Երևան
18 °C
searchclose
today
menuclose
Երևան
18 °C
Լուսանկարում Դիարբեքիրում տեղադրված հուշարձանն է՝ ի հիշատակ սպանված կամ աքսորված հայերի ու ասորիների
Վերջերս դեպի Թուրքիայի՝ մի ժամանակ հայերին պատկանած արեւելյան շրջաններ կատարած ճանապարհորդության ընթացքում, այցելեցինք Դիարբեքիր, որը շրջանի ամենամեծ քաղաքներից մեկն է՝ մոտ 1 մլն բնակչությամբ, պատմում է Քեթրին Եսայանն Ասպարեզում, գրում է akunq.net-ը:
Պատմությունը ցույց է տալիս, որ հայերն ապրել են այստեղ մոտ 4000 տարի առաջ, ընդհուպ մինչեւ 1915-ը։ Դիարբեքիրի հին անվանումը Տիգրանակերտ է եղել՝ Տիգրանի քաղաք, ի պատիվ բոլոր ժամանակների հայ մեծագույն թագավորի, որն իր մայրաքաղաքը կառուցել է այս տարածքում (մ․ թ․ առաջին դար)։
Ինձ համար նորություն էր այն, որ Դիարբեքիրի կենտրոնում կա շատ հին միջնաբերդ, որը կառուցվել է մոտ 500 թ․։ Ուղեկցորդը մեզ ասաց, որ քաղաքի միջով անցնող ամրոցի երկարությունը մոտ 7 կմ է։ Դրանք ամենամեծ ու ամենաերկար պաշտպանական պատերն են, որոնք զիջում էին միայն Չինական մեծ պատին։ Այն կառուցվել է Կոստանտին Երկրորդ կայսեր կողմից։
Ես ապշեցի, երբ տեսա այսպես լավ պահպանված կառույց, որը մինչեւ հիմա էլ կանգուն է մնացել քաղաքի կենտրոնում։ Պատերը կառուցված էին սեւ քարերով եւ ունեին 10 մետր բարձրություն։ Այն ուներ 12 աշտարակ՝ ի պատիվ Հիսուսի 12 աշակերտների։ Մեր այցելած գրեթե բոլոր քաղաքներում տեսանք հին բերդեր, բայց նրանցից եւ ոչ մեկն այսպես լավ պահպանված չէր։
Քաղաքում այժմ կար նաեւ մի գեղեցիկ հուշարձան, որը տեղադրվել է 2013 թ․՝ ի հիշատակ սպանված կամ աքսորված հայերի ու ասորիների։ Սեւ մարմարից կերտված հուշարձանն ուներ 6 ոտնաչափ բարձրություն՝ այրվող գրքի տեսքով։ Մի էջում լացող աչք էր պատկերված։ Դա իմաստալից հուշարձան էր։ Ըստ իս, այրվող գիրքը խորհրդանշում է մեր պատմությունը, որն այրվում էր ու անհետանում, իսկ լացող աչքը` մեր տանջանքները։
Հուշարձանի դիմաց ու նրա տարբեր անկյուններում գտնվող նկարները տեսնելուց ու հիանալուց հետո մեքենան մեզ տարավ մի հին շուկայի մոտ, ու մենք իջանք այնտեղ։ Այնուհետեւ մենք քայլեցինք դեպի մոտ 600 թ․ կառուցված հին հռոմեական եկեղեցի։ Թուրքիայում մզկիթի վերածված բազմաթիվ եկեղեցիներ կան, եւ այդ եկեղեցին դրանցից մեկն էր։ Այն սպիտակ քարերով կառուցված բազմաթիվ սյուներով ու իր բյուզանդական ճարտարապետությամբ ապշեցնող բակ ուներ։
Մենք հեռացանք եկեղեցուց եւ պտտվեցինք շուկայի վաճառակետերով։ Չորացրած մրգերի տեսարանն արժանի է հիշատակման։ Չորացրած պղպեղը շատ տարածված է թուրքական խոհանոցում, եւ դրանք վաճառվում էին խանութների դիմաց թելաձեւ կախված վիճակում։ Մանրավաճառները վաճառում էին հատուկ հյութ եւ զարմացնում գնորդներին՝ մետաղյա բաժակների ծնգոցներով։ Փախլավայի խանութներն իրենց ապրանքը ցուցադրում էին հսկայական սկուտեղների վրա։ Վառ գույներն ու գեղեցիկ ձեւավորումները գույների խճանկար էին ստեղծում մեր աչքի առջեւ։
Ընթրեցինք շուկայի կենտրոնում գտնվող ռեստորաններից մեկում։ Եղանակը մեղմ էր, բայց ջրի շիթերը շոգը տանելի էին դարձնում։ Սովորական աթոռների փոխարեն` ռեստորանն առաջարկում էր «թախտեր» կամ «դիվաններ»՝ ավանդական մերձավորարեւելյան փայտե մահճակալներ, որոնք ծածկված էին գորգերով եւ ունեին թիկնելու համար նախատեսված բարձեր։
Նախատեսված հաջորդ այցն ամենակարեւորն էր։ Հաջորդը Դիարբեքիրում գտնվող Սուրբ Կիրակոս հայկական եկեղեցին էր, որը վերակառուցվել էր 2012 թ․, 2․5 մլն դոլարով։ Այնուամենայնիվ, եկեղեցին վնասվել է անցած տարի տեղի ունեցած թուրք-քրդական բախումների հետեւանքով։ Ըստ որոշ պատմաբանների, եկեղեցին ամենամեծն է Թուրքիայում եւ Մերձավոր Արեւելքում։
Մեր շրջագայության կազմակերպիչը շատ ջանաց, որ մենք մոտենանք եկեղեցուն, սակայն չհաջողեց, քանի որ եկեղեցին ամբողջովին փակ էր, եւ դա ոչ միայն շրջակա տարածքի՝ ոստիկաններով շրջափակված լինելու, այլեւ եկեղեցու՝ թուրք-քրդական բախումների հետեւանքով ցավալիորեն վնասված լինելու պատճառով։ Դրա փոխարեն հայկական համայնքի ղեկավարը մեզ համար հանդիպում կազմակերպեց Դիարբեքիրում բնակվող սակավաթիվ հայերի հետ։
Ընթրիքից հետո մենք կանգառեցինք մեր ավտոբուսն ու գնացինք դեպի շրջանի ակումբ՝ հանդիպման։ Մոտ 20 հոգի եկել էին հանդիպման։ Նստեցինք հաստաբուն ծառերի ստվերում տեղադրված երկար սեղանի շուրջ։ Ակումբի մյուս կողմում կարելի էր տեսնել ընտանիքներ, որոնք զվարճանում էին լողավազանում եւ մի փոքր հանգստանում տապից։
Մենք պատրաստակամ էինք հանդիպել Դիարբեքիրի հայերին, այնպես, ինչպես նրանք էին պատրաստակամ մեզ տեսնել։ Այնտեղ կային նաեւ Հայոց ցեղասպանության ժամանակ փրկվածների ժառանգներ։ Նրանցից շատերն ասիմիլացվել էին երկու-երեք սերունդների ընթացքում։
Նրանցից միայն մի քանիսն էին կարողանում խոսել հայերեն, բայց մենք հասկանում էինք միմյանց՝ մի փոքր անգլերեն ու հայերեն խառնելով խոսքին։ Շատ քչերն էին պահպանել իրենց հայկական ինքնությունն ու լեզուն։ Բոլորը հուզվում էին, երբ քննարկում էինք նրանց հայկական ժառանգության կրող լինելու թեման։ Նրանք մեր հայրենակիցներն էին, ում պատմաբանները անվանում են «ծպտյալ կամ իսլամացած հայեր»։ Երբ ես խոսեցի նրանցից մի քանիսի հետ, նրանք բազմաթիվ պատմություններ պատմեցին։
Ես հանդիպեցի Ուդի Երվանդի հետ։ Նա երաժիշտ է եւ ուդ է նվագում։ Երվանդը կատարյալ հայերեն էր խոսում եւ ասաց ինձ, որ հաճախ է ճանապարհորդում Թուրքիայից դուրս ու համերգներ տալիս։
Երկրորդ ծպտյալ հայը, ում հանդիպեցի, Արմեն Դեմիրճյանն էր։ Արմենը որեւէ գաղափար չի ունեցել իր հայ լինելու մասին մինչեւ 25 տարեկան։ Սակայն հոր մահից հետո գյուղի ավագները պատմել են նրան ճշմարտությունը։ Դեմիրճյանի հայրը փրկվել էր 4 տարեկան հասակում, երբ մի քուրդ որդեգրել էր նրան։ Արմենը վերցրել է իր պապի ազգանունն ու փոխել իր անունը՝ Աբդուլ Ռահիմ Զորարսլանից դառնալով Արմեն Դեմիրջյան։
50 տարեկանում Դեմիրճյանը շատ ոգեւորված էր իր ժառանգությունն հայտնաբերելու ու այն ընդունելու համար։ Նա բավականաչափ հայերեն գիտեր զրուցելու համար։ Նրա կինն ու 6 երեխաները դեռեւս շարունակում են հավատարիմ մնալ քրդական ինքնությանը։
Այնուհետեւ ինձ բախտ վիճակվեց խոսել Ֆաթիմայի (սա նրան իսկական անունը չէ) եւ նրա որդու հետ։ Նա կառավարության աշխատակից էր եւ չցանկացավ վտանգի ենթարկել պաշտոնը՝ իր իրական անունը տալով։ Ֆաթիման հայերեն չէր կարողանում խոսել, բայց նրա 16 տարեկան որդին հիանալի առոգանությամբ անգլերեն էր խոսում։ Նա ասաց, որ անգլերեն խոսել սովորել է համակարգչային խաղեր խաղալու միջոցով։ Նա իմ ճանապարհորդության ընթացքում հանդիպած երկրորդ պատանին էր, ով անգլերեն սովորել էր համակարգչային խաղեր խաղալու շնորհիվ։
Ֆաթիման ասաց, որ իր ծնողները ծպտյալ հայերի երկրորդ սերնդից են եղել, բայց հայերեն չէին խոսում։ Այնուամենայնիվ, ծնողների հայկական ոգին նրան էլ էր փոխանցվել։ Ֆաթիման Դիարբեքիրի հոգեւոր երգչախմբի անդամ էր։ Նա մեզ համար շատ գեղեցիկ հայկական երգ երգեց, որը սովորել էր երգչախմբում։
Իմ փոքրիկ ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ հայերի թիվը Դիարբեքիրում հստակ չէ, այնուամենայնիվ, հազարավոր հայեր՝ ծպտված կամ բացահայտ, հնարավոր է` ապրում են Դիարբեքիրում ու շրջակա գյուղերում։
Նարեկ Մանասյանը հաղթել է Ադրբեջանը ներկայացնող բռնցքամարտիկին
Տեղի է ունեցել «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության նախաձեռնող խմբի նիստ․ Նիկոլ Փաշինյանը հանդես է եկել զեկույցով
Հրդեհ է բռնկվել ռեստորաններից մեկի ծխատարում
ԼՂ-ից բռնի տեղահանված ուսուցիչների օժանդակության ծրագրի գործողության ժամկետը երկարաձգվել է
ԱԳՆ-ում քննարկվել են Բրյուսելի եռակողմ հանդիպման ընթացքում ձեռք բերված պայմանավորվածություններին վերաբերող հարցերը
«Ակադեմիական քաղաք» ծրագիրը քննարկվել է մարզերում գործող ՀՀ պետական բուհերի ռեկտորների հետ
Բռնցքամարտի ԵԱ․ Բարեղամ Հարությունյանը եզրափակչում է
Կստեղծվի և կներդրվի թանգարանների Էլեկտրոնային տոմսերի միասնական ավտոմատացված համակարգ
Այն ինչ տեղի ունեցավ 1915-ին, չկանխվեց և պատճառ դարձավ նմանատիպ իրադարձությունների կրկնությանը շատ երկրներում․ նախագահ
Մենք «ՈՒԱԶ»-ով չենք մտել ժողովրդի մեջ, չորս տարեկան թևը կոտրած երեխա էր սպասում. հարցազրույց Տավուշի ԵԿՄ նախագահի հետ
Եգիպտոսն Իսրայելին է փոխանցել մեկ տարով հրադադարի մասին ՀԱՄԱՍ-ի առաջարկը
Երևան-Գյումրի ճանապարհին բեռնատարներ են բախվել․ «ԶԻԼ»-ը կողաշրջվել է
2․5 գյուղի ավերակների վերադարձը միակողմանի չէ, քանի որ դրա դիմաց մենք Ադրբեջանից լուրջ խաղաքարտ ենք ստանում․ Իոաննիսյան
Ազգային ժողովը Ռուսաստանի Դաշնությունից նամակ չի ստացել
Դանիական պատվիրակությունը Գորիսում ԵՄ դիտորդական առաքելության հետ պարեկություն է իրականացրել
Ժողովուրդը շատ լավ է հասկանում, թե իր շուրջն ինչ է տեղի ունենում, փողոցում գտնվողները արդյունքի չեն հասնելու. Մկրտչյան
«Օրենքով գող»-ը ակումբներից մեկում վիճաբանել, հայհոյել է, հարվածներ հասցրել մեկ անձի․ նրան մեղադրանք է ներկայացվել
Աբովյանի կամրջի հարևանությամբ մեքենաներ են բախվել
Ռուբեն Վարդանյանը դժկամությամբ, բայց համաձայնել է ընդհատել հացադուլը․ նրան թույլ են տվել խոսել կնոջ հետ
Սանոսյանն ու Կոպիրկինը ԱԷԿ-ի 2-րդ էներգաբլոկի շահագործման երկարաձգման աշխատանքների վերաբերյալ հարցեր են քննարկել
Ալեն Սիմոնյանն ու Դըվինազը մտքեր են փոխանակել անվտանգային և տնտեսական դիվերսիֆիկացման հնարավորությունների շուրջ
Ալագյազում Մալխաս և Ռոման Ամոյանների անվան նոր մարզադպրոց կկառուցվի
Փոխվարչապետն ու Իրանի դեսպանն անդրադարձել են սահմանազատման գործընթացի վերջին զարգացումներին
Նոյեմբերյան-Բագրատաշեն ճանապարհը փակած ակցիայի մասնակիցը ձերբակալվել է․ վերջինս հետախուզման մեջ է եղել
Զինծառայողը ականապայթյունային վնասվածք է ստացել
Միրզոյանը Սերբիայի ԱԳ նախարարի հետ հեռախոսազրույցում ընդգծել է Հարավային Կովկասում հարատև խաղաղության կարևորությունը
Կորոնավիրուսի ժամանակ 829 կեղծ պատմագրի հիման վրա Առողջապահության նախարարությունից հափշտակվել է 263 մլն 480 հազար դրամ
Ռեստորանի մոտ մեքենաներ են բախվել․ դրանցից մեկը դուրս է եկել երթևեկելի գոտուց, բախվել օբյեկտներից մեկի պատին
Հիմա հեշտ է պառկել ասֆալտին ու ցույց տալ, թե փրկում եք հայրենիքը․ Սաֆարյանը՝ ԱԺ նախկին գործընկերներին
Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանին կոորդինատների ճշգրտման աշխատանքների շրջանակներում 20 սահմանային սյուն է տեղադրվել
ԱԺԲ-ի հանրահավաքի ժամանակ բռունցքով ոստիկանության ծառայողի գլխին հարվածած կինը ձերբակալվել է
Հակոբ Արշակյանը Սիրիայի Ժողովրդական ժողովի փոխնախագահին է ներկայացրել «Խաղաղության խաչմերուկ» նախագիծը
Պապոյանն ու ՌԴ դեսպանը քննարկել են Վերին Լարսով Վրաստանից Ռուսաստան տանող ճանապարհով բեռնափոխադրումների խնդիրները
Տաքսու մեջ ծխելու հետ կապված վեճի ժամանակ ուղևորը քիմիական նյութ է փչել վարորդի դեմքին․ վերջինս այրվածքներ է ստացել
Հնդկաստանի ԱԳՆ-ն արձագանքել է Հայաստանին զենք մատակարարելու վերաբերյալ Ադրբեջանի քննադատությանը
ՄԻՊ արագ արձագանքման խմբեր են մեկնել Ոստիկանության բաժիններ՝ այսօր բերման ենթարկված անձանց տեսակցելու համար
Դոլարն էժանացել է․ ինչ փոփոխություններ է արձանագրել տարադրամի շուկան ապրիլի 25-ին
«Խաղաղության խաչմերուկը» Հայաստանի տեսլականն է դեպի խաղաղություն. Սիմոնյանը՝ Սիրիայի խորհրդարանի փոխխոսնակին
Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև եռակողմ պայմանավորվածությունները շարունակում են մնալ արդիական. Զախարովա
Կարծում եմ՝ պետք է քննարկենք այդ հարցը․ Ալեն Սիմոնյանը՝ Ադրբեջանից Հայաստան գազ ներկրելու՝ Իլհամ Ալիևի առաջարկի մասին
