

«Շատ ուրախ կլինեի, որ նախորդ կառավարությունները երբեւէ ունենային համարձակություն՝ նման խնդիր լուծելու: Մենք ժառանգել ենք այն, ինչ որ ունենք: Առաջիկա տարիները թույլ են տալու մեզ ինքնադրսեւորվելու եւ հոգեբուժության ոլորտը ավելի նորովի դարձնելու, հատկապես որ առողջապահության նախարարի բացառիկ ուշադրության կենտրոնում է այս ոլորտը»,- ասաց նա: Վերանորոգվելիք բաժանմունքներում նախատեսվում է ունենալ մեկական հիվանդասենյակ՝ փոքր թվով պացիենտների համար, որը կօգտագործվի՝ բուժում ստացող անձանց ցանկությունները հաշվի առնելով: Իսկ յուրաքանչյուրի համար առանձին հիվանդասենյակ ապահովելու միջոցներ, ըստ Վանեսյանի, պետությունը առայժմ չունի: Հաստատության պետական ֆինանսավորումը հետեւյալ սկզբունքով է ՝ պահպանության ծախս եւ որոշակի գումար՝ ըստ պացիենտների թվի: Յուրաքանչյուր սուր հիվանդի հաշվով օրական հատկացվում է 1500 դրամ, խնամքի հիվանդի հաշվով՝ 1320: 200-300-ական դրամներն ուղղվում են դեղորայքին, սննդին: Մեր այցելության օրը նրանց ճաշացանկն այսպիսին էր. նախաճաշ՝ հաց, թթվասեր, կաթնաշոռ, քաղցր թեյ: Ճաշ՝ հաց, մսով սոուս, հնդկաձավարի փլավ, վարունգ: Եվ ընթրիք՝ հաց, մակարոնով փլավ, խնձորի կոմպոտ:

Հոգեկան առողջության պահպանման կենտրոնի գերբեռնվածությունը, տնօրենի փոխանցմամբ, ունի տարբեր պատճառներ. մի կողմից մեծանում է ստացիոնար բուժման կարիք ունեցող հիվանդների թիվը, որոնց չեն կարող չընդունել, մյուս կողմից կան մարդիկ, որոնք այլեւս չունեն այդպիսի բուժման կարիք, բայց տասնյակ եւ ավելի տարիներ այդտեղ են, որովհետեւ գնալու տեղ չունեն, իսկ նրանց այստեղ պահել պարտավոր են: «Երբ որ Հայաստանում լինեն խնամքի կենտրոններ, դա շատ ավելի ճիշտ կլինի եւ սա կվերածվի դասական հիվանդանոցի: Իսկ այս պարագայում, երբ որ հարազատներ չկան, շատ դեպքեր կան, երբ հարազատները տունը եւ այլ նյութական, գույքային միջոցները ինչ-ինչ ճանապարհով խլել են իրենց ձեռքից եւ այդ մարդիկ գրանցում չունեն, անգամ ՀՀ անձնագիր չունեն, մենք պարտավոր ենք պահել նրանց, նույնիսկ գրանցման, անձնագրի խնդիրներ ենք լուծում, որ հաշմանդամության խումբ ձեռք բերեն, կենսաթոշակ ստանան»,- ասաց Նարեկ Վանեսյանը: Հաստատության ղեկավարության աջակցությամբ անձնագիր ստացած այդպիսի մի պացիենտի պատրաստվում էին առաջիկայում դուրս գրել: Նա երջանիկ էր: 17 տարի առողջապահական հաստատությունում գտնվելուց հետո վերջապես հասարակություն էր վերադառնալու: Ասում էր՝ երկրում տեղի ունեցող եւ ունեցած փոփոխություններին ծանոթ է: Միջանցքում դրված միակ հեռուստացույցը նայում է եւ իմանում աշխարհի անցուդարձը:

Հոդվածը տպագրվել է «Հայկական ժամանակ» օրաթերթի հոկտեմբերի 10-ի համարում