Հարկային «խաղի կանոններ» բանավոր պայմանավորվածություններով

ՀՀ նոր կառավարությունը, ինչպես եւ սպասվում էր, սկսել է համեմատաբար կոշտ գործողություններ օլիգարխիայի դեմ: Սա ավելի քան բնական է: Հայաստանի գերկենտրոնացած տնտեսությունը գրեթե ամբողջությամբ վերահսկվում է մի քանի խոշոր գործարարների կողմից: Վերջիններս ավանդաբար մեծ ազդեցություն են ունեցել քաղաքական իշխանության վրա, նույնիսկ անպարկեշտության աստիճան սերտաճած են եղել քաղաքական իշխանության հետ եւ այնքան էլ լավ չեն պատկերացնում իրենց կարգավիճակը թավշյա հեղափոխությունից հետո: Դա էլ է հասկանալի: Այդպիսին է եղել ՀՀ տնտեսության ամբողջ կառուցվածքը, եւ օլիգարխիան ավանդույթի ուժով փորձում է շարունակել ապրել խաղի հին կանոններով:

Իսկ Հայաստանում արդեն գործում են խաղի բոլորովին նոր կանոններ, որոնք հրապարակային են, թափանցիկ, հասկանալի... Այդ խաղի կանոնները ամրագրված են թե Սահմանադրությամբ, եւ թե այլ օրենքներով: Բիզնեսը եւ առաջին հերթին խոշոր բիզնեսը այսուհետ պետք է աշխատի ստվերից դուրս, մրցակցային հավասար պայմաններում, առանց հովանավորչության: 

«Այն, ինչ որ մենք հայտարարել ենք, որ վենդետաներ չեն լինելու, ես դա վերահաստատում եմ։ Հանկարծ որեւէ մեկը սա չփորձի ընկալել որպես թուլության նշան։ Վենդետաներ չեն լինելու, բայց ամենաթողություն էլ չի լինելու։ Եթե որեւէ մեկը մեր այս դիրքորոշումը կփորձի մեկնաբանել որպես թուլության նշան, ջախջախիչ հակահարված կստանա, եւ սրանում համոզված եղեք, - երեկ Ազգային ժողովում լրագրողների հարցերին պատասխանելիս ասաց ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը եւ հավելեց:- Ոչ մեկը թող չմտածի, թե կարող է խաբել պետությանը: Ես բոլորին կոչ եմ անում, որ կամավոր գան հարկային դաշտ եւ նախկինում չվճարած հարկերը վերահաշվարկեն: ԱԱԾ-ն կլուծի այդ խնդիրը շատ արագ, կոշտ եւ օրինական ճանապարհով, բայց ես բոլորին կոչ եմ անում չհասցնել դրան»:

Փաշինյանը նաեւ մի կարեւոր հանգամանք արձանագրեց. «Ես բոլորին կոչ եմ անում, որ լրջանան եւ պետության նկատմամբ իրենց բոլոր պարտավորությունները կատարեն անմնացորդ։ Բոլորն ազատված են բոլոր կոռուպցիոն պարտավորություններից»,- ասաց նա: Այսինքն ակնարկը թափանցիկ է՝ խոշոր տնտեսվարողները առաջ «մուծվում էին» այս կամ այն «դրամարկղներին», կաշառքներ էին տալիս, ֆինանսավորում իշխանությունների վերընտրությունը, իրենց վրա էին վերցնում իշխանավորների այս կամ այն ծախսերը, իսկ հիմա նման վճարումներ այլեւս չեն լինելու, եւ այդ գումարները պետք է ուղղվեն պետական բյուջե:

Այստեղ թերեւս տարընթերցումների տեղ չկա: Եթե թավշյա հեղափոխությունը չհասնի այս նպատակին, արմատախիլ չանի այս տնտեսության ոլորտում գործող նախկին՝ գրեթե միջնադարյան խաղի կանոնները եւ չհաստատի օրենքի գերիշխանություն, ապա կարող ենք արձանագրել, որ այդ հեղափոխությունը մեծ մասամբ անիմաստ է եղել: Այս տեսանկյունից նոր կառավարության կոշտությունը լրիվ հասկանալի է:

Բայց միեւնույն ժամանակ սա այս փուլի խնդիր է միայն: Հետագայում հարցը դրվելու է, պատկերավոր ասած, ինստիտուցիոնալ հարթության վրա: Ո՞րն է խնդիրը: Դժվար է ասել՝ դիտավորյա՞լ, թե՞ պատահական մեր հարկային օրենսդրությունը այնպիսի դրույթներ է պարունակում, որոնք կարող էին խախտվել բանավոր համաձայնություններով ու պայմանավորվածություններով: Օրինակ, եթե սուպերմարկետներում վաճառվում է գյուղացիների արտադրած կանաչին, խնձորը կամ լոբին, ապա դա որոշակի խնդիրներ է հարուցում: Այս պահին շատ չխորանալով մասնագիտական մանրուքների մեջ, ընդամենը նշենք հետեւյալը. մինչեւ գյուղացու աճեցրած կանաչին հայտնվում է սուպերմարկետում, անցնում է հարկային օրենսդրության տեսանկյունից բավականին բարդ շղթայով: Այդ ճանապարհին հայտնվում էին ֆիկտիվ ԱՁ-ներ, որոնք հանդես էին գալիս որպես վերավաճառողներ: Այստեղ կան հարկային օրենսդրության հետ կապված որոշակի խնդիրներ, բայց դա արվում էր նախկին իշխանությունների հետ բանավոր համաձայնության հիման վրա: Երեկ լրագրողների հետ զրույցում այս մասին խոսեց ՀՀ պետեկամուտների նախագահ Դավիթ Անանյանը, նշելով, որ սուպերմարկետներին 3-5 օր ժամանակ է տրվել հարցը կարգավորելու համար: Թե ինչ լուծումներ կգտնվեն, այս պահին դժվար է ասել, բայց խնդիրը արմատական լուծումների կարիք ունի՝ օրենսդրական փոփոխությունների մակարդակով:  Ու այնպես չէ, որ գործող օրենքում մեկ-երկու նախադասություն փոխելով, ամեն ինչ կարելի է շտկել: Նմանատիպ խնդիրները շղթայական կապերով կապված են բազմաթիվ դրույթների հետ, որոնք պահանջում են համակարգային մոտեցումներ: Իսկ դա էլ իր հերթին պահանջում է բավական երկար ժամանակ:

Ինչո՞ւ դրանք մինչեւ հիմա չեն լուծվել: Այստեղ, անշուշտ, կան տեխնիկական բնույթի հարցեր, օրինակ այն, որ Հայաստանում գյուղատնտեսությունը չի հաշվառվում եւ գտնվում է հարկային դաշտից դուրս: Բայց գոյության իրավունք ունեն նաեւ այն պնդումները, որ նմանատիպ հարցերը չէին լուծվում իշխանության եւ գործարար աշխարհի միջեւ բանավոր համաձայնությունների, օրենքով չկարգավորվող պայմանավորվածությունների լայն դաշտ ունենալու համար: Դրանով գործարարները հնարավորություն էին ստանում հայտնվել մրցակցությունից դուրս եւ ունենալ ավելի արտոնյալ պայմաններ իշխանությանը ավելի լավ ծառայելու շնորհիվ: Այդ իրավիճակը անհրաժեշտ է թողնել անցյալում: