Կառավարությունը վճռական է լուծարում լեզվի տեսչությունը. ԿԳՆ կարծիքը հաշվի չի առնվել

ՀՀ կրթության եւ գիտության նախարարության լեզվի պետական տեսչությունը լուծարելու՝ կառավարության ձեռնարկումը բավական մեծ հնչեղություն է ստացել: Օրերս էլ դրան նվիրված հեռուստածրագրերից մեկի ժամանակ կառավարության աշխատակազմի տեսչական բարեփոխումների խմբի ղեկավար Հայկ Այվազյանը հայտարարել էր, թե որոշումը վաղվանից կմտնի ուժի մեջ, ըստ որի, լեզվի պետական տեսչությունը կլուծարվի տարեվերջին:

Համապատասխան որոշումն ընդունված լինելու մասին տեղեկատվություն, սակայն, մինչ այդ չի եղել: Այվազյանը, պատասխանելով մեր հարցին, ասաց, թե չի հիշում է` ինչ է նկատի ունեցել, բայց լեզվի պետական տեսչությունը լուծարելուն վերաբերող որոշումը առայժմ կառավարություն ուղարկված չէ:

Այվազյանի հետ մեր զրույցը` ստորեւ.

- Պարոն Այվազյան, կրթության եւ գիտության նախարարությունը կարծիք էր ներկայացրել` նշելով, որ լեզվի պետական տեսչության լուծարումը չի բխում բնագավառը կարգավորող օրենսդրությունից ու նաեւ այդ մարմինն ունի ռազմավարական նշանակություն: Հետաքրքիր է` նախարարության կարծիքից հետո ինչ-որ բան վերանայվե՞լ է, որեւէ փոփոխություն կա՞:

- Պրոցեսը հետեւյալն է. նախ` այդ մեջբերված օրենքը լրիվ ուրիշ բանի մասին է ասում, գիտեմ հիմա դուք ինչու եք այդ հարցը տալիս, միանշանակ չկա այդպիսի բան, որ օրենքն ասում է` վերահսկողություն իրականացնող մարմին պիտի լինի: Այն լեզվի տեսչությունը, որը որ այսօր կա, եւ այն լեզվի տեսչություն կոչեցյալը, որ օրենքի եւ օրենքից բխող որոշման մեջ գրված է, լրիվ տարբեր բաներ են: Այսօրվա տեսչությունը մի բան է իրականացնում, որը նախատեսված չի եղել, այլ բան պիտի իրականացներ կամ իրականացրել է նախկինում եղած կառավարությանն առընթեր լեզվի տեսչությունը: Անվանումը մի քիչ խնդիր է առաջացնում. քանի որ «տեսչություն» բառը կա, բոլորը հասկանում են որպես վերահսկողություն իրականացնող, որովհետեւ բոլոր գործող տեսչությունները վերահսկողություն են իրականացրել: Իսկ օրենքի իմաստով` Գերագույն խորհրդի որոշմամբ աշխատող տեսչությունը այլ բանով պիտի զբաղվեր:

Դա առաջինը: Երկրորդը` ընդհանրապես տեսչական բարեփոխումների տրամաբանությունը հետեւյալն է` ստեղծվում են տեսչական մարմիններ, լուծարվում է տեսչությունը եւ զուգահեռաբար օրենսդրական փոփոխություններն են իրականացվում: Այնպես որ, այդ ամեն ինչը հաշվի առնված է: Մեկ էլ կուզենայի շեշտել, որ նախարարության կարծիքի մասին նշում եք, նախարարության կարծիքը այս հարցի շուրջ սովորաբար երկու մասից է բաղկացած լինում, ինչը ինձ համար զարմանալի է` մեկը հենց նախարարության կարծիքն է, մեկը՝ լեզվի տեսչության կարծիքը: Հիմա դուք ամեն անգամ որ ասում եք` նախարարության կարծիք, ես ճիշտ ասած չգիտեմ՝ դուք նախարարությո՞ւնը նկատի ունեք, թե՞ հենց տեսչությունը:

- Ինչքան հիշում եմ` դրանք էական տարբերություն չունեն իրարից, բայց ես տվյալ դեպքում նախարարությունը նկատի ունեմ:

- Իմ կարծիքով սխալ եք հիշում, որովհետեւ էական տարբերություն կա:

- Ամեն դեպքում հիմա նախարարության կարծիքն եմ հիշում, որտեղ նշվում էր, որ օրենքից չի բխում լեզվի պետական տեսչության լուծարումը ու որ լեզվի տեսչությունը ռազմավարական նշանակություն ունի:

- Ես ճիշտն ասած, այդպիսի բան չեմ հիշում:

- Պարոն Այվազյան, 1993 թվականին ՀՀ Գերագույն խորհրդի ընդունած որոշման մասին խոսեցիք, որն ապահովում է  «Լեզվի մասին» օրենքի կիրարկումը:  Հիմա եթե գործող տեսչությունը դրանից չբխող տեսչություն է, ապա սա լուծարելուց հետո հարց է առաջանալու` թե ուր է այդ օրենքից բխող մարմինը: Դա չի՞ լինելու:

- Այն, ինչ որ այդ օրենքում գրած էր, այսօրվա գործող լեզվի տեսչությունը վաղուց մոռացել է իրականացնել: Եթե կարիքը լինի կամ կա` ծրագրեր մշակելու եւ իրականացնելու, նախարարությունը լրիվ ազատ է ու բոլոր իրավասություններն ունի դրանք շարունակել անել:

- Հիմա լեզվի պետական տեսչության փոխարեն ինչ-որ բան նախատեսվո՞ւմ է:

- Լեզվի տեսչությունը, ճիշտ պատկերացնենք, կրթության եւ գիտության նախարարության մի մասն է եւ իրականացնում է ԿԳ նախարարության կանոնադրական գործառույթների մի մասը: Լեզվի տեսչությունը անկախ մարմին չէ, ու ինքը իրենով չէ ինչ-որ բան իրականացնում: Եթե չլինի լեզվի տեսչությունը, որպես քաղաքականություն մշակող շարունակում է մնալ կրթության եւ գիտության նախարարությունը, որն էլ հենց կշարունակի իրականացնել քաղաքականությունը լեզվի բնագավառում: Եթե որոշվի, որ ավելի լավ կլինի այլ մարմին մշակի այդ քաղաքականությունը, խնդրեմ, ես այստեղ խնդիր չեմ տեսնում: Տեսչական բարեփոխումները իրականացնում են գործադիր իշխանության վերահսկողական համակարգի բարեփոխումները: Կոնկրետ մեր կարծիքով լեզվի կիրառման վերահսկողություն լեզվի տեսչության միջոցով արդյունավետ չէ ու պետք չէ: Բայց դա չի նշանակում, որ լեզվի կիրառումը չի վերահսկվում: Բազմաթիվ այլ ոլորտներում վերահսկվում է այլ մարմինների կողմից ու մինչեւ հիմա էլ այդպես է եղել:

- Տեսչությունը լուծարելու որոշման նախագիծը ի՞նչ փուլում է, ե՞րբ է մտնելու կառավարություն:

- Շուտով, չեմ կարող հստակ ժամկետ ասել: Ընթացակարգ գոյություն ունի, կանցնի եւ կմտնի կառավարության նիստ:

Հավելենք, որ ԿԳ նախարարության կանոնադրական նպատակներից ու խնդիրներից երկուսն են վերաբերում լեզվին.

է) կրթական եւ գիտական համակարգերի գործունեության որակի ու արդյունավետության գնահատման, «Լեզվի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի պահանջների կատարման ապահովումը.

թ) հանրապետությունից դուրս բնակվող հայերի հայեցի կրթության, նրանց շրջանում հայոց լեզվի պահպանումը...

Հ.Գ. Երեկոյան, երբ հոդվածը պատրաստ էր հրապարակման, կառավարության պաշտոնական կայքէջից տեղեկացանք, որ Լեզվի պետական տեսչության լուծարմանը վերաբերող որոշման նախագիծն ընդգրկված է կառավարության վաղվա` մայիսի 25-ի նիստի օրակարգ: