էներգետիկ համակարգը ստուգելիս ձանձրանալու առիթներ չեն լինի

Նախօրեին ԱԺ-ում լրագրողների հետ զրույցում էներգետիկ ենթակառուցվածքների եւ բնական պաշարների նախարար Արթուր Գրիգորյանը հայտնեց, թե նախարարությունում քննարկվում է գազի եւ էլէներգիայի սակագների նվազեցման հարցը: Դրանք նախնական քննարկումներ են, որոնց մասնակցում են նաեւ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի ներկայացուցիչները:

Սակագների հարցը նոր կառավարության համար չափազանց մեծ նշանակություն ունի: Կարելի է ենթադրել, որ ոչ հեռու ապագայում այս քննարկումները կվերածվեն շատ լուրջ գործընթացի, որում բացի նախարարության եւ հանձնաժողովի ներկայացուցիչներից կներառվեն նաեւ ոլորտին քաջատեղյակ անկախ փորձագետներ: Նույնիսկ առանց բարդ ու խուճուճ հաշվարկների էլ ակնհայտ է, որ կան սակագները էականորեն նվազեցնելու ռեսուրսներ:

Խնդիրն այն է, որ գազի եւ էլէներգիայի ոլորտները միշտ էլ մութ են եղել հանրության համար: Դրանք փակ համակարգեր են, որտեղ «պտտվում են» ահռելի գումարներ: Միայն գազի ոլորտում՝ մոտ կես միլիարդ դոլար, իսկ էլէներգիայի ոլորտում՝ մոտ 350 միլիոն դոլար տարեկան: Միայն, այսպես կոչված, «կորուստների» ծավալը տարեկան կազմում է մոտ 80 միլիոն դոլար: Ծավալներն այնպիսին են, որ ճշգրիտ թվերն այնքան էլ հեշտ չէ հաշվել:  

Տարիներ շարունակ Հայաստանի էներգետիկ ոլորտը վերահսկվել է իշխող կլանի հավատարիմների կողմից: Այդ ոլորտում բարձր ու միջին պաշտոն զբաղեցրած անձինք հասցրել են դիզել ահռելի սեփականություն: Հենց միայն դրանից ակնհայտ է դառնում, որ ոլորտում ահավոր ծավալների «սեւ» փողեր կան:

Դրանք գոյանում են ոչ միայն կորուստների շնորհիվ: Մեր էներգետիկ համակարգը թաղված է կոռուպցիայի մեջ: Համակարգում կատարվում են, մեղմ ասած, ուռճացված գնումներ, եւ այդ ծախսերը ներառվում են սակագների մեջ: Որպես ծախսեր էին ներկայացվում տարբեր մեծածավալ աշխատանքներ, որոնք իրականում չէին կատարվում, եւ միայն «փող էր» դուրս գրվում: Գոյություն ուներ մի սխեմա, որով աստղաբաշխական գումարներ էին փոշիացվում. ապրանքը դուրս էր գրվում որպես անպիտան գույք, դա մի թեթեւ կոսմետիկ վերանորոգման էր ենթարկվում ու բարձր գնով կրկին վաճառվում համակարգի վրա: Եվ այդ ծախսը կրկին ներառվում էր սակագների մեջ: Էներգահամակարգի շուրջը գործում էին մի քանի ՍՊԸ-ներ, որոնք պատկանում էին բարձրաստիճան պաշտոնյաների հետ փոխկապակցված անձանց: Այդ ընկերությունները ապրանքների կամ ծառայությունների մատակարարման միլիոնավոր դոլարների պատվերներ էին ստանում, մատակարարում էին այդ ապրանքները շուկայականից անհամեմատ  թանկ գներով:

Այս ամենը նորություն չէ, եւ դրա մասին բարձրաձայնվել է բազմիցս: Սակայն դա չի դարձել լուրջ քննարկումների թեմա: Էլ չենք խոսում այն մասին, որ նմանատիպ բազմաթիվ դեպքեր չեն ունեցել քրեական հետեւանքներ: Իրավապահ մարմինների բազմաթիվ բարձրաստիճան պաշտոնյաներ իրենց ծանրակշիռ փայը ունենին էներգահամակարգից «անհետացող» գումարներից: Բավական է ուսումնասիրել, թե նախկին կամ ներկա դատախազներից ովքեր ամառանոցներ ունեն էներգահամակարգի ղեկավարների հարեւանությամբ, եւ ամեն ինչ պարզ կդառնա:

Անցած երկու տասնամյակների ընթացքում էներգահամակարգից «անհետացած» գումարների ընդհանուր ծավալը հաշվվում է միլիարդավոր դոլարներով: Ու, բնականաբար, այս համակարգը չպետք է եւ չի կարող դուրս մնալ նոր կառավարության ուշադրությունից:  Դա գործող կառավարության շահերից է բխում: Առաջին քայլով պետք է չափազանց խորը մասնագիտական եւ մանրամասնորեն ուսումնասիրվի էներգահամակարգում սակագնի հաշվարկման ամբողջ շղթան: Կոռուպցիան, հավելագրումները, թույլատրելի մակարդակից դուրս կորուստները նվազեցնելու շնորհիվ կարելի է էականորեն նվազեցնել սակագները էներգահամակարգում:

Եվ սա կարող է դառնալ նոր կառավարության սոցիալական բնույթի հզորագույն քայլ: Խնդիրն այն է, որ մեր բնակչությունը եւ բիզնեսը անհավանական ծախսեր է կատարում գազի եւ էլէներգիայի վրա: Սակագնի նույնիսկ 10-15 տոկոսով, հավասարազոր է թոշակների եւ աշխատավարձերի բարձրացմանը: Այսինքն եթե կառավարությունը չբարձրացնի թոշակներն ու բյուջետային հիմնարկների աշխատավարձերը, եւ փոխարենը կենտրոնանա գազի եւ էլէներգիայի սակագների նվազման վրա, ապա սոցիալական ուղղվածության մեծ քայլ կատարած կլինի, առանց պետական բյուջեի ծախսերը ավելացնելու:

Առանձին թեմա է էներգահամակարգում անցած տարիներին ծախսված հարյուրավոր միլիոն դոլարների հասնող վարկերի օգտագործման արդյունավետության խնդիրը: Բոլորովին չի կարելի բացառել, որ դրա արդյունքում կարող են ի հայտ գալ տասնյակ միլիոնավոր դոլարներ կոնկրետ անձանց հաշիվներում: Ու ՀՀ արտաքին պարտքի սպասարկման խնդիրը մի քիչ թեթեւանա:

Մի խոսքով սա մի ոլորտ է, որտեղ ստուգումներ անելու մեծ, շատ մեծ դաշտ կա: Այնքան մեծ, որ ձանձրանալու առիթ չի լինի: