Շենքերը բարեփոխեցին, մնաց մտածողությունը

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2005 թվականի հուլիսի 23-ի համարում

«Դատաիրավական բարեփոխումների» ծրագրերի իրականացման գրասենյակի (ԾԻԳ) ղեկավար Արթուր Թունյանի հետ մեր հանդիպման նպատակը արդարադատության համակարգում Համաշխարհային բանկի իրականացրած ծրագրերի ընթացքին ծանոթանալն էր: Մեզ հատկապես հետաքրքրում էր, թե դեռեւս 1999-2000-ին սկսված դատարանների վերանորոգման եւ վերակառուցման մոտ 13 մլն դոլարի վարկը ինչպես է օգտագործվել, վերջապես՝ այն օգո՞ւտ, թե՞ վնաս է տվել մեր երկրին: ԾԻԳ-ի երիտասարդ ղեկավարի կարծիքով նշված գումարը, որը տրամադրվել է 0,75 տարեկան տոկոսադրույքով, մարումը պետք է սկսվի 10 տարի անց եւ պետք է մարվի 40 տարում, դժվար է վարկ անվանելը, քանի որ չափազանց շահավետ պայմաններով է տրամադրվել:

Ծրագիրը սկսելու պահին նախատեսվում էր 14 դատական շենք նորոգել ու վերակառուցել, որից միայն մեկը՝ Գյումրիի դատարանը, պետք է կառուցվեր զրոյից: Ընթացքում ծրագիրը մեծ փոփոխություններ է կրել՝ հօգուտ դատարանների՝ բացի Գյումրիից կառուցվել են նաեւ Արաբկիր, Կենտրոն եւ Նորք-Մարաշ, Շենգավիթ համայնքների դատարանները: Գրեթե զրոյից է կատարվել Մալաթիա-Սեբաստիայի, Ավանի, Արտաշատի, Վանաձորի, երկու վերաքննիչ դատարանների վերակառուցումը, նորոգվել է Աշտարակի դատարանը: Հրաժարվել են միայն Մասիսի եւ Ստեփանավանի դատարանների վերանորոգումից, քանի որ ծախսերը մեծ են, իսկ այդ դատարաններում մեկական դատավոր է նստում՝ նախընտրել են նորոգել Երեւանի բազմադատավոր դատարանների շենքերը:

15-20 օրից Գյումրիի դատարանը կտեղափոխվի նոր շենք՝ երկուշաբթի օրը Իտալիայից կժամանի այս դատարանի կահույքը (դատարանների կահավորման համար հայտարարված մրցույթում հաղթել է իտալական մի կազմակերպություն, ուստի բոլոր դատարանների կահույքը ներմուծվում է Իտալիայից): Մեկ ամսից կավարտվի Աջափնյակ, Դավիթաշեն համայնքների դատարանի շենքի կառուցումը, տարեվերջին՝ Արաբկիրի, Կենտրոնի եւ Էջմիածնի: Շենգավիթի դատարանի կառուցումը կավարտվի մեկ տարի անց՝ 2006-ին: Իհարկե՝ եթե շինարարները համաձայնեն ավարտին հասցնել սկսած գործը: Բանն այն է, որ տենդերներն անցկացնելու եւ պայմանագրերը կնքելու ժամանակ Հայաստանում այլ գներ եւ դոլարի այլ կուրս էր:

Բոլոր հաշվարկները ցույց են տալիս, որ պայմանագրերի կնքման պահից մոտ 15% գնային աճ եւ 25-30% դոլարի կուրսի անկում է արձանագրվել, իսկ դա նշանակում է, որ շինարարը տուժում է, եւ այդ աշխատանքները պայմանագրերում նշված գումարով կատարելն այլեւս նրան ձեռնտու չէ: Շինարարներն իրենց դժգոհությունները բազմիցս արտահայտել են նամակներով, սակայն Համաշխարհային բանկը դրանց անհաղորդ է՝ դոլարի եւ գներ հայկական խաղերը նրան չեն հետաքրքրում, եւ նա չի պատրաստվում վերանայել պայմանագրերը: Այսինքն՝ չի բացառվում, որ նշված դատարանների շենքերի շինարարությունը կիսատ մնա՝ փաստի առաջ կանգնեցնելով շատերին: «Դատաիրավական բարեփոխումների» ԾԻԳ-ը այլ ծրագրեր էլ է իրականացնում:

Սեպտեմբերին հավանաբար ինտերնետում կհայտնվի «Իրտեկի» նմանօրինակը, որը կընդգրկի ամբողջ իրավական տեղեկատվական բազան եւ որից կկարողանա օգտվել ցանկացած քաղաքացի: Աշնանից դատական համակարգը կանցնի ձայնագրառման նոր համակարգին, որը նշանակում է, որ բոլոր դատական նիստերը կձայնագրառվեն եւ կարխիվավորվեն, իսկ քաղաքացին հնարավորություն կստանա որոշակի գումարի դիմաց (մոտ 1000 դրամի) ստանալ իր դատավարության «սիդին»: Տարեվերջին դատարաններ կմտնի նոր տեխնիկա, որը հնարավորություն կտա ավտոմատացնել ողջ դատական համակարգի գործունեությունը, կստեղծվի համակարգչային ցանց: Նախատեսվում է ավտոմատացնել նաեւ դատական ակտերի հարկադիր կատարման համակարգը:

ԾԻԳ-ը աշխատանքներ է տանում նաեւ Արդարադատության բարձրագույն դպրոցի ստեղծման ուղղությամբ, որը հիմնովին կփոխի դատավորների նշանակման կարգը: ԾԻԳ-ի աշխատանքների մյուս ոլորտը օրենքների մշակումն է, հատկապես այն օրենքների, որոնք դատական իշխանության ինստիտուցիոնալ փոփոխություններ են առաջացնում: Այս գրասենյակի հովանավորությամբ է հեռարձակվում նաեւ «Իմ իրավունքը» հեռուստահաղորդաշարը, որն արժանացել է Համաշխարհային բանկի բավական բարձր գնահատականին: Մեր զրույցի վերջում հետաքրքրվեցինք, թե Համաշխարհային բանկը ինչ ծրագրեր է նախատեսում իրականացնել առաջիկայում եւ ինչ պահանջներ է դնում ՀՀ իշխանությունների առաջ՝ դատաիրավական բարեփոխումների ասպարեզում:

Պարզվեց՝ ՀԲ ծրագրերի երկրորդ փուլը հավանաբար կսկսվի 2007-ից, այս անգամ կնորոգվեն եւ կվերակառուցվեն մյուս դատարանների շենքերը: Ինչ վերաբերում է ՀԲ պահանջներին, ապա դրանք, կարծում ենք, կուրախացնեն դատավորներին՝ բանկը պետությունից պահանջում է բարձրացնել դատավորների աշխատավարձը (եթե աշխարհում դատական համակարգին տրամադրվող գումարները կազմում են բյուջեի 2-2,5%-ը, ապա Հայաստանում այդ թիվը 0,4% է) եւ ապահովել դատական շենքերի պահպանության, ինչպես նաեւ գրասենյակային պարագաների ու այլ ծախսերը, որոնք այսօր, փաստորեն, թողնված են դատավորների վրա:

Արմինե Օհանյան