Որքանո՞վ է ռուսական կողմը հակված նվազեցնել գազի գինը. նոր իրողություն, նոր տրամաբանություն

Հայաստանի ներքաղաքական կյանքում քննարկվող թիվ մեկ թեման, իհարկե, երեկ ԵՏՄ գագաթաժողովի շրջանակներում Փաշինյան-Պուտին հանդիպումն էր Սոչիում: Սա ճանաչողական հանդիպում էր եւ տեխնիկական տեսանկյունից մեծ օրակարգ չուներ: Կողմերը ընդամենը ճշտեցին իրենց դիրքորոշումները միմյանց նկատմամբ: Ռուսական կողմը պետք է համոզվեր, որ Հայաստանը արտաքին քաղաքական առաջնահերթությունների մեջ կտրուկ շրջադարձեր չի անի, հայկական կողմը պետք է համոզվեր, որ Ռուսաստանը տեղի ունեցող իրադարձությունները համարում է ՀՀ ներքին գործը, երկու կողմերը պետք է համոզվեին, որ հակված են համագործակցել, զարգացնել հարաբերությունները եւ այլն: Ամեն ինչ խոսում է այն մասին, որ երկու կողմն էլ համոզվել են այն ամենում, ինչ ուզում էին հստակեցնել: Համենայն դեպս հակառակի մասին ակնարկներ ու ազդանշաններ գոնե երեկ չկային:

Թե ինչպես, ինչ արագությամբ եւ ինչ ուղղությամբ կզարգանան հայ-ռուսական հարաբերությունները հետագայում՝ ցույց կտա ժամանակը: Օրինակ, եթե վերցնենք հարաբերությունների զուտ տնտեսական բաղադրիչը, ապա այստեղ կան նուրբ խնդիրներ: Խոսքը առաջին հերթին վերաբերում է Հայաստանին մատակարարվող գազի գնին:

Գազը վաճառում է Ռուսաստանը «Գազպրոմի» միջոցով: Յուրաքանչյուր 1000 խորանարդ մետր գազի գինը ՀՀ սահմանին 150 դոլար է: Առաջին հայացքից սա համեմատաբար ցածր գին է, եւ առաջին հայացքից գազը Ռուսաստանինն է, եւ ինչ գնով ուզենա, այն գնով էլ կվաճառի: Բայց այս մոտեցումը տրամաբանական էր մինչեւ Հայաստանի՝ ԵՏՄ անդամ դառնալը: Ներկայումս գազի այսպիսի գինը որեւէ կերպ չի տեղավորվում ԵՏՄ-ի՝ որպես տնտեսական միասնական տարածքի տրամաբանության մեջ: Ո՞րն է խնդիրը: Անդամակցելով ԵՏՄ-ին, Հայաստանը ընդունեց ԵՏՄ-ի մաքսային կարգավորումները: Այսինքն, ԵՏՄ անդամ երկրների տնտեսվարողները միմյանց հետ առեւտուր են անում այնպես, ինչպես միեւնույն երկրի տնտեսվարողները: Այսինքն, նրանց միջեւ չկան մաքսային սահմաններ: Իսկ ահա երրորդ երկրների հետ առեւտուր անելիս գործում են մաքսատուրքեր, որոնք մեծ մասամբ ավելի բարձր են, քան Հայաստանում սահմանված էին մինչեւ ԵՏՄ անդամակցումը: Այլ կերպ ասած, Հայաստանը սահմանափակեց այլ երկրների հետ իր առեւտրի հնարավորությունները: Այս պայմաններում իրենց արտադրությունում գազ օգտագործող ընկերությունները հայտնվում են խիստ անհավասար պայմաններում: Օրինակ, Հայաստանում գործող ջերմոցը, ապակու գործարանը, ալյումինի գործարանը եւ այլն մեկ խորանարդ մետր գազի դիմաց վճարում են 103-118 դրամ: Ճիշտ նույն արտադրությամբ զբաղվող ջերմոցներն ու գործարանները Կրասնոդարի մարզում մեկ խմ գազը գնում են 42-51 դրամով: Հաշվի առնելով, որ ԵՏՄ-ին անդամակցելուց հետո Հայաստանում եւ Կրասնոդարի մարզում գործող ընկերությունները գտնվում են միեւնույն տնտեսական տարածքում, ապա միայն գազի գնի այսպիսի տարբերությունների պատճառով հայկական ձեռնարկությունները ի սկզբանե անմրցունակ են դառնում: Դա նույնն է, որ, ասենք, Շիրակի մարզում գործող ջերմոցի սեփականատերը գազը ձեռք բերի 103 դրամով, իսկ Սյունիքի մարզում գտնվող ջերմոցի սեփականատերը՝ 45 դրամով, բայց երկուսի արտադրած լոլիկն էլ նախատեսված լինի Երեւանում վաճառելու համար: Ակնհայտ է, որ Շիրակի մարզի ջերմոցի արտադրած լոլիկի ինքնարժեքը շատ ավելի բարձր կլինի ու այն կդառնա անմրցունակ:  Միեւնույն տնտեսական տարածքում գազի գների այսպիսի տարբերությունը, մեղմ ասած, այնքան էլ տրամաբանական չէ:

Էլ չենք խոսում բնակչության համար մատակարարվող գազի սակագնի մասին: Կրասնոդարի բնակիչը գազի համար վճարում է 50 դրամ, հայաստանցի սպառողը՝ 139 դրամ:

Գազի գների այս տարբերությունը պայմանավորված է նաեւ նրանով, որ 150 դոլարանոց գազը ստանում է ոչ թե Հայաստանը, այլ ռուսական «Գազպրոմ Արմենիա» ընկերությունը, որն էլ իրականացնում է գազի մատակարարումը սպառողներին: Այդ ընկերության շահույթը ամբողջությամբ «Գազպրոմի» շահույթն է:

Ակնհայտ է, որ սա հայ-ռուսական տնտեսական հարաբերություններում առկա բավականին ցավոտ խնդիր է, որը տարիներ շարունակ լուծում չի գտնում: Դժվար է ասել, թե նախկին իշխանությունները որքանով են համառ գտնվել այս խնդրին լուծում տալու համար: Բայց փաստն այն է որ Ռուսաստանում ու Հայաստանում գազի գների տարբերությունը չափվում է ոչ թե տոկոսներով, այլ անգամներով: Մանավանդ որ Հայաստանում կան հենց ռուսական ընկերություններ, որոնք գազի խոշոր սպառողներ են: Նույն «Գազպրոմին» պատկանող Հրազդանի 5-րդ բլոկը, Հրազդանի ՋԷԿ-ը, «Ռուսալ Արմենալ» ընկերությունը...: Վերջիններս նույնպես ստիպված են մի քանի անգամ թանկ գնով գազ ձեռք բերել:

Երեկվա հանդիպման ժամանակ այսպիսի կոնկրետ խնդիրներին անդրադարձ չի եղել, իհարկե: Բայց պետք է սպասել, որ հետագայում, երբ կսկսվեն ավելի «մասնագիտական» թեմաներով քննարկումներ, նմանատիպ խնդիրները կմղվեն առաջին պլան:

Որքանո՞վ է ռուսական կողմը հակված նվազեցնել գազի գինը՝ դժվար է ասել: Դա ոչ այնքան տնտեսական, որքան քաղաքական որոշման արդյունք պետք է լինի: Դա էլ իր հերթին կպայմանավորվի նոր՝ բոլորովին նոր իրողություններով: Կարելի է ասել, աննախադեպ իրողություններով: Այն, մեղմ ասած, ջերմ ու էմոցիոնալ ընդունելությունը, որին արժանացավ ՀՀ նորընտիր վարչապետը Սոչում բնակվող հազարավոր հայերի կողմից, Հայաստանի նոր ղեկավարության նկատմամբ ռուսաստանաբնակ հայերի ունեցած շատ բարձր վստահության ու աջակցության ապացույցն է: Եվ այդ պայմաններում Հայաստանի հետ տնտեսական հարաբերություններին նոր բովանդակություն եւ նոր տրամաբանություն հաղորդելը կարող է բխել հենց ՌԴ իշխանությունների շահերից:

Խմբագրականը տպագրվել է «Հայկական ժամանակ» օրաթերթի մայիսի 15-ի համարում: