Դժվար է ապրել այնպես, որ չփչացնես մահախոսականիդ տեքստը. Լիլիթ Ավագյանի հոդվածը

Բոլոր ժամանակներում էլ աշխարհի հզորները ցանկացել են իրենց շրջապատել գրագետ, գիտության, արվեստի բնագավառի փայլուն դեմքերով: Վերջիններս էլ կա՛մ համակրել են իշխանություններին, կա՛մ ընդդիմացել: Հայաստանում, իշխանությունների եւ «ստեղծագործական ինտելիգենցիայի» հարաբերությունները չափազանց հստակ են. իշխանությունը ստեղծագործող մարդկանց վերաբերվում է որպես իրեն սպասարկող անձնակազմի: Ավելի լավ, քան կոմպոզիտոր Մարտին Վարդազարյանը, այդ հարաբերությունները թերեւս ոչ ոք չի նկարագրել. «Մշակութային գործիչները մշտապես զգում են պետության ուշադրությունն իրենց հանդեպ»:

Իշխող ՀՀԿ-ն իր շարքերը ներկայացուցչական դարձնելու նպատակով ընդգրկել է կյանքի բոլոր իրավիճակներում իրենց դրսեւորող մարդկանց՝ պարողներ, դերասաններ, շախմատիստներ, նկարիչներ, կոմպոզիտորներ, գինեկոլոգներ, գիտության թեկնածուներ եւ անգամ դոկտորներ:

Նրանցից ոմանք Երեւանի ավագանու նիստերին նստում են առաջին շարքերում http://armtimes.com/hy/article/112115: Ավագանիով չի սահմանափակվում իշխանություններին ծառայելու պատրաստ մտավորականների ամբողջական ցանկը:

Լինել մտավորական, նշանակում է կրել սոցիալական վարքի (կոդեքսի) կոնկրետ կանոններ: Ընդամենը: Այդ կոդեքսն էլ շատ պարզ է՝ հարգանք մարդու հանդեպ, պատասխանատվություն հասարակության առաջ, զգալի հեռավորություն՝ իշխանություններից:

Ինչու՞ են մարդիկ, որոնց իներցիայով մտավորական ենք համարում, այսքան անմասնակից հասարակական կյանքում տեղի ունեցող խնդիրներին: Նրանք պատրաստ են զարմացած ու ապշած հայացքով դիտել՝ ինչպես են ավագանիի արու անդամները հարձակվում գործընկեր կնոջ վրա, հարվածում նրան: Ու իբրեւ թե այնքան է տեսարանը տհաճ, որ իրենց թույլ էլ չեն տա դրա մասնակիցը դառնալ:

Ի՞նչն է նրանց ստիպում այնքան ցածր ինքնագնահատական ունենալ, որ ավագանու կազմում նստել ՀՀԿ ցուցակով: Կայուն ռոճի՞կ, մասնակցություն իշխանական բանկետների՞ն, թեյախմությանը՝ նախագահականու՞մ…

Նրանք, մյուսները, որ արդեն «էլիտար» են, դատապարտվա՞ծ են իշխանություններին սպասարկողի դերում լինել, այլ ընտրություն չունե՞ն: Բայց հիմա 1937 թվականը չէ. մտավորականներին գնդակահարություն, հոգեբուժարաններ, աքսոր չի սպառնում: Նրանք ունեն ընտրություն` ամեն ձեւով իրենց անհամաձայնությունն ու անհնազանդությունը հայտնել իշխանություններին: Կան իրավիճակներ, երբ որեւէ արտաքին հանգամանք քեզ չի ստիպում սրիկա լինել, բայց այդպիսին լինելը քո ներքին պահանջն է: Եվ դու ուղղակի շնորհակալ ես Ժամանակին եւ համակարգին՝ քեզ հնարավորություն տալու համար լինել վերջացած սրիկա:

Մտավորականների դերը հասարակության արժեքային ընկալումների առումով շատ կարեւոր է: Ցեղասպանության օրը նշվում է ապրիլի 24-ը, երբ 600 մտավորական ձերբակալվեց, աքսորվեց, սպանվեց: Այսինքն, երբ հասարակությունը չունի մտավորականություն, ազգի համար դա ցեղասպանությանը հավասար աղետ է:

Խորհրդային ժամանակներում ձեւավորված մտավորականների հավակնոտ դերը` լինել ազգի առաքյալները, անկախության տարիներին արագորեն իրեն սպառեց: Անկախությունը ցույց տվեց հայ մտավորականների համեստ, չափազա՛նց համեստ տեղը հասարակական կյանքում: Ավելի ստույգ` մտավորականներն իրենց դերը խիստ սահմանափակեցին` վերածվելով պարզապես ինտելեկտուալների: Բանը հասավ նրան, որ այսօր հասարակությունն իր հերթին պարզ հասկացնում է, որ իր կյանքն այնքան էլ սարսափելի չէ առանց մտավորականության: Մտավորականությունը կորցրել է իր խորհրդանշական կապիտալը` լինել որոշակի արժեքներ կրող մարդկանց համախումբ:

Մտավորականությունը՝ իբրեւ հասարակության կայուն, պաշտպանիչ շերտ, այսօր չկա: Կան բժիշկներ, ուսուցիչներ, գիտնականներ, արվեստագետներ եւ այլք, որոնցից շատերը կամավոր մասնակցում են իշխանությունների վերարտադրմանը` նախընտրական շրջանում: Հանրապետության բոլոր բուժհաստատություններում, դպրոցներում գլխավոր բժիշկներն ու տնօրենները ընտրակեղծարարության գնով միայն կարող են մնալ իրենց աշխատանքին:

Իշխանությունն իրեն կից ստեղծեց մտավորականների միավորում՝ Հանրային խորհուրդ: Որն իբրեւ թե պիտի արտացոլեր իրականությունը, հասարակության ձայնը հասցներ իշխանություններին՝ վերջիններիս մատչելի լեզվով: Պատահեց այնպես, որ իրականության արտացոլանքը անջատվեց իրականությունից եւ սկսեց ապրել առանձին կյանքով: Ինչպես մարդու ստվերն առանձնացավ մարդուց՝ Շվարցի հայտնի պիեսում: Հանրային խորհուրդը, պարզվեց, անելիք չունի, քանի որ չունի հասարակության վստահությունը եւ ունի հեղինակության լուրջ դեֆիցիտ:

Մեր մտավորականությունը (ստիպված ենք այս բառն արդեն պայմանականորեն գործածել) հասցրել է կորցնել իր արտոնությունը` իշխանությունների հետ խոսել` որպես հավասարը հավասարի: Իսկ իսկական մտավորականի դեպքում հակառակն է: Երբ Նիկիտա Խրուշչովը որոշեց իր համար բացահայտել Ամերիկան, առաջարկեց ԱՄՆ իր գործընկերոջը` Էյզենհաուերին, հանդիպել: «Իր կողմից»` Խրուշչովը խոստացավ տանել Միխայիլ Շոլոխովին: Էյզենհաուերին առաջարկեց իր հետ «վերցնել» Հեմինգուեյին: Շոլոխովը Խրուշչովի հետ գնաց, սակայն երբ Հեմինգուեյին փոխանցեցին Էյզենհաուերի առաջարկը, գրողը պատասխանեց. «Փոխանցեք պարոն նախագահին, որ ես արջ չեմ, որին շղթայով տանում են տոնավաճառի պարապ-սարապներին»:

Եվ մեր հասարակական օրգանիզմը կամաց-կամաց կորցրեց իր ամենակարեւոր օրգանը` ուղեղը: Ուղեղի դերը ստիպված իրենց վրա են վերցնում ամենեւին ոչ մտածելու համար նախատեսված օրգաններ: